19. YÜZYILIN İKİNCİ YARISINDA CİZRE KAZÂSI’NIN İDÂRİ, DEMOGRAFİK VE EĞİTİM DURUMU

Yıl 2021, Sayı: 26, 13 - 28, 25.02.2021

Sıraç Aktürk

Öz

Bu çalışmada, günümüzde Şırnak İli’ne bağlı bir ilçe olan Cizre’nin tarihi seyrinden kısaca bahsedildikten sonra,
19. yüzyılın ikinci yarısında, bölgenin idari statüsü, mülki amirleri ve kazâyı oluşturan nahiyeler üzerinde durulmuştur.
Yine merkezi hükümetin mülki amir atama usulleri ile yöneticilerin idâri tutumu ve tayin şekilleri irdelenmek suretiyle,
devletin taşra kazâ yönetimine dair genel politikası hakkında tespitlerde bulunulmuştur. Ardından Cizre Kazâsı’nda teşkil
edilen Maârif Meclisi ile klasik eğitim kurumları olan medreseler ve sıbyân mektepleri ile modern eğitim kurumları olan
ibtidâi ve rüştiye mekteplerinin kuruluş tarihleri, mahalleri, öğretmen ve öğrenci sayıları üzerinde durulmuştur. Son
olarak bölgenin nüfus sayısında yaşanan gelişmeler, nüfusu etkileyen faktörlerin neler olduğu ve bölgede ikâmet eden
müslim ve gayrimüslim cemaatlerin kimlerden oluştuğu hususunda malûmat verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Cizre, mülki yönetim, eğitim, nüfus.

Kaynakça

• Araştırma Eserler Aktürk, Sıraç, (2015), Tanzimât’tan Cumhuriyet’e Mardin Sancağında Eğitim, Erzurum Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum.
• Aktürk, Sıraç (Ocak 2021), “Tanzimât Sonrası Osmanlı Devleti’nde Kazâ Yönetimi: Çankırı Örneği (1839-1914)”, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.25, s. 723-751.
• Alkan, Mehmet Ömer (2000), Tanzimât’tan Cumhuriyet’e Modernleşme Sürecinde Eğitim İstatistikleri 1839-1924, Devlet İstatistik Enstitüsü Yayınları, Ankara.
• Ali Cevad, (1313), Memâlik-i Osmâniyenin Coğrafya-yı Tarihi, İstanbul, Kasbar Matbaası.
• Batır, Betül, (2007), İkinci Meşrutiyet’ten Tevhid-i Tedrisat’a Türkiye’de İlköğretim (1908-1924), İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• Çadırcı, Musa (1991), Tanzimât Döneminde Anadolu Kentleri’nin Sosyal ve Ekonomik Yapıları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Doğan, Cabir, (2010), Cizre ve Bohtan Emiri Bedirhan Bey (1802-1869), Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Afyonkarahisar.
• Efe, Aydın, (2018), “Osmanlı Devleti’nin Aşiretlere Yönelik Vergi Uygulamaları: Keşli Aşireti Örneği”, Türk Tarihine Dair Yazılar III, (Editörler: Alpaslan Demir, Tuba Tombuloğlu, Eralp Erdoğan ve Ömer Düzbakar), Gece Kitaplığı Yayını, Ankara, s. 443-462.
• Göyünç, Nejat, (1997), “Hâne”. DİA, C.9, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul. Karpat, Kemal Haşim, (2003), Osmanlı Nüfusu (1830-1914), Demografik ve Sosyal Özellikleri, (Çev. Bahar Tırnakçı), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Kodaman, Bayram, (1991), Abdülhamit Devri Eğitim Sistemi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Özaydın, Abdülkerim-Tuncel, Metin, (1993), “Cizre”. DİA, C.8, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.