SULTAN IV. MURAD’IN ÇERKEŞ VAKFI’NA AİT MART 1668 TARİHLİ MUHASEBE DEFTERİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2020, Sayı: 25, 208 - 224, 19.10.2020

Saim Yörük

Öz

Vakıflar, Osmanlı döneminde toplumsal hayatın en önemli kurumlarından biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Osmanlı şehir ve kasabalarında halkın bayındırlık, eğitim, kültür, sağlık ve sosyal hizmetleri büyük ölçüde vakıflar tarafından karşılanmıştır. Sultan IV. Murad, 1635 yılı Revan Seferi dönüşü Çerkeş menzilinde konaklamıştır. Bu sırada gördüğü ihtiyaç üzerine Silâhtar Mustafa Paşa’dan burasını bayındır hale getirmesini istemiştir. Mustafa Paşa burada bir cami yaptırmış ve bu camiye gelir sağlamak için han, hamam, dükkânlar, boyahane ve ekmek fırını inşa ettirmiştir. Bu yerlerin ve burada haftada bir kurulan pazarın pazar vergisi gelirlerini de caminin ihtiyaçları için vakfetmiştir. Sultan IV. Murad Vakfı, XX. yüzyıl başlarına kadar varlığını devam ettirmiştir. Günümüzde vakıf eserleri arasında sadece hamamı ayakta kalmıştır. Bu çalışmada, Osmanlı Arşivinde bulunan vakfa ait 1668 tarihli muhasebe kaydına göre vakfın durumu değerlendirilmiştir. Sultan IV. Murad’ın Çerkeş’te yaptırmış olduğu camii ve buraya vakfettiği yerler, vakıf gelirleri, vakıf görevlileri, görevlilere tahsis edilen ücretler ve yapılan diğer masraflar bu çalışmanın konusunu teşkil etmiştir.

Anahtar Kelimeler

IV. Murad, Vakıf, Çerkeş, Vakıf Muhasebesi, Merdiven Yöntemi

AN EVALUATION ON SULTAN IV. MURAD’S ACCOUNTING BOOK OF ÇERKEŞ FOUNDATION DATED MARCH 1668

Öz

Foundations emerge as one of the most important institutions of social life in the Ottoman period. Public works, education, culture, health and social services of the people in Ottoman cities and towns were mostly provided by foundations. Sultan IV. Murad stayed in Çerkeş on the return of the Revan Campaign in 1635. In the meantime, Sultan IV. Murad requested from Silahtar Mustafa Pasha to make Çerkes a prosperous town. For this purpose, Mustafa Pasha built a mosque here and built an inn, bathhouse, shops, paint shop, bread oven to generate income for this mosque. He devoted the market tax revenues of these places and the market established once a week to the needs of the mosque. Sultan IV. Murad’s Foundation continued its existence until beginning of the twentieth century. Today, only the Turkish bath has survived among the works of this foundation. In this study, the status of the foundation was evaluated according to the accounting record of the foundation in the Ottoman Archive dated 1668. The subject of this study is the mosque built by Silahtar Mustafa Pasha in Çerkeş and the places he devoted to here, foundation revenues, foundation officers, wages allocated to the officers and other expenses.

Anahtar Kelimeler

IV. Murad, Foundation, Çerkeş, Foundation Accounting, Staircase Method

Kaynakça

• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA.)
• TS.MA.d_1715 (1668 /R.1079 tarihli). 2.Kaynak Eserler
• Evliya Çelebi, (1314), Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, C. II, İkdam Matbaası, Dersaadet.
• Evliya Çelebi, (2005), Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, Haz. Yücel Dağlı - Seyit Ali Kahraman
• Robert Dankoff, 9. Kitap, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul. Hasan Bey-zâde Ahmed Paşa, (2004), Hasan Bey-zâde Tarihi, C. III, (Haz.: Şevki Nezihi
• Aykut), Ankara. 3.Tetkik Eserler
• Can, A. Vecdi ve Zeytin, Mustafa, (2011), “Osmanlı Döneminde Vakıf Muhasebesi Ve
• Elvan Bey Oğlu Sinan Bey Vakfı Örneği”, 8. Türk Dünyası Sosyal Bilimler Kongresi 9-13
• Haziran 2010 (Celal-Abad / Kırgızistan), (Ed.: A. Vecdi Can - Kamil Taşkın - Samet Güner)
• Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul, s.488-494. Durmuş, Muhammed Emin ve Bektaş, İsmail, (2017), “Osmanlı’da Muhasebe Usulü Ve
• Vakıf Muhasebe Kayıtları Okuma Kılavuzu”, Pesa Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi
• Cilt 3, Sayı 2, s.196-209. Elitaş, Cemal – Güvemli, Oktay – Aydemir, Oğuzhan – Erkan, Mehmet – Özcan, Uğur
• Oğuz, Mustafa, (2008), Osmanlı İmparatorluğu'nda 500 Yıl Boyunca Kullanılan Muhasebe
• Yöntemi: Merdiven Yöntemi, Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı Yayınları, Ankara. Günay, Hacı Mehmet, (2012), “Vakıf”, DİA, C. 42, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları
• Ankara, s.475-479. Günday, Dündar, (1989), Arşiv Belgelerinde Siyakat Yazısı Özellikleri ve Divan
• Rakamları, TTK Yayınları, Ankara. Güneş, Ahmet, (2004), “16. Yüzyılda İznik’te Zaviyeler ve Gelir Paylaşımı”, Tarih
• Araştırmaları Dergisi, Cilt: 23, Sayı: 36, s.123-150. Güvemli, Oktay ve Aslan, Ümmühan, (2009), “Muhasebe ve Finansman Öğretim Üyeleri
• Kendi Branşlarının Tarihi İle Meşgul Olmalılar Mı?”, Muhasebe ve Finansman Dergisi, Sayı: 41, s.30-41. Güvemli, Oktay ve Güvemli, Batuhan, (2016), “Osmanlı Kayıt Kültüründe Vakıf
• Muhasebesi ve Devlet Muhasebe Sistemi”, Vakıflar Dergisi, Sayı 46, s.9-21.
• Orhonlu, Cengiz, (1981), “Şehir Mimarları”, Osmanlı Araştırmaları, S.II, İstanbul, s.1-30. Özcan, Tahsin, (2008), “Osmanlı Toplumuna Özgü Bir Finansman Modeli: Para
• Vakıfları”, Çerçeve Dergisi, Sayı: 48, s.124-128. Öztürk, Said, (1996), Osmanlı Arşiv Belgelerinde Siyakat Yazısı ve Tarihi Gelişimi
• Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul. Serin, Muhittin, (2009), “Siyakat”, DİA, C.37, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, s.291-292. Yediyıldız, Bahaeddin, (2003), XVIII. Yüzyılda Türkiye’de Vakıf Müessesi, TTK
• Yayınları, Ankara. Yörük, Saim, (2016), “XVIII. Yüzyıl Eyüp Kazası Hamamları Ve Hamam Çalışanlarının
• Demografik Yapısı”, Belleten, C. LXXX, Sayı: 289, Ankara, s.823-867.