HADİS EDEBİYATINDA MUSANNEF TÜRÜ ESERLER VE MUSANNEF KAVRAMININ TANIMINA AİT SORUNLAR

Yıl 2022, Cilt: 24 Sayı: 1, 70 - 94, 26.06.2022

Bilge Kılıç

Öz

Bu makale, Hadis Edebiyatının teşekkül ettiği tasnif döneminde telif edilen Musannef türü eserleri ve Musannef kavramının tanım sorunlarını konu almaktadır. Fihrist türü eserlerde Musannef sözcüğü genel olarak lügat anlamıyla kullanılmıştır. Bununla birlikte herhangi bir fihristte “Musannef” şeklinde ifade edilen bir eser, başka bir fihristte “Sünen”, “Câmi‘” ve “Müsned” gibi farklı isimlerle de nakledilmiştir. Musannef sözcüğü Mütekaddimûn ve Müteahhirûn dönemi Hadis Usûlü eserlerinde sıklıkla kullanılmış olmasına karşın bir kavram olarak tanımlanmamıştır. Bu sözcüğün ıstılâhlaşması son birkaç asırda ortaya çıkmıştır. Bu dönemde Musannef sözcüğü, erken dönemlerdeki kullanımının aksine tedrici bir anlam daralmasına maruz kalmıştır. Musannef kavramı ile ilgili tanımlarda ağırlıklı olarak üç özellik ifade edilmiştir: 1. Fıkıh ahkâmına müteallik haberleri ihtivâ eden, 2. Her türlü konuyu ihtiva etmemesiyle Câmi‘lerden, ihtiva ettiği bazı konuları itibariyle de Sünenlerden farklı olan, 3. Merfu‘ hadislere ilâvaten oldukça fazla Mevkûf ve Maktu‘ hadisleri derleyen eserlerdir. Yapılan Musannef tanımları genel olarak Abdürrezzâk b. Hemmâm (ö. 211/826-27) ve İbn Ebî Şeybe’nin (ö. 235/849) eserleri dikkate alınarak yapılmıştır. Ancak bu tanımlar için klasik kaynaklardan herhangi bir referans gösterilmemiştir. Örneğin, bir kaynakta Musannef türü olarak ifade edilen bir eser başka bir kaynakta “Câmi‘” olarak zikredilebilmiştir. Bu husus hem tanım hem de isim-müsemma karmaşasına sebep olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Hadis Edebiyatı, Musannef, Câmi‘, Sünen, Muvattaʾ.

