MUSLIM-KHAZAR RELATIONS IN UMAYYAD PERIOD

Yıl 2014, Sayı: 11, 106 - 127, 01.06.2014

Oktay Bozan

Öz

Muslim -Khazar fights started during the period of Caliph Ömer came to a standstill when Umayyads took over the caliphate and these fights restarted after Abd al-Malik became the caliph. During the period of Caliph Yazid bin Abd al-Malik, Abdullah bin Cerrah, governor of Armenian – Azerbaijani region captured the city of Belencer, one of the most important cities of the Khazars. However, in a short time Khazars organized a crowded army and annihilated almost whole of the Muslim army which was under the command of Cerrah bin Abdullah. After that they marched to Mosul. The greatest success of the Khazars against the Umayyads took place during the governorship of Mervan bin Muhammed. In this period, the Khazar Khan who suffered a heavy defeat in the face of Islamic armies had to sue for peace even he adopted İslam and became a Muslim. As a successful commander, Mervan took the lands from Armenia to the north of Dagestan under his administration

Anahtar Kelimeler

Khazars, Umayyads, Mesleme b. Abd al-Malik, Cerrah b. Abdullah, Mervan b

EMEVİLER DÖNEMİNDE MÜSLÜMAN-HAZAR İLİŞKİLERİ

Öz

Hz Ömer zamanında başlayan Müslüman-Hazar mücadeleleri, Emeviler’in ilk zamanlarında duraklamışsa da Velid b. Abdülmelik’in halife olmasıyla yeniden başlamıştır. Halife Yezid b. Abdülmelik döneminde Ermeniye-Azerbaycan valisi Cerrah b. Abdullah, Hazarların en önemli şehirlerinden birisi olan Belencer’i ele geçirmiştir. Ancak kısa süre içerisinde büyük bir ordu toplayan Hazarlar, Cerrah b. Abdullah komutasındaki İslam ordusunun tamamına yakınını ortadan kaldırmış ve Musul’a kadar ilerlemiştir. Emeviler’in Hazarlar’a karşı en büyük başarısı Mervân b. Muhammed’in valiliği döneminde gerçekleşmiştir. Bu dönemde, İslam orduları karşısında ağır bir hezimete uğrayan Hazar Hakanı, barış istemek zorunda kalmış ve hatta İslamiyet’i benimseyerek Müslüman olmuştur. Başarılı bir komutan olan Mervân, Ermenistan’dan Dağıstan’ın kuzeyine kadar olan toprakları idaresi altına almıştır

Anahtar Kelimeler

Hazarlar, Emeviler, Mesleme b. Abdülmelik, Cerrah b. Abdullah, Mervân b. Muhammed

