ERMENİ MESELESİ BAĞLAMINDA SÜLEYMAN NAZİF

Yıl 2016, Sayı: 15, 153 - 168, 01.06.2016

Oktay Bozan

Öz

Osmanlı Devleti’nin son dönem devlet adamlarından ve aydınlarından birisi olan Süleyman Nazif, Ermeni meselesi gibi önemli toplumsal hadiselere duyarlılık göstermiş ve bu konuda etkin mücadele vermiştir. Diyarbakır’ın saygın ailelerinden birisine mensup olan Süleyman Nazif, 1895 yılında Diyarbakır’da meydana gelen Ermeni olaylarını araştırmak amacıyla oluşturulan Tahkikat Komisyonu’nda görevlendirilmiştir. Bu dönemde Diyarbakır’ın da içerisinde bulunduğu Vilâyât-ı Sitte’de bir Ermeni devletinin kurulması fikrine karşı kalemi ve sözleriyle mücadele etmiştir. Mütareke döneminde ise başyazarlığını yaptığı Hadisat gazetesindeki yazılarıyla, I. Dünya Savaşı sırasında Ermenilerin tehciri üzerinden yürütülen tartışmalara katılmıştır. Süleyman Nazif, I. Dünya Savaşı esnasında Osmanlı Devleti’nin Ermenilere soykırım uygulamadığını, yapılan tehcirin ise zaruretten kaynaklandığını, bunun da en iyi şekilde uygulanmaya çalışıldığını belirtmiştir. Tehcir sırasında görevini suiistimal eden kişilerin tutumunun ise devlete mal edilmemesi gerektiğini belirterek, bu durumunun bireysel bir hareket olduğunu vurgulamıştır

Anahtar Kelimeler

Diyarbakır, Ermeni, Ermeni tehciri, Hadisat, Süleyman Nazif

SÜLEYMAN NAZİF IN THE CONTEXT OF ARMENIAN ISSUE

Öz

Süleyman Nazif, one of the intellectuals and statesmen in the late period of Ottoman State, showed awareness to important social events such as Armenian Question and struggled for it actively. Nazif, who belongs to one of the prestigious families of Diyarbekir, was charged in The Commission of Inquiry, which was formed in order to investigate Armenian Events occurring in Diyarbekir 1895. In that period, he fought against the idea of founding an Armenian State in Six Provinces Vilâyât-ı Sitte in which Diyarbekir is with his “pen” through his writings and remarks. During warfare, with his writings on “Hadisat” where he worked as an editorial writer, he joined the arguments on forced migration. He stated that Ottoman State hadn’t committed genocide on Armenians and the migration had stemmed from a “must”. This necessity was put into practice as well as possible. The attitudes of those who misconduct in this period should not be attributed to the Ottoman State and emphasized that this situation was an individual initiative

