SANAT VE POLİTİKA İLİŞKİSİ BAĞLAMINDA ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİ POLİTİKALARININ HÜSNÜHAT SANATINA ETKİLERİ

Yıl 2022, Sayı: 31, 397 - 427, 26.10.2022

Mehmet Şevket Arıkan , Seyfettin Aslan

Öz

Osmanlı İmparatorluğu’ndan Cumhuriyet’e geçiş süreci; ıslahat hareketlerinden başlayarak on sekizinci yüzyıl içerisinde görülen III. Selim ve II. Mahmud reformları, Tanzimat hareketleri, Meşrutiyet dönemi ile devam etmiştir. II. Meşrutiyetin ardından ve Birinci Dünya Savaşı’nda geçirilen İttihat ve Terakki iktidarı yılları, Millî Mücadele süreci ve nihayetinde Cumhuriyet’in İlânı ile birlikte devam etmiştir. Cumhuriyet’in ilânı ve tek parti iktidarı yılları modernleşme süreci içerisindeki doğru üzerinde ideolojik anlamda bir kırılmanın yaşandığı bir dönem özelliğini taşımaktadır. Bu dönemde değişim devletin yönetim biçiminden, toplumsal hayata; siyasî, ekonomik, kültürel alanlarda net bir şekilde görülmektedir. Kültürel alandaki değişiklikler sanat alanına da açık bir biçimde etki etmektedir. Bu çalışma, değişim sürecinde siyasî kararların sanata ne yönde etkisi olduğunun ortaya konulması adına değişime karakteristik özelliğini veren erken cumhuriyet dönemi politikalarının Hüsn-i Hat sanatına etkilerinin ne olduğunu konu edinmektedir. Araştırmanın temel sorusu da bu politikaların hat sanatına ne yönde etkisinin olduğudur. Çalışma bu soruyu yanıtlama çevresinde şekillendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sanat, Siyaset, Hüsn-i Hat, Modernleşme, Erken Cumhuriyet Dönemi

Kaynakça

• Alparslan, A. (2007). Osmanlı hat sanatı tarihi. İstanbul Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık.
• Atatürk’ün söylev ve demeçleri. (1989). Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi.
• Aydın, M. A. (2001). Kanûn-ı esâsî. içinde TDV İslâm Ansiklopedisi. (c. 24, s. 329). TDV Yayınları.
• Ayverdi, E. H. (1989). Ali b. yahyâ es-sûfî. içinde TDV İslâm Ansiklopedisi. (c. 2, s. 458). TDV Yayınları.
• Berk, S. (2013). Devlet-i aliyye’den günümüze hat sanatı. İnkılâb Yayınları.
• Berk, S. (2014). Bab-ı seraskeri üzerindeki kitâbelerin serencamı. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. (31), s. 105-130.
• Bora, T. (2017). Cereyanlar. İletişim Yayınları.
• Buluç, S. (1991). Osmanlılar Devrinde Alfabe Tartışmaları. içinde Harf Devrimi’nin 50. Yılı Sempozyumu, (s. 45-48.). Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• C.h.f. nizamnamesi ve programı. (1931). TBMM Matbaası.
• Çelebi, A. Z. Ayasofya büyük levhalarının fotoğraf ve gravürler üzerinden geçmişten günümüze durumu. İslam Tetkikleri Dergisi, 11, s. 209-242.
• Derman, M. U. (1989). Akdik, Kâmil. içinde TDV İslâm Ansiklopedisi. (c. 2, s. 234-235). TDV Yayınları.
• Derman, M. U. (1989a). Altunbezer, İsmail Hakkı. içinde TDV İslâm Ansiklopedisi. (c. 2, s. 543-544). TDV Yayınları.
• Derman, M. U. (1997). Hafız Osman. içinde TDV İslâm Ansiklopedisi. (c. 15, s. 99). TDV Yayınları.
• Derman, M. U. (2004). Masterpieces of ottoman calligraphy. Sabancı University, Sakıp Sabancı Museum.
• Derman, M. U. (2007). Okyay, Mehmed Necmeddin. içinde TDV İslâm Ansiklopedisi. (c. 33, s. 343-344). TDV Yayınları.
• Derman, M. U. (2010). Mehmed şevkî efendi’nin sülüs-nesih hat meşkleri. İslam, Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi.
• Derman, M. U. (2016). Medresetü’l-hattâtîn yüz yaşında. Kubbealtı Neşriyatı.
• Derman, M. U. (2019). Ömrümün bereketi: 2. Kubbealtı Neşriyatı.
• Edhem E. (2013). Writing less, saying more: calligraphy and modernisation in the last ottoman century. In M. Gharipour, I. C. Schick (Ed.) Calligraphy And Architecture İn The Muslim World, s. 465-483. Edinburgh University Press.
• Erbay F., & Erbay, M. (2009) Atatürk dönemi sanat politikası. içinde O. Horata vd. (Ed.) Cumhuriyet Dönemi Türk Kültürü Atatürk Dönemi, 1920-1938, (s. 85-94). Atatürk Kültür Merkezi.
• Gökalp, Z. (1970). Türkçülüğün esasları. Milli Eğitim Basımevi.
• Gür, Faik. Erken cumhuriyette siyaset, propaganda, sanat ve ulusun inşası. Sosyoloji dergisi. (31), s. 135-73.
• Hanioğlu, Ş. (2004) Meşrutiyet. içinde TDV İslâm Ansiklopedisi. (c. 29, s. 388). TDV Yayınları.
• İnal, İ. M. K. (1955). Son hattatlar. Maarif Basımevi.
• İnalcık, H. (2003). Şâir ve patron patrimonyal devlet ve sanat üzerinde sosyolojik bir inceleme. Doğu Batı Yayınları.
• İnan, A. Atatürk ve tarih tezi. Belleten. 3, s. 243-246.
• İstanbul Üniversitesi. (https://www.istanbulunsirlari.net/istanbul-universitesinin-kapisi-nereye-bakiyor/).
• Kara, İ. Hat sanatı siyaset sahnesine iner mi?. Derin Tarih. (13), s.56-62.
• Kara, İ. (2019). Cumhuriyet türkiyesi’nde bir mesele olarak islâm 1. Dergâh Yayınları.
• Kara, İ. (2019a). Cumhuriyet türkiyesi’nde bir mesele olarak islâm 2. Dergâh Yayınları.
• Mert, N. (2009) Cumhuriyet türkiyesi’nde laiklik ve karşı laikliğin düşünsel boyutu. içinde A. İnsel (Ed.) Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce, Cilt:2 Kemalizm, (s. 197-209). İletişim Yayınları.
• Mert, T. (2014). Ayasofya hattatı kadıasker mustafa izzet efendi. Ayasofya Müzesi Yıllığı No:14.
• Ortaylı, İ. (2007). Batılılaşma yolunda. Merkez Kitap Yayıncılık.
• Parla, T. (2008). Türkiye’de siyasal kültürün resmî kaynakları - cilt 3 kemalist tek-parti ideolojisi ve chp’nin altı ok’u. Deniz Yayınları.
• Peker, R. (1931). C.h.f programının izahı mevzuu üzerinde konferans. Hakimiyeti Milliye Matbaası.
• Schick İ. C. Şehrin yok edilmekte olan yazılı hafızası kitabeler. Toplumsal Tarih. (238), s. 24-29.
• Serin, M. (1997). Hamdullah Efendi, Şeyh. içinde TDV İslâm Ansiklopedisi. (c. 15, s. 451). TDV Yayınları.
• Serin, M. (2003). Hat sanatı ve meşhur hattatlar. Kubbealtı Neşriyatı.
• Serin, M. (2007). Osmanlılar. içinde TDV İslâm Ansiklopedisi. (c. 33, s. 568-574). TDV Yayınları.
• Serin, M. (2012). Türkiye. içinde TDV İslâm Ansiklopedisi. (c. 41, s. 581). TDV Yayınları.
• Subaşı, M. H. (2013). Diyarbakırlı hattat hâmid aytaç. Diyarbakır Valiliği.
• Toprak, Z. (2017). Gazi Mustafa Kemal ve Kültür Devrimi’nin Başlangıcı: Harf Devrimi 1928. içinde Cumhuriyet’in Kazanımları, (s. 75-86). Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları.
• Tunaya, T. Z. (2016). Türkiye’nin siyasi hayatında batılılaşma hareketleri. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Tunçay, M. (2015). Türkiye cumhuriyeti’nde tek parti yönetiminin kurulması (1923-1931). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Ünüvar, K. (2009). İttihatçılıktan kemalizme ihya’dan inşa’ya. içinde M. Ö. Alkan (Ed.) Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce, Cilt: 1 Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi, (s. 129-142). İletişim Yayınları.
• Yıldız, A. (2016). Ne mutlu türküm diyebilene. İletişim Yayınları.
• Yücel, E. Belgelerin ışığı altında ayasofya’nın müze oluşu ile ilgili bazı gerçekler. Türk Dünyası Araştırmaları. (78), s. 183-222.
• Zürcher, E. J. (2009). Kemalist düşüncenin osmanlı kaynakları. içinde A. İnsel. (Ed.) Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Cilt: 2 Kemalizm, (s. 44-53). İletişim yayınları.
• Zürcher, E. J. (2015). Modernleşen türkiye’nin tarihi. İletişim Yayınları.