DİYARBAKIR MASAL ANLATMA GELENEĞİ VE GELENEKTE YAŞANAN DEĞİŞİM ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2023, Sayı: 33, 61 - 80, 27.06.2023

Mehmet Yusuf Aslan , Birol Azar

https://doi.org/10.15182/diclesosbed.1225518

Öz

Özgün yapısı ile halk anlatıları bakımından oldukça zengin olan Diyarbakır, kadim bir sözlü anlatma geleneğine sahiptir. Bu çalışmada Diyarbakır’da Şevket Beysanoğlu tarafından 1937-1942 yılları arasında derlenen, Muhsine Helimoğlu Yavuz tarafından Diyarbakır’da derlenen ve 1997 yılında ‘’Masallar ve Toplumsal İşlevleri’’ adlı kitabında yayımlanan masallar ile tarafımca 2000-2022 yılları arasında derlenen masallar incelenerek masal metinleri, masal anlatıcıları, masal anlatma yerleri ve zamanları, masal formelleri açısından zamanla meydana gelen değişimler üzerinde durulmuştur. Yıllar içerisinde teknolojinin ilerlemesi, bilginin yaygınlaşması, modern yaşamın hayata etkisi ve dini değerlerin bölge halkına yansımaları sonucunda değişen toplum yapısı, Diyarbakır masal anlatıcılarında ve masal anlatma geleneğinde değişimlere sebep olmuştur. İlk başlarda sadece kadınlar tarafından anlatılan masallar zamanla erkekler tarafından da anlatılmaya başlanmıştır. Belirli zaman dilimlerinde anlatılan masallar zamanla her vakitte anlatılmaya başlanmıştır. Masal anlatıcısının cinsiyeti ve inanışları metinlerde değişimlere sebep olmuştur. Günümüzde artık masal dinleyicilerinin olmaması nedeniyle masalların anlatılmaması masalların unutulmasına, kısalmasına, masal formellerinin yok olmasına dolayısıyla masal anlatma geleneğinin yok olma seviyesine gelmesine neden olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Masal, Gelenek, Diyarbakır Masalları, Anlatıcı, Dinleyici

AN EVALUATİON ON THE DIYARBAKIR TALE TELLING TRADITION AND THE CHANGE IN THE TRADITION

Öz

Anahtar Kelimeler

Masal, Gelenek, Diyarbakır Masalları, Anlatıcı, Dinleyici

Kaynakça

• Aslan, E. (2001). Masal araştırmaları ve korkak Ali masalı üzerinde bir değerlendirme. Milli Folklor, 7 (52).
• Azadovski, M. (2002). Sibirya’dan bir masal anası. İngilizceden Çeviren: İlhan Başgöz. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Başgöz, İ. (1988). Masalın anlatıcısı. masal araştırmaları/folktale studies I. Haz. Nuri Taner. Artsan Yayıncılık.
• Beysanoğlu, Ş. (1946). Diyarbakır folkloru ikinci kitap diyarbakır’da derlenmiş halk masalları. Diyarbakır Matbaası.
• Boratav, P.N. (1982). Folklor ve edebiyat 1982 / 2, Adam Yayınları.
• Boratav, P.N. (1987). Masal, çocuk edebiyatı yıllığı. (Hazırlayan: Mustafa Ruhi Şirin), Gökyüzü Yayınları.
• Boratav, P.N. (2009). Zaman zaman içinde. İmge Kitabevi Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (1999). Halkbilimi kuramları ve araştırma yöntemleri tarihine giriş. Akçağ Yayınları.
• Demet, Ş. (2019). Masal anası arife şafak’tan derlenen masalların bağlamsal kurama göre incelenmesi, Milli Folklor, 16 (122).
• Düzgün, D. (1994). Erzurum’da âşık kahvesi geleneği, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, (1).
• Ekici, M. (2008). Geleneksel kültürü güncellemek üzerine bir değerlendirme. Milli Folklor, (80).
• Elçin, Ş. (2013). Halk edebiyatına giriş. Akçağ Yayınları.
• Fedakâr, S. (2011). Özbek sözlü geleneğinde masallar. Egetan Yayınları.
• Filizok, R. (1991). Ziya gökalp’ın edebî eserlerinde halk edebiyatı tesiri üzerine bir araştırma. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Helimoğlu Yavuz, M. (2009). Masallar ve eğitimsel işlevleri. Cumhuriyet Kitapları.
• Kardaş, C. (2013). Dengbêjlik geleneği ve âşık edebiyatı ile karşılaştırılması, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Kemal, Y. (1992). Kale kapısı kimsecik 2. Toros Yayınları.
• Gültekin, M. (2017). Kazan tatar türklerinde masal anlatma geleneği, Sosyal Bilimler Dergisi. 7 (14).
• Örnek, S. V. (2014). Türk halkbilimi, Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Sakaoğlu, S. (2015). Masal araştırmaları. Akçağ Yayınları.
• Sakaoğlu, S. (2002). Gümüşhane ve bayburt masallan. Akçağ Yayınları.
• Şimşek, E. (1999). Kırşehirli bir masal anası: esma demirdaş. Tarla, 33(199/5).
• Şimşek, E. (2000). Adana’da masal anlatma geleneği ve masallar, efsaneden tarihe tarihten bugüne adana: köprübaşı, YKY.
• Şimşek, E. (2001). Yukarıçukurova masallarında motif ve tip araştırması I. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Seyidoğlu,B. (1975). Erzurum halk masalları üzerine araştırmalar. Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Kumartaşlıoğlu, S. (2009). Balıkesir masal anlatıcılarının dil ve üslubu, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi.12 (21).
• Razin, G. (1940). Halık ekiyetleri. Kazan. Tatgosizdat.
• Dundes, A. (2006). Halk kimdir? Çev. Metin Ekici. Halk Biliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 1. Haz. M. Öcal Oğuz vd. Geleneksel Yayıncılık.
• Tezel, N. (2009). Türk masalları. Bilge Kültür Sanat Yayıncılık.
• Şahbaz, S. (2007). Geçmişten günümüze kahvehaneler, kahvehanelerin sosyal yaşamdaki yeri ve önemi: Aydın merkez örneği, (YÖK Tez Merkezi, Yüksek Lisans). Adnan Menderes Üniversitesi.
• Titon, J. T. (2015). Halkbiliminde kuramlar ve yaklaşımlar 3. Çev. Öykü Terzioğlu, Yayına Hazırlayan: M. Öcal Oğuz vd. Geleneksel Yayıncılık.
• Sözlü Kaynaklar
• KK1 Abdulsamet Baykuşak 1932 Silvan Okuma yazma yok İşsiz Silvan
• KK2 Esmer Peri Pınar 1974 Ergani Okuma yazma yok Ev Hanımı Ergani
• KK3 Nurettin Peker 1980 Lice Ön Lisans Mezunu İmam