Anahtar Kelimeler

Diyarbekir, Armenian, Armenian Migration, Hadisat, Süleyman Nazif

Kaynakça

• BOA, A.MKT. MHM, 636/9
• BOA, A.MKT. MHM, 693/15
• BOA. A. MKT. MHM, 636 / 10
• BOA, DH. MKT, 411/50
• BOA, HR. SYS, 2812/1
• BOA, Y. PRK. ASK, 108 / 53
• BOA, Y. PRK. UM, 33 / 27
• BOA, Y. PRK. UM, 34 / 33
• BOA, Y. PRK. UM, 34 / 33.
• BOA, Y.PRK. ASK, 109/69
• BOA, Y.PRK. AZN, 14/29
• BOA, Y.PRK. UM, 55/97
• Albayrak, 16 Kasım 1919; Albayrak, 30 Kasım 1919; Albayrak, 21 Aralık 1919, Albayrak, 20 Ocak 1919.
• Alemdar, 5 Nisan 1335, nr. 104-1414.
• Hadisat, 4 Aralık 1918; Hadisat, 5 Aralık 1918; Hadisat, 13 Aralık 1918; Hadisat, 6 Şubat 1919; Hadisat, 28 Şubat 1919; Hadisat, 5 Mart 1919; Hadisat, 2 Nisan 1919; Hadisat, 7 Nisan 1919; Hadisat, 17 Kasım 1919.
• Memleket, 11 Şubat 1919; Memleket, 23 Mart 1919; Memleket, 9 Nisan 1919, Memleket, 14 Nisan 1919.
• Ahmed, Kemal Mazhar, Birinci Dünya Savaşı Yıllarında Kürdistan, Berhem Yayınları, Ankara 1992.
• Ahmet, Halaçoğlu, 1895 Trabzon Olayları ve Ermenilerin Yargılanması, Bilgi Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2005.
• Ata, Feridun, İşgal İstanbul’unda Tehcir Yargılamaları, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2005.
• Beysanoğlu, Şevket, Anıtları ve Kitabeleri ile Diyarbakır Tarihi, Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Yayınları, C.II, Ankara 1998.
• --------------------------, Doğumunun 100. Yılında Süleyman Nazif, Diyarbakır Tanıtım ve Turizm Yayınları, Ankara 1979.
• ----------------------,Kültürümüzde Diyarbakır, San Matbaası, Ankara 1992.
• Çelik, Akın, Mondros Mütarekesi Sonrasında İstanbul Basınında Tehcir Davaları, İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2003.
• Çiçek, Kemal, Ermenilerin Zorunlu Göçü 1915-1917, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2005.
• Ermeni Komitelerinin Âmâl ve Harekât-ı İhtilâliyyesi, Haz. H. Erdoğan Cengiz, Ankara 1983.
• Gür, Muhammet, “Süleyman Nazif”, DİA, 2008, C.XXXVIII, s.92-94.
• Gürün, Kamuran, Ermeni Dosyası, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1983.
• Hocaoğlu, Mehmet, Arşiv Vesikalarıyla Tarihte Ermeni Mezalimi ve Ermeniler, İstanbul 1976.
• Hüseyin Nazım Paşa, Ermeni Olayları Tarihi I, Başbakanlık Osmanlı Arşivleri Genel Müdürlüğü, Ankara 1993.
• Jongerden, Joost, “20. Yüzyıl Başlarında Diyarbakır’da Olaylar: Ermeniler, Hamidiye Alayları ve Bölge İleri Gelenleri”,http://www. kurdipedia.org/books/63876.pdf. (erişim: 29.03.2016).
• Karacakaya, Recep, Kaynakçalı Ermeni Meselesi Kronolojisi, Başbakanlık Osmanlı Arşivleri Genel Müdürlüğü, İstanbul 2001.
• Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, Türk Tarih Kurumu, C. VIII, Ankara 1983.
• Kocaoğlu, Bünyamin, “Mütareke Basınında Ermeni Meselesi Tartışmaları”, History Studies, Volume: 5, Issue: 6, November 2013, s.207-24.
• Konyar, Basri, Diyarbakır Yıllığı, Ulus Basımevi, C.III, Ankara 1936.
• Küçük, Cevdet, Osmanlı Diplomasisinde Ermeni Meselesi’nin Ortaya Çıkışı (1878-1897), Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 1986.
• Orhun, Hayri- Belek, Mehmet- Kasaroğlu, Celal, Meşhur Valiler: 50 Ünlü Vali, İçişleri Bakanlığı Yayınları, Ankara 1969.
• Osmanlı Belgelerinde Ermenilerin Sevk ve İskânı (1878-1920), Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Ankara 2007.
• Öztoprak, İzzet, “Adana ve Çevresinde Müdafaa-ı Hukuk Çalışmaları”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: VIII, Sayı: 21, (Kasım 1991), s.117-139.
• Süleyman Nazif, “Tarihi Bir Müsâmere”, 7 Şubat 1909 tarihli Yeni gazete, http://teamaow.discuforum.info/t6202-Tarihi-Bir-Musamere-Suleyman-Nazif.htm, (erişim: 20.03.2015).
• Süslü, Azmi, Ermeniler ve 1915 Tehcir Olayı, 1 0 0 . Y ı l Ü n i v e r s i t e s i Y a y ı n l a r ı , Ankara 1990.
• Şimşir, Bilal N., British Documents on Ottoman Armenians (1891–1895), Türk Tarih Kurumu, C. III, Ankara 1989.
• Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Partiler, Mütareke Dönemi (1918-1922), Hürriyet Vakfı Yayınları, C. II, İstanbul 1986.
• Tütenk, Mustafa Akif, “Diyarbekir’ın Son 60 Yıllık (1892-1952) Vakaları”, Kara-Amid Dergisi, II-III. Yıl, 2-4 Sayı, 1956-1957.
• Uras, Esat, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, Bilge Yayınları, İstanbul 1987.