BIR KARŞI-HAFIZA AYGITI OLARAK YOK-İMGELER

Yıl 2022, Sayı: 31, 186 - 206, 26.10.2022

Özgür İpek

Öz

Kamera yöneldiği alanı apaçık görünür kılmaz; onu eksiltir, sınırlayıcı bir bakışın etkiselliğiyle imgeleştirir. Gerçekliğin yalnızca bir boyutu izleyiciye sunulur. Ondan gizlenen gerçeklik ise kadraj dışı olarak varlığını sürdürür. Kimi filmlerdeyse bu tutumun aksine yönetmenler bütün filmik evreni üzerine inşa ettikleri karakterleri görüntüye getirmez, diğer bir deyişle onları görünmez kılar. Belki aynı anda politik bir terennümle toplumsal nazardan da saklanan bir kimlikten yahut karakterden beslenen, onun görünmemesinden anlam oluşturan bir imge evreni yaratılır böylelikle. Yani yönetmen onun görünmezliğinin politik olanaklarına yönelir, yokluğu bir tür varlık biçimi olarak ele alır. Neden görünmediği, diğer karakterler gibi kameraya yansımadığı bir tartışma konusu oluşturur. Geçmiş, şimdiki zaman ve gelecek zaman onun yokluk üzerinden kurulan bu varoluşu aracılığıyla tartışmaya açılır. Bu karakterlerin ya da kimliklerin yakın dönem Türkiye sinemasındaki beliriş biçimlerine bakıldığında bazen bir toplu katliamın, bazen bir tecridin, bazen faili meçhul cinayetin, bazen sonu gelmez bir bekleyişin öyküsüyle gizlendikleri söylenebilir. Ancak değinildiği gibi filmde bir görünmeyen olarak belirerek imgesel düzeyde karşılık bulmazlar. Bu çalışmada tüm bu görünmeyen karakterler, yok-imgeler olarak tanımlanacak ve yokluğun politik anlamı üzerinde durulacaktır. Bununla beraber Ceylan Özgün Özçelik’in yönettiği Kaygı, Ali Aydın’ın yönetmenlik yaptığı Küf ve Zeynel Doğan ile Orhan Eskiköy’ün birlikte kamera arkasına geçtikleri Babamın Sesi gibi filmlerde yok-imgelerin Foucault’nun karşı tarih kavramı ile beraber nasıl düşünebileceği de yine tartışılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hafıza, karşı-hafıza, kolektif suç, soykırım, temsil, yokluk.

Kaynakça

• Agamben, Giorgio, (2000). Remnants of Auschwitz: The witness and the Archive. Zone Books.
• Arendt, Hannah (2006). Eichmann in Jerusalem: A Report on the banality of evil. Penguin Classics.
• Arendt, Hannah (1993). Essays in understanding 1930-1954. Harcourt Brace.
• Arslan, Umut Tümay (2020). Kat: Sinema ve etik. Metis Yayınevi.
• Baker, Ulus (2011). Beyin ekran, ed. Ege Berensel. Birikim Yayınları.
• Foucault, Michel, (1993). Ders özetleri: 1970-1982, Selahattin Hilav (çev.). Yapı Kredi Yayınları.
• Foucault, Michel, (2005a). Özne ve İktidar: Seçme yazılar 2, Işık Ergüden and Osman Akınhay (çev.). Ayrıntı Yayınları. Foucault, Michel, (2005b). Entelektüelin siyasi işlevi: Seçme yazılar 1, Işık Ergüden, Osman Akınhay ve Ferda Keskin. Ayrıntı Yayınları. Foucault, Michel, (2003). İktidarın gözü: Seçme yazılar 4, Işık Ergüden (çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Foucault, Michel, (2008). Toplumu savunmak gerekir, Şeyhsuvar Aktaş (çev.). Yapı Kredi Yayınları.
• Keskin Ferda, (2005). Michel Foucault, Özne ve iktidar: Seçme yazılar 2, Işık Ergüden ve Osman Akınhay (çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Poster, Mark, (2006). Foucault, Marksizm ve tarih, Feride Güder (çev.). Otonom Yayıncılık.
• Suner, Asuman, (2015). Hayalet Ev: Yeni Türk Sinemasında Aidiyet, Kimlik ve Bellek. Metis Yayınevi.
• Kablamacı, A. Deniz Morva (2016). Geçmiş, ne şimdi ne gelecekte babamın sesinde, Gözdeki kıymık: Yeni Türkiye sinemasında madun ve maduniyet imgeleri, Hüseyin Köse and Özgür İpek (eds.). Metis Yayınevi. Köse, Hüseyin, (2016). Lanetli zan ya da bir öteki üretme düzeneği olarak tepenin ardı, Gözdeki kıymık: Yeni Türkiye sinemasında madun ve maduniyet imgeleri, Hüseyin Köse and Özgür İpek (eds.). Metis Yayınevi.
• Kutlar, Onat, (1999). Unutulmuş kent ve çeviri şiirler. Yapı Kredi Yayınları.
• Medina, Jose, (2011). Toward a Foucaultian epistemology of resistance: Counter-memory, epistemic friction, and guerilla pluralism, Foucault studies No: 12.
• Öztürk, Serdar (2018). Sinema felsefesine giriş: Film yapımı felsefe. Ütopya Yayınevi.
• Revel, Judith, (2005) Michel Foucault: Güncelliğin bir ontolojisi, Kemal Atakay (çev.). Otonom Yayıncılık Saxton, Libby (2011). Night and fog and concentrationary gaze, Concentrationary cinema: aesthetics as political resistance Alain Resnais’s Night and Fog, ed. Griselda Pollock and Max Silverman, pp. 140-152. Berghahn Books.
• Yıldız, Pınar (2015). Sinemada hatırlamanın politikası, Galatasaray Üniversitesi İleti-ş-im Dergisi 22, pp. 101-118.