Kaynakça

• A. A. Vasiliev, Bizans İmparatorluğu Tarihi, trc: Arif MüfidMansel, Maarif Matbaası, Ankara 1943, c.I
• A. Zeki Velid, Togan, “Hazarlar”, MEB, İA, C.V, İst. 1969
• A. Zeki Velidi Togan, Umumi Türk Tarihine Giriş, Enderun Yayınları, İstanbul Abdulkerim Özaydın, “Türklerin İslâmiyet’i Kabulü”, Genel Türk Tarihi, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, c. II
• Ahmet Taşağıl, “Hazarlar” , TDV, C. XVII. İstanbul 1997
• Ali Aksu, Emevi Devleti’nin Yıkılışı, Kitabevi, İstanbul 2007
• Belâzurî,Fütûhu’l-Büldân,çev:MusrafaFayda, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara1987
• Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr et-Taberî, Tarihü’lUmemve’lMülük, Sebat Basımevi, Konya 1974, c. III
• George A. Bournoutain, Ermeni Tarihi, trc.: Ender Abadoğlu-OhannesKılıçdağı, Aras Yayınları, İstanbul 2011
• GregoryAbû’lFarac (Bar Hebraeus), Abû’lFarac Tarihi, trc: Ömer Rıza Doğrul, TTK, Ankara 1987, c. I
• Hakkı Dursun Yıldız (edit), Emeviler, DGBİT, Esra Yayınları, Ankara 1994, c. II
• Hakkı Dursun Yıldız, İslâmiyet ve Türkler, Kamer Yayınları, İstanbul 2000
• Halifeb. Hayyât,Halifeb.HayyâtTarihi,çev:AbdulhalıkBakır, Bizim Büro Basımevi,Ankara2001
• Hasan İbrahim Hasan, İslam Tarihi, trc: İsmail Yiğit-Sadrettin Gümüş, Kayıhan Yayınları, İstanbul 1987, c. I
• Hazarlar”, Büyük Larousse, Milliyet Yayınları, c. X İbn A’sem el-Kûfî, Ebû Muhammed Ahmed, el-Fütûh, c. IV, Beyrut 1986
• İbnHurdazbih, Yollar ve Ülkeler Kitabı, trc: Murat Ağarı, Kitabevi, İstanbul 2008
• İbnKesîr, El Bidaye Ve'n-Nihaye, trc: Mehmet Keskin, Çağrı Yayınları, İstanbul , c. IX İbniHaldun,TarihuİbnuHaldun,Beyrut1971,c.III
• İbnü'l-Esir,El-Kâmilfî't-Târih,nşr: Ahmet Ağırakça,İstanbul1991, c.III
• İbrahim Kafesoğlu, Türk Milli Kültürü, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1996
• İrfanAycan,Saltanat’aGidenYoldaMuaviyeb.EbiSüfyan, Okulu Yayınları,Ankara1990 Ankara
• JacquesPlatiqorsky-JacquesSapır, Hazar İmparatorluğu (VII-XI. Yüzyıllar), çev: Hande Güreli, Bilgi Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2007
• Kevin Alan Blook, “Hazar- Bizans İlişkileri”, Türkler,Yeni Türkiye Yayınları Ankara 2002, c. II
• L. N. Gumilev, Eski Ruslar ve Büyük Bozkır Halkları, trc. Ahsen Batur, İstanbul L. N. Gumilev, Hazar Çevresinde Bin Yıl, trc: D. Ahsen Batur, İstanbul 1993
• M.İArtamanov,HazarTarihi,çev:AhsenBatur, Selenga Yayınları, İstanbul2004
• Mahmut Şakir, İslam Tarihi, trc: Ferit Aydın, Kahraman Yayınları, İstanbul , c. III Mehmet Azimli, “Mesleme b. Abdülmelik ve Fütuhâtı”, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Diyarbakır 2000, c. II (s.85-104)
• Mehmet Çog, “Emeviler ve Abbasiler Dönemi Hazar-Arap İlişkileri”, Türkoloji Araştırmaları, Ankara 2007 Ankara 2007, c. II (150-160)
• Mesudî, Murûc ez-Zeheb, trc: D. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul 2011
• Michael Kumosko, “Araplar ve Hazarlar”, çev: A. Cemal Köprülü, Türkiyat Mecmuası, İstanbul 1935, c. III
• Muhammed el-Hudarî, ed-Devletü’lEmeviyye, Maarife, Beyrut 1995
• Murat Eldarov, İslamiyet’in Hazarlar Arasında Yayılması, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Kayseri 2006
• Mustafa Demirci, “Abbasiler ile Hazarlar Arasındaki İlişkiler (VIII-IX. Y.Y)”, Tarihin Peşinde, 2011, sayı: V, (109-124)
• Nesimi Yazıcı, İlk Türk İslam Devletleri Tarihi, TDV, Ankara 2001
• RenéGrousset, Başlangıcından 1071’e Ermenilerin Tarihi, çev.:SosiDolanoğlu
• Aras Yayınları, İstanbul 2005
• Şaban Kuzgun, Hazar ve Karay Türkleri, Alıç Yayınları, Ankara 1993
• Yakubî,Tarihu’l-Yakubi,Beyrut1967, c. II