OLAĞANÜSTÜ HÂL BÖLGE VALİLİĞİ KURUMU VE VALİLERİN GENEL PROFİLİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2022, Sayı: 31, 207 - 240, 26.10.2022

Tekin Avaner , Kubilay Düzenli

Öz

Bu makalenin amacı 1980’li yılların ikinci yarısı itibarıyla Türk mülki idare sistemine dahil olan ve olağanüstü hâlin fiilen sona erdiği Kasım 20002’ye kadar varlığını koruyan Olağanüstü Hâl Bölge Valiliğinin gelişimini incelemek ve hukuki mevzuat, işleyiş ve valilerin profili bağlamında genel bir değerlendirme yapmaktır.
Bu kapsamda ilk olarak olağanüstü hâl; etimolojik, tarihi ve sosyolojik bakımlardan ele alınmış ardından Kanun-i Esasi’den başlayarak 1921, 1924, 1961 ve 1982 Anayasaları ile olağanüstü yönetim usulleriyle ilgili diğer hukuki metinler karşılaştırmalı biçimde analiz edilmiştir. Son olarak ise 1987-2002 seneleri arasında Olağanüstü Hâl Bölge Valiliği yapan 6 bürokrat; cinsiyet, doğum yeri, doğum tarihi, mezun oldukları okul, valilik öncesi ve sonrasında bürokraside/siyasetteki görevleri bakımından karşılaştırılmış, Olağanüstü Hâl Bölge valileriyle ilgili genel bir değerlendirme yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Olağanüstü Hâl,, Vali,, Anayasa,, Kanun,

Kaynakça

• Agamben, G. (2008). Olağanüstü hâl. Varlık Yayınları.
• Aksu, N.L. (2016). An Ottoman variation on the state of siege: The ınvention of the İdare-i Örfiyye during the first constitutional period. New Perspectives on Turkey, 55, 5-28.
• Aksu, N.L. (2017). Osmanlı İstanbul’unda asayiş 1879-1909. İletişim Yayınları.
• Arslan, Z. (2000). Devletin hukuku, hukuk devleti ve özgürlük sarkacı. Doğu Batı Dergisi, 13, 65-86.
• Avaner, T., Yasuntimır, A.ve Ocaklı, L. (2019). İç güvenlik yönetimi ve terör örgütleri: kurma, yönetme ve üye olma suçunu çözümlemek, Avaner, T. ve Övgün, B. (Ed.), Genel Olarak İç Güvenlik Yönetimi, Ankara, Gazi Kitabevi, 111-135.
• Aydın, S.ve Taşkın, Y. (2018). 1960’tan günümüze Türkiye tarihi. İletişim Yayınları.
• Bacanlı, H. (2015). Cumhuriyet dönemi olağanüstü bölge yönetim uygulamaları (Umumi müfettişliklerden olağanüstü hâl bölge valiliğine) Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• Berkes, N. (2018). Türkiye’de çağdaşlaşma. Yapı Kredi Yayınları.
• Bloch, M. (2015). Feodal toplum. Doğu Batı Yayınları.
• Bulut, E.Ç. (2015). Devletin taşradaki eli: Umumi müfettişlikler. Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 21, 83-110.
• Bulut, Y. (2002). Türkiye’de bölge yönetimi arayışları. Amme İdaresi Dergisi, 35(4), 17-41.
• Cumhuriyet, 20.07.1987 “Sivil Sıkıyönetim”, https://egazete.cumhuriyet.com.tr/, Erişim Tarihi: 03.05.2022 Çaha, Ö. (2000). İdeoloji ile hukuk arasında devlet. Doğu Batı Dergisi, 13, 87-117.
• Çakmak, D. (2008). Türkiye’de asker-hükümet ilişkisi: Albay Talat Aydemir örneği. Gazi Akademik Bakış Dergisi, 1(2), 35-68.
• Daver, B. (1952). Fevkalade hâller ve ferdi hürriyetler. Ankara Üniversitesi Siyasi Bilgiler Fakültesi Dergisi, 7(1), 168-194.
• Demirel, F. (1990). Olağanüstü yönetim usulleriyle ilgili yasal düzenlemeler ve bazı hususlar. Türk İdare Dergisi, 387, 235-257.
• Duran, L. (1995). Bunalım kararnameleri. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 50(3), 141-158.
• Ercan, D. (2021). Schmitt’in ‘Olağanüstü Hal’i ile Agamben’in ‘İstisna Hali’: Karşılaştırmalı bir değerlendirme. Hacettepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 11(1), 1395-1415.
• Eren, S. (2018). Senatus Consultum Ultimum: Eski Roma’da olağanüstü yönetim kararı. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 24(2), 1125-1145.
• Esen, S. (2008). Karşılaştırmalı hukukta ve Türkiye’de olağanüstü hâl rejimi. Adalet Yayınları.
• Esirgen Örsten, S. (2020). Osmanlı parlamentosunda anayasa aykırılık tartışmaları. İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 11(2), 422-435.
• Gülen, A. (2021). 15-16 Haziran işçi olaylarının Kocaeli basınındaki yansımaları. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12(2), 2-13.
• Hazır, H. (1988). Olağanüstü hâl rejimlerinin hukuki niteliği ve pozitif hukuk düzeni üzerindeki etkisi. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1(1), 29-41.
• İçişleri Bakanlığı (2017). Narkoterörizm ile mücadele uyuşturucu ve PKK/KCK. Ankara.
• İçişleri Bakanlığı (2022). Bakanlığımız bünyesindeki kadın personel sayısı katlanarak artıyor, https://www.icisleri.gov.tr/, Erişim Tarihi: 04.05.2022
• Keskin, N.E. (2008). Savaşa karşı ulusal korunma, açıklamalı yönetim dizini 1940-1949 (Ed.B.A. Güler) Ankara, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Kamu Yönetimi ve Araştırma Uygulama Merkezi.
• Keyder, Ç. (1987). State and class in Turkey: A study in capitalist development. Verso.
• Kili, S.ve Gözübüyük, A.Ş. (2006). Sened-i İttifaktan günümüze Türk anayasa metinleri. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kocaoğlu, N.K. (2013). Roma hukukunda adli teşkilatlanma. Ankara Barosu Dergisi, 71, 185-201.
• Köksal, O. (2001). Osmanlı Devleti’nde sıkıyönetim ile ilgili mevzuat üzerine bir deneme. Osmanlı Tarihi Araştırma ve Merkezi Dergisi, 12, 157-171.
• Kösedağ, M. (2019). Sıkıyönetim dönemlerinde Türk basını. Selçuk İletişim Dergisi, 12(1), 475-501.
• Kutlu, A.ve Koç, F. (2017). Devlet aklı kavramında “Devlet Adamı” figürü. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 72(2), 333-354.
• Küçük, E. ve Saygılı, A. (2014). Roma hukukunda istisna hâlinin paradigmatik biçimi Iustıtıum kurumu. İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 5(2), 259-282.
• Mango, A. (2005). Turkey and the war on terror. Routledge.
• Meinecke, F. (1997). The doctrine of raison d’Etat and ıts place in modern history. Routledge.
• Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Dönem: 17, C.41, Toplantı: 1, Birleşim: 108, https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar, Erişim Tarihi: 30.04.2022.
• Milliyet, 13.07.1987 Süper valide aday enflasyonu, http://gazetearsivi.milliyet.com.tr/, Erişim Tarihi: 02.05.2022.
• Neocleous, M. (2003). Imagining the state. Open University Press.
• Okandan, R.G. (1946). Milletlerarası hukuki nizam ve Anto-Limitation nazariyesi. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 12(1), 62-84.
• Özlem, D. (2000). Hukuk devletini sosyal devletin içinde düşünmek. Doğu Batı Dergisi, 13, 9-25.
• Öztan, G.G. ve Bezci, E. (2015). Türkiye’de olağanüstü hâl: Devlet aklı, askerler ve siviller. Mülkiye Dergisi, 39(1), 159-186.
• RG, İl idaresi kanunu, RG: 18.06.1949, Sayı: 7236.
• RG, Sıkıyönetim kanunu, RG: 15.5.1971, Sayı: 13837.
• RG, Olağanüstü hâl kanunu, RG: 27.9.1983, Sayı: 18204.
• RG, Olağanüstü hâl bölge valiliğinin ihdası hakkında kanun hükmünde kararname, RG: 14.7.1987, Sayı: 19517.
• RG, Olağanüstü hâl bölge valiliği ihdası hakkında 285 sayılı kanun hükmünde kararnamenin 4.maddesinin ikinci fıkrasının (D) bendine bir hüküm eklenmesine dair kanun hükmünde kararname, RG: 15.7.1987, Sayı: 19518.
• RG, Olağanüstü hâl bölge valiliği ihdası hakkında 285 sayılı kanun hükmünde kararnamenin 4.maddesinin ikinci fıkrasına bir bent eklenmesine dair kanun hükmünde kararname, RG: 4.12.1987, Sayı: 19564.
• RG, Olağanüstü hâl bölge valiliği ihdası hakkında 285 sayılı kanun hükmünde kararnamenin 4.maddesinin ikinci fıkrasına bir bent eklenmesine dair kanun hükmünde kararname, RG: 24.2.1988, Sayı: 19735.
• RG, Olağanüstü hâl bölge valiliği ihdası hakkında kanun hükmünde kararnamede değişiklik yapılmasına ilişkin kanun hükmünde kararname, RG: 6.11.1989, Sayı: 20334.
• RG, 2935 sayılı kanun ile 285 sayılı kanun hükmünde kararnamede değişiklik yapılması hakkında kanun hükmünde kararname, RG: 10.4.1990, Sayı: 20488.
• RG, Olağanüstü hâl bölge valiliği ihdası hakkında 285 sayılı kanun hükmünde kararnamede değişiklik yapılmasına dair kanun hükmünde kararname, RG: 22.05.1990, Sayı: 20525.
• RG, Olağanüstü hâl bölge valiliği ihdası hakkında kanun hükmünde kararnamenin 5.maddesine bir fıkra eklenmesine dair kanun hükmünde kararname, RG: 28.12.1990, Sayı: 20739.
• RG, Olağanüstü hâl bölge valiliği ihdası hakkında kanun hükmünde kararnamenin 5.maddesinin son fıkrasının değiştirilmesine dair kanun hükmünde kararname, RG: 13.02.1991, Sayı: 20785.
• RG, 375 ve 285 sayılı kanun hükmünde kararnamede değişiklik yapılması ve 14.07.1965 tarih ve 657 sayılı, 27.07.1967 ve 926 sayılı, 18.03.1986 tarih ve 3269 sayılı, 20.05.1988 tarih ve 3466 sayılı kanunların bazı maddeleri ile 481 sayılı kanun hükmünde kararnamenin yürürlükten kaldırılmasına ilişkin kanun, RG: 10.12.1993, Sayı: 21784.
• RG, Olağanüstü hâl bölge valiliği ihdası hakkında kanun hükmünde kararnamede değişiklik yapılmasına ilişkin kanun, RG: 03.05.2002, Sayı: 24744.
• Schmitt, C. (2002). Siyasi ilahiyat egemenlik kuramı üzerine dört bölüm. Dost Kitabevi Yayınları.
• Tanör, B. (2017). Osmanlı-Türk anayasal gelişmeleri. Yapı Kredi Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (2022). Olağanüstü Hâl, https://sozluk.gov.tr/, Erişim Tarihi: 27.03.2022.
• Üskül, Z. (1988). Türkiye’de sıkıyönetim uygulamaları üzerine notlar. Toplum ve Bilim Dergisi, 42, 85-104.
• Üskül, Z. (1995). “Olağanüstü Hal” Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi Cilt 14 İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yeni Şafak (2022). “Kadın vali sayısı 3 oldu”, https://www.yenisafak.com/, Erişim Tarihi: 07.05.2022.
• Zengin, O.ve Avaner, T. (2019). Türkiye’de İç Güvenlik Yönetimi: Bir Giriş Denemesi, Avaner, T. ve O.Zengin (Ed.), Türkiye’de İç Güvenlik Yönetimi, Ankara: Gazi Kitabevi, 1-15.
• Zürcher, E.J. (2000). Modernleşen Türkiye’nin tarihi, İletişim Yayınları.