XVIII. Yüzyıl Divan Şairi Adlî ö.1743-44 ve Divanı

Yıl 2017, Cilt: 18 Sayı: 18, 441 - 466, 01.07.2017

Arif Sunal

Öz

Adlî hakkında bilgi veren tezkirelerde şairin asıl adının Mehmed olduğu ve İstanbul’da doğduğu belirtilmektedir. Devletin çeşitli kademelerinde bürokratik görevler üstlenmiş olan Adlî, 1156/1743-44 yılında İstanbul’da vefat etmiştir. Henüz neşredilmemiş olan Adlî’nin Divan’ı, Tavşanlı ilçesi Zeytinoğlu İlçe Halk Kütüphanesi, Zeytinoğlu Koleksiyonunda 43 Ze 333/3-4-5-6 numarada kayıtlı bir divan mecmuası içerisinde bulunmaktadır. Tamamı talik hatla, iki sütun hâlinde ve 18 satırda tertip edilen divanın istinsah tarihi 21 Safer 1167/21 Kasım 1753-1754 olarak kaydedilmiştir. Adlî, şiirlerinin çoğunda sade, külfetsiz bir dili ve ahenkli bir üslubu tercih etmiştir. Onun Farsça üç manzume haricinde bütün şiirleri Türkçe yazılmıştır. Adlî Divanı’nda rindane üslupla yazılmış şiirler önemli bir rol oynamaktadır. Adlî’nin rindane gazellerinde, klasik Divan şiirine uygun olarak şarap, meyhane, rind, zahid gibi rindlikle ilgili kavramların sıkça dile getirildiği görülmektedir. Ayrıca tezkirelerde “derviş-nihâd” olarak anılan şairin tasavvuf ehli olduğuna vurgu yapılır. Bu çalışmada, Adlî’nin hayatı, Divan’ı ve üslubu üzerinde durulmuş ardından Divan’ındaki rindane üslupla yazılmış bazı gazellerinden örnekler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Divan şiiri, rindane şiir, Adlî

18TH Century Divan Poet Adlî and His Divan

Öz

According to the collections of biographies Adlî was born in Istanbul and his real name is Mehmed. Adlî, who went through various posts in bureaucracy, died in 1743- 1744 in Istanbul. Adlî’s Divan is not published yet and can be found in the divan magazine under the registration number of 43 Ze 333/3-4-5-6 as a part Zeytionoglu Collection in Tavsanlı Zeytinoglu Puplic Library. Whole divan is written in calligraphic style called taliq, in the two columns with 18 lines and the completion date is recorded as 21 Safer 1167 21 November 1753-1754 . In most of his poems, simple and harmonic language is preferred. All of his poems are written in Turkish except three Persian poems. Poems written in rindane style play crucial role in Adlî’s Divan. In his rindane ghazals, as it is common in the classic Divan, wine, bar, rind, zahid types of terms are used often. It is pointed out in the tezkires that Poet is a follower of sufism. In this paper, information about Adlî and his Divan is given followed by introducing some samples of ghazals written in rindane style.

Anahtar Kelimeler

Divan poetry, rindane poem, Adlî

Kaynakça

• Adlî, Dîvan, Zeytinoğlu İlçe Halk Kütüphanesi, 43 Ze 333/6.
• Akbayar Nuri 1996 Haz. , “Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî”, C.1, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
• Arslan, Mehmet 2015 , “ADLÎ, Sultan II. Mahmûd” Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, 29.11.2016 .
• Ayan, Hüseyin 1993 Çev. , “Fuzûlî, Rind ile Zâhid”, Ankara: MEB Yayınları.
• Bayram, Yavuz 2014 , “ADLÎ, Sultan Bâyezîd-i Velî bin Fâtih Sultân Mehmed” Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, 29.11.2016 .
• Ćatović, Alena 2014 , “ADLÎ, Hüsam Çelebi” Türk Edebiyatı İsimler Söz- lüğü, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php? sayfa=detay&detay=5915 , 29.11.2016 .
• Ceylan, Ömür 2013 , Klasik Şiirin Büyüyen Gölgeler Yüzyılı 1701-1800 , M. Kayahan Özgül, Türk Edebiyatı Tarihine Bir Bakış, Ankara: Kurgan Edebiyat Yay.
• Çapan, Pervin 2005 Haz. , “Mustafa Safâyî Efendi, Tezkire-i Safâyî, İnceleme- Metin-İndeks”, Ankara: AKM Yay.
• Durmaz, Gülay 2005 , Divan Şiirinde Rind, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 8, s. 57-76.
• Erdem, Sadık Haz. 1994 , Râmiz ve Âdâb-ı Zurafâsı İnceleme-Tenkitli Metin- İndeks-Sözlük , Ankara: AKM Yay.
• Gönel, Hüseyin 2014 , “ÂDİL/ADLÎ, Şeyh Hasan Âdil Efendi veya Hasan Adlî Efendi” Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www.turke- debiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=2025 , 29.11.2016 .
• Gündoğdu Raşit, Niyazi Adıgüzel ve Ebul Faruk Önal Haz. 2014 , “Şemsettin Sami, Kamûs-ı Türkî Latin Harfleriyle ”, İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık.
• İnce, Adnan, Haz. 2005 , “Sâlim Efendi, Tezkiretü’ş-Şu‘arâ”, Ankara: AKM Yay.
• İpekten Halûk, Mustafa İsen, Recep Toparlı, Naci Okçu, Turgut Karabey 1988 , Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü, Ankara: KTB Yay.
• İsen Mustafa, Muhsin Macit, Osman Horata, Filiz Kılıç, İ.Hakkı Aksoyak 2002 , Eski Türk Edebiyat El Kitabı, Ankara: Grafiker Yay.
• Kanar, Mehmet 2009 , Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, C.II, İstanbul: Say Yay.
• Kesik, Beyhan 2014 , “ADLÎ, Süleymanzâde Mehmed Efendi” Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/ index.php?sayfa=detay&detay=2435 , 29.11.2016 .
• ________, 2014 , “ADLÎ, Mustafa Adlî Efendi” Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa= detay&detay=2616 , 29.11.2016 .
• KILIÇ, Filiz 2014 , “ADLÎ, Gazi Mustafa Paşa-zâde İbrâhim Bey” Türk Ede- biyatı http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa= detay&detay=1702 , 29.11.2016 .
• ________, 2014 , “ADLÎ, III. Mehmed” Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa= detay&detay=2859 , 29.11.2016 .
• ________, 2014 , “ADLÎ, Şeyh Hasan Adlullah Efendi” Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa= detay&detay=1701 , 29.11.2016 .
• Kurnaz, Cemâl, M. Tatçı Haz. 2001 , “Mehmed Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî, Di- van Şairlerinin Muhtasar Biyografileri”, C. I-II. Ankara: Bizim Büro Yay.
• Kürkçüoğlu, Kemal Edip 1956 Haz. , “Fuzûlî, Rind ü Zâhid” Ankara: Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları, Nu: 108, Fuzûlî’yi Anma Serisi, Nu: 1, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Laleli, Sevinç 1980 , Rint ve Zahit, Yayımlanmamış Bitirme Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Fakültesi.
• Levend, Agâh Sırrı 2015 , Divan Edebiyatı Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar, İstanbul: Dergâh Yay.
• Mengi, Mine 1985 , Divan Şiirinde Rindlik, Ankara.
• Mum, Cafer 1999 , Hafız-ı Şîrâzî ve Bâkî’de Rindlik, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Malatya: İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Örs Derya ve Mürsel Öztürk Haz. 2009 , “Mütercim Âsım Efendi, Burhan-ı Katı”, Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Özburun, Serkan 2005 Çev. , “Fuzuli, Aklın ve Yüreğin Mistik Öyküsü Rind İle Zahid”, İstanbul: Roman’s Yay.
• Özkaya, Yücel 2008 , 18. Yüzyılda Osmanlı Toplumu, İstanbul: Yapı Kredi Yay..
• Pakalın, M. Zeki 1993 , Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C.III, İstanbul: MEB Yay.
• Pala, İskender 2000 , Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, 6.bs., İstanbul: Ötüken Yay.
• Saraç, M.A. Yekta 2007 , Klasik Edebiyat Bilgisi Biçim-Ölçü-Kafiye, İstanbul: 3F Yayınevi.
• Selçuk, Bahir 2014 , “ADLÎ, II. Mahmud” Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa= detay&detay=3661 , 29.11.2016 .
• Şükün, Ziya 1967 , Gencinei Güftar Ferhengi Ziya, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Uludağ, Süleyman 2002 , Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yay.
• Veled Çelebi 1341 , “Müstesna Güzeller II, ” Türk Yurdu, C.III, No.13, Teşrin‐ i Evvel 1341, s.s. 27-37.
• Yöntem, Ali Canib 1928 , Reis-i Şairan Osmanzâde Ahmet Taib Efendi, Türkiyat Mecmuası, [S.l.], v. 2, s. 103-130, http://www.journals.istanbul.edu.tr/iuturkiyat/article/view/10 23000965 , 01.02. 2016
• Yılmaz, H. Kâmil 2016 , Ana Hatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar, 22. bs., İstanbul: Ensar Neşriyat.