Kaynakça

• Aktepe, İshak Emin. Hadis İlmine Giriş. İstanbul: Rağbet Yay., 2018.
• Alâî, Salâhuddin Halil b. Keykeldi. İsaretü’l-fevaidi’l-mecmua fi’l-işare ile’l-feraidi’l-mesmua. el-Medînetü'l-Münevvere: Mektebetü’l-ulûm ve’l-hikem, 1425/2004.
• Askalânî, İbn Hacer. el-Mu’cemü’l-müfehres. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1998.
• Askalânî, İbn Hacer. Hedyü’s-sârî. Kahire: el-Mektebetu’s-selefiyye.
• Askalânî, İbn Hacer. Şerhü'n-Nuhbe. thk. Nureddin Itr. Mektebetül-Büşra, 1432/2011.
• Aydın, Osman. Hadis Terminolojisi. İstanbul, İdeal Yay., 2021.
• Bağcı, H. Musa. Hadis Tarihi ve Metodolojisi. Ankara: Ankara Okulu Yay., 2012.
• Bağcı, H. Musa. Hadis Tarihi ve Usûlü. Ankara: Bilay Yay., 2018.
• Bağdadî, Babanzade İsmail Paşa. Hediyyetü'l-ârifîn. Beyrut: Dâru ihyâi türâsi'l-arabî, 1951.
• Bağdâdî, el-Hatîb. el-Câmi‘ li-ahlâki'r-ravi ve âdâbü's-sami'. thk. Mahmûd et-Tahhân. 2 Cilt. Riyâd: Mektebetü'l-maârif, 1403/1983.
• Bağdâdî, el-Hatîb. el-Kifâye fi ilmi'r-rivâye. Haydarabad: Dâiretü'l-maârifi'l-osmaniyye.
• Bağdâdî, el-Hatîb. Takyîdü'l-ilm, thk. Yusuf Iş. Beyrut: Dâru İhyai’s-sünneti’n-nebevîyye, 1974.
• Bağdâdî, el-Hatîb. Tarihu medineti’s-selâm. thk. Beşşar Avvad Ma’ruf. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-garbi’l-islâm, 1422/2001. Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukukı İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu. İstanbul: Bilmen Yay., 1976.
• Bolat, Emrullah. Abdullah b. Vehb ve el-Câmi‘ fi'l-Hadîs Adlı Eseri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Cezâirî, Tâhir b. Sâlih b. Ahmed. Tevcihü'n-nazar ila usûli'l-eser. el-Matbaatu’l-Cemaliyye, 1328/1910.
• Cürcânî, Muhammed b. Alî. et-Ta’rifat. thk. İbrahim el-Ebyârî. b.y.: Dârü’r-reyyân.
• Çakan, İsmail Lütfi. Hadis Edebiyatı. İstanbul: İfav, 2016.
• Çelebî, Kâtib. Keşfü’z-zunûn. Beyrut: Dâru İhyai’t-türâsi'l-arabî.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahman. Sünenü'd-Dârimî. thk. Hâlid es-Sebi’ el-Alemî vd.. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kitâbi'l-arabî, 1987.
• Dımaşkî, İbn Kesîr. el-Bidâye ve'n-nihâye. 10 Cilt. Beyrut: Mektebetü'l-maârif.
• Dımaşkî, İbn Kesîr. İhtisâru ulûmi’l-hadîs. thk. Mahir Yasin el-Fahl. Riyâd: Dâru’l-meyman, 1434/2013.
• Dihlevî, Abdülazîz. Bustanü’l-muhaddisin, çev. Muhammed Ekrem en-Nedvî. Beyrut: Dâru’l-garbi’l-islâm.
• Dihlevî, Abdülazîz. Ûlâletu’l-nâci’a tercümetü’l-ʿUcâleti’n-Nâfiʿa. çev. Abdülehad el-Kâsımî. Hindistan: ts.
• Ebû Gudde, Abdülfettah. Selâsu resâil fî ilmi'l-mustalahi'l-hadîs. Beyrut: Mektebü'l-matbuati'l-islâmiyye, 1426/2005.
• Ebû Gudde, Abdülfettah. Tahkîku ismeyi’s-sahîhayn ve ismi Câmi‘i’t-Tirmizî. Haleb: Mektebü'l-Matbuati'l-islâmîyye. 1414/1993.
• Ebû Gudde, Abdülfettah. es-Sünnetü'n-nebeviyye ve beyânu medluliha'ş-şer'i. Kâhire: Dâru’s-selâm, 1441/2020.
• Endelüsî, İbn Atıyye. Fehrese İbni Atiyye. thk. Muhammed Ebû’l-Ecfân. Beyrut: Dâru’l-garbi’l-islâm, 1983.
• Erul, Bünyamin. “Hicrî II. Asırda Rivayet Üslubu (I) Rivayet Açısından Ma‘mer b. Râşid’in (ö. 153) el-Câmi‘i”. AÜİD 43/1 (2002), 27-61.
• Erul, Bünyamin. “Hicrî II. Asırda Rivayet Üslubu (II) Dirayet Açısından Ma‘mer b. Râşid’in (ö. 153) el-Câmi‘i”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 43/2 (2002), 57-90.
• es-San‘ânî, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm. el-Musannef, thk. Habiburrahman el-A‘zamî. 3, 5 Cilt. Beyrut: el-Meclisü'l-ilmî.