Ayasofya Hatîbi Hamdullâh Hamdî Ö. H.983/1575? ’nin Mevlûdü’n-Nebî’si

Yıl 2017, Cilt: 19 Sayı: 19, 345 - 432, 30.12.2017

Yılmaz Top

Öz

Mevlid türü, İslamî Türk Edebiyatında, Hz. Muhammed sav. ’e duyulan derin sevgi ve bağlılığın bilhassa manzum olarak ifade ve paylaşımının meydana getirdiği ürünleri içerir. Türkçe mevlidler, Türk halkının Hz. Peygamber sevgisinin bir göstergesi olarak sayı itibarıyla diğer dinî türlerin hiçbirinde görülmeyecek bir zenginlik teşkil eder. XV. yüzyılın hemen başında Süleyman Çelebi’nin kaleme aldığı Vesîletü’n-Necât yazılış tarihi: H. 812/M. 1409 adlı mevlidin geniş halk kitleleri tarafından beğenilip okunmasından dolayı bu tür, Türk edebiyatında sonraki yıllarda pek çok ürünle boy göstermiştir. Bu türün XVI. yüzyıldaki örneklerinden biri de Hatîb-i Ayasofya diye meşhur Hamdullâh Hamdî ö. H.983/ 1575? ’nin, biri Süleymaniye Kütüphanesi Fatih Bölümü diğeri ise Milli Kütüphane’de olmak üzere tespit edebildiğimiz iki nüshası bulunan Mevlûdü’n-Nebî isimli, 464 beyitlik mevlididir. Mevlûdü’n-Nebî, muhtevasını oluşturan bölümler itibarıyla Vesîletü’n-Necât ile büyük ölçüde benzerlik göstermektedir. Bununla birlikte Mevlûdü’n- Nebî’de Hamdullâh Hamdî’nin ağır ve uzun bir aruz veznini tercih etmesi, mirâç bölümünü vilâdet doğum bölümünden çok daha detaylı olarak işlemiş olması, bölümleri birbirine bağlayan vasıta beyitlerini farklı şekillerde oluşturması, yabancı kelime ve edebî sanat yüklü söyleyiş tarzından yer yer istifade etmesi onun, Vesîletü’n- Necât’ı, bilhassa yapı ve üslup özellikleri yönüyle, takip etmekten uzak bir tavır sergilediğini ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hatîb-i Ayasofya, mevlid, Mevlûdü’n-Nebî, mirâç, Vesîletü’n-Necât, vilâdet

Hamdullâh Hamdî D. H.983/1575? , Hatîb-i Hagia Sophia’s Mevlûdü’n-Nebî

Öz

In the Islamic Turkish literature the mevlid type includes the deep love and devotion to the Prophet Muhammad Peace Be Upon Him especially products that are expressed and shared as a verse. As a sign of the love of the Turkish people to the Prophet, the Turkish Mevlids constitute a wealth which can not to be found in any of the other religious genres in terms of the number. Due to the popularity and readings of the Mevlut Vesîletü’n-Necât The occasion of Independence written by H. 812 / M. 1409 , which was written by Süleyman Çelebi at the beginning of the 15th century, many products of this genre appeared in Turkish literature in the following years. One of the examples of the 16th century is the Mevlid named as Mevlûdü'n-Nebî with 464 couplets, which has two copies by Hamdullâh Hamdî d. H. 863/1575? , known as Hatîb-i Hagia Sophia. One copy is in the Süleymaniye Library Fatih section and the other in the National Library. Mevlûdü'n-Nabî shows a great similarity with Vesîletü’n-Necât in terms of the parts forming its content. In addition to this, Hamdullah Hamdi's heavy and long interval meter preference in the Mevlûdü'n-Nebî, the detailed processing of the ascension section than the vilâdet birth section, the formation of couplets connecting the sections in different forms, the substitution of foreign words and literary arts, reveals particularly, that he has shown a distant attitude to pursue the structure and stylistic features of Vesîletü’n-Necât.

Anahtar Kelimeler

Hatîb-i Hagia Sophia, mevlid, Mevlûdü’n-Nebî, ascension, Vesîletü’n-Necât, vilâdet

Kaynakça

• Abdurrahman Hibrî 1996 , Enîsü’l-Müsâmirîn: Edirne Tarihi 1360-1650, Çev.: Ratip Kazancıgil , Edirne: Türk Kütüphaneciler Derneği Edirne Şubesi Yay., 184 s.
• Ahmed Bâdî Efendi Mayıs 2014 , Riyâz-ı Belde-i Edirne: 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edirne’si, Haz.: Niyazi Adıgüzel-Raşit Gündoğdu , 2/2. Cilt, Trakya Üniversitesi, s. 1413-1936.
• Ahterî, Mustafa Efendi 2009 , Ahterî-i Kebir, Haz.: H. Ahmet Kırkkılıç- Yusuf Sancak , Ankara: Türk Dil Kurumu Yay., 1320 s.
• AKPINAR, Cemil 1997 , “Hatîb-i Ayasofya”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.:16, İstanbul, s. 451-452.
• AKSOY, Hasan 2004 , “Mevlid-Türk Edebiyatı-”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.: 29, İstanbul, s. 482-484.
• _____ 2007 , “Eski Türk Edebiyatı’nda Mevlidler”, Türkiye Araştırmaları Lite- ratür Dergisi, C.:5, S.:9, s. 323-332.
• ALGAR, Hamid 2006 , “Necmeddîn-i Kübrâ-Kübreviyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.: 32, İstanbul, s. 498-506.
• ATEŞ, Ahmet Haz. 1954 , Süleyman Çelebi- Vesîletü’n-Necât Mevlid , Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• AYMUTLU, Ahmed 1995 , Süleyman Çelebi ve Mevlid-i Şerif, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Babanzade Bağdatlı İsmail Paşa 1951 , Hediyyetü’l-˘Ârifîn Esmâˇü’l-Müˇellifîn ve Âsârü’l-Musannifîn, I. Cilt, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• BALTACI, Cahit 1976 , XV-XVI. Asırlarda Osmanlı Medreseleri- Teşkilat, Tarih, İstanbul: İrfan Matbaası, 715 s.
• Bursalı Mehmed Tâhir Efendi [t.y.], Osmanlı Müellifleri, Haz.: A. Fikri Yavuz- İsmail Özen , I. Cilt, İstanbul: Meral Yayınevi.
• DEVELLİOĞLU, Ferit 1997 , Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi Yay.
• DURMUŞ, İsmail 2004 , “Mevlid-Arap Edebiyatı-”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.: 29, İstanbul, s. 480-482.
• F. STEINGASS 1944 , A Comprehensive Persian-English Dictionary, Beirut: Librairie Du Liban, Riad Solh Square.
• Hamdullah Hamdi 2015 , Ahmediyye, Haz.: Süleyman Eroğlu , Bursa: Bursa Akademi, 357 s.
• Karahisarî el-Hâc Ali Efendi 1281 , Lugat-ı Osmâniyye , I-II, 224+246 s.
• Kâtib Çelebi 2014 , Keşf-El-Zunûn, C.: I-II, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Kehhâle, Ömer Rızâ 1957 , Mu˘cemü’l-Müellifîn: Terâcimu Musannifi’l- Kütübi’l-˘Arabiyye, 4. Cilt, Beyrut: Mektebetü’l-Müsennâ, 320 s.
• KÖKSAL, M. Fatih 2011 , Mevlid-nâme, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 796 s.
• Kur’an-ı Kerim Meâli 2011 , Haz.: Halil Altuntaş, Muzaffer Şahin , 12. Baskı, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay.
• LEVEND, Agâh Sırrı 1989 , “Dinî Edebiyatımızın Başlıca Ürünleri”, Türk Dil Araştırmaları Yıllığı Belleten 1972, 2. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kuru- mu Basımevi.
• MAZIOĞLU, Hasibe 1974 , “Türk Edebiyatında Mevlid Yazan Şairler”, Tür- koloji Dergisi, C.: 6, S.: 1, Ankara, s. 31-62.
• Mehmed Süreyyâ 1971 , Sicill-i ˘Osmânî The Ottoman National Biography , İstanbul 1308/1890-1315/1897, II. Cilt, Westmead: Gregg Internati- onal Publishers Limited, 442 s.
• Mevlânâ Hamdullâh Hamdî Efendi [t.y.]a, Mevlûdu’n-Nebî, Süleymaniye Kütüphanesi Fatih: 4510, 1b-25b.
• _____ [t.y.]b, Rusûhu’l-Lisân fî Hurûfi’l-Kur’ân, Beyazıt Devlet Kütüpha- nesi, num.: 8203/3.
• _____ [t.y.]c, Mevlûdu’n-Nebî, Ankara Milli Kütüphane, 06 Mil Yz. FB 529, 1a-13b.
• Mütercim Âsım Efendi 2013 , El-Okyânûsu’l-Basît fî Tercemeti’l-Kâmûsi’l- Muhît Kâmûsu’l-Muhît Tercümesi, Yayına Haz.: Mustafa Koç- Eyyüp Tanrıverdi , 2. Cilt 6 Cilt , İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kuru- mu Başkanlığı, s. 1091-2114.
• OKUYAN, Mehmet 2006 , “Necmeddîn-i Dâye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.: 32, İstanbul, s. 496-497.
• ÖZEL, Ahmet 2004 , “Mevlid”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.: 29, İstanbul, s. 475-479.
• PEKOLCAY, A. Necla 1950 , Türkçe Mevlid Metinleri, İstanbul Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Ktp. Nr. T.346.
• _____ 2004 ,“Mevlid-Vesîletü’n-necât-”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.: 29, İstanbul, s. 485-486.
• Redhouse, Sir James W. 1992 , Turkish and English Lexicon, New Edition, 2. Edition, İstanbul: Çağrı Yay., 2224 s.
• Süleyman Çelebi 2016 , Mevlid Vesîletü’n-necât Hicrî 1400’ün manevî değerine, Haz.: Necla Pekolcay , 5. Baskı, İstanbul: Dergah Yay.
• Şemseddin Sâmi 1996 , Kâmûs-ı Türkî, 7. Baskı, İstanbul: Çağrı Yay.
• YILMAZ, Mehmet 1992 , Edebiyatımızda İslamî Kaynaklı Sözler Ansiklopedik Sözlük , İstanbul: Enderun Kitabevi.