SA‘ÎD PAŞA'NIN "TAHMÎD"İ ÜZERİNE DÜŞÜNCELER

Yıl 2016, Sayı: 15, 42 - 62, 01.06.2016

Turgut Koçoğlu

Öz

1832'de Diyarbakır'da doğan ve iyi bir tahsil gören Sa‘îd Paşa, birçok resmî vazifede bulunduktan sonra 1891'de Mardin'de vefât etmiştir. Klâsik usûlde divanı olan Sa‘îd Paşa, başta tarih olmak üzere belâgat, mantık, ahlak gibi konularda eserler yazmıştır. Onun divanında yer alan "Tahmîd"başlıklı şiiri, muhtevâ yönüyle Klâsik şiirimizdeki tevhîd türü içerisinde değerlendirilebilir. Tevhîdler geniş bir dînî muhtevâ yapısına sahip olmakla beraber, temelde; Allah'ın varlığını, birliğini, yüceliğini ve isim ve sıfatlarını konu edinen bir türdür. Sa‘îd Paşa’nın "Tahmîd"i şekil bakımından geleneksel tevhîdlerle aynıdır fakat muhtevâ cihetiyle geleneksel tevhîdlerden biraz farklıdır. 42 beyitlik bu eser, özellikle kelime kadrosu anlam alanları ile yorumlandığında, Sa‘îd Paşa'nın, bu şiirde bir kelâm âlimi gibi akıl ve mantık yoluyla Allah'ın varlığını, birliğini ve yüceliğini ispat etmeye çalıştığı anlaşılmaktadır. Sa‘îd Paşa, yaşadığı 19. asırda etkisini iyice gösteren pozitivist-materyalist düşünce sistemine muhtemelen bir tepki ve reddiye amacıyla tevhîdini bu muhtevâ ve üslûpta yazmıştır. Onun bu şiiri, akıl ve mantığı esâs alarak Allah'ı bilme ve tanımaya çalışma noktasında Şinâsî'nin "Münâcât"ına benzer ancak ondan farklıdır. Çünkü Sa‘îd Paşa, şiirini, Şinâsî gibi akılcı ve rasyonalist düşünce sistemini uygulamada göstermek ya da kendi iç dünyasındaki şüpheleri gidermek için değil; büyük ihtimâlle Allah'ın varlığını ve birliğini akıl ve mantık yoluyla ispat ederek tevhîd inancına uymayacak fikirleri red ve ilzâm etmek için yazmıştır. Sa‘îd Paşa'nın "Tahmîd"i şekil ve muhtevâ cihetiyle değerlendirildiğinde, onun gelenekten kopmadığını ancak yeni unsurları da içerdiğini, bu sebeple gelenek ile yeni arasında bir yerde bulunduğunu söylemek mümkündür

Anahtar Kelimeler

Tevhîd, Tahmîd, Sa’îd Paşa

THOUGHTS ON THE TAHMÎD OF SA’ÎD PASHA

Öz

Sa‘îd Paşa Who was born in Diyarbakır on 1832 and had received a good education. After he served in many official position, he had passed away in Mardin on 1891. Sa‘îd Paşa, Who had classical method divan, he wrote primariliy with regard to history in addition he wrote about to rehetoric, ethic and logic and like. Situated on his divan "tahmîd" title poem can be evaluated content aspect in ''tevhîd'' species our classical poetry. ''Tevhîd''s is contain about both wide range of religious content structure and primarly existence of God, uniqy, sovereignty, noun and determinant. Sa‘îd Paşa’s ''tahmîd'' is same as with traditional form of ''tevhîd''. But it is a bit different the aspect of content traditional ''tevhîd''. This work contains 42 couplet, especially when of which is interpreted with as literally squad from areas, we are understanding Sa‘îd Paşa sruggle to prove whereby reason and logic how existence of God, unique, sovereignty. Said Pasa had written this content and stylistic on contrary to appear of strongly impact of positivist and materialist system of thought cause of provisions and rejection. His poetry similar to Şinasi’s ''Münâcât'' based on reason and logic about to work knowing and recognizing God. Because of Sa‘îd Paşa didn’t write poem neighter in demonstrate to apply the rationalist thinking rationally nor fulfill to suspicions in his inner world. Presumably he had writen for to reject ideas to adhere to monotheism which will aim to prove the existence of God through reason and logic and unity. When evaluated as form and content the Sa‘îd Paşa’s ''tahmîd'' that of whom is not separated from tradition. However whose to work contains new elements, owing to we may say that, this working is traditional and between new collection

Anahtar Kelimeler

Tavhîd, Tahmîd, Sa’îd Pasha

Kaynakça

• AKDOĞAN, Yaşar. Ahmedî Divanı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü ekitap.kulturturuizm.gov.tr
• AKYÜZ, Kenan (1990). Fuzûlî Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• AYDOĞAN, Saliha (2009). Diyarbakırlı Sa‘îd Paşa Mîzânü'l-Edeb, İstanbul: Kitabevi.
• BAYRAM, Yavuz (2008). Adlî Hayatı, Şahsiyeti, Şairliği, Divanının Tenkitli Metni, Amasya: Amasya Valiliği Yayınları.
• BİLGİN, Azmi (2000). Ümmî Sinan Divanı, İstanbul: MEB Yayınları.
• BİLKAN, Ali Fuat (1997). Nâbî Dîvânı, İstanbul: MEB Yayınları.
• CANIM, Rıdvan (2012). Divan Edebiyatında Türler, Ankara: Grafiker Yayınları.
• DERELİ, Üzeyir (2003). Ca‘ferî'nin Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Divanı'nın Tenkitli Metni, (Yayımlanmamış Doktora Tezi)Pamukkale Üniversitesi, Denizli.
• ERDOĞAN, Kenan (2004). Diyarbakırlı Sa‘îd Paşa Dîvânı, Manisa: Tekin Matbaası.
• ERSOYLU, Halil (1989). Cem Sultan'ın Türkçe Divanı, Ankara: TDK Yayınları.
• GÖKMEN, Sacide (2014).XVII Yüzyıl
• Tasavvuf Edebiyatında Tevhîdler
• (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• İNCE, Adnan (1994). Mîrzâ-zâde Mehmed Sâlim Dîvânı (Tenkitli Basım), Ankara: Yükseköğretim Kurulu Matbaası.
• İSEN, Mustafa - KURNAZ, Cemal (1990). Şeyhî Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• İSEN, Mustafa - MACİT, Muhsin (1992). Türk Edebiyatında Tevhîdler, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• KAPLAN, Mehmet (1997). Şiir Tahlilleri 1, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• KURNAZ, Cemal (1997). Divan Edebiyatı Yazıları, Ankara: Akçağ Yayınları.
• ÖZALP, Ahmet (1995). Gülşen-i Tevhîd, İstanbul: Kitabevi.
• ÖZYILDIRIM, Ali Emre (1999). Hamdullah Hamdi ve Divanı, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• TARLAN, Ali Nihat (1936). Divan Edebiyatında Tevhîdler, İstanbul.
• TARLAN, Ali Nihat (1992). Ahmet Paşa Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• UZUN, Şerife (2012). 16. Yüzyıl Klâsik Türk Edebiyatında Tevhîd, Diyanet Vakfı Yayınları 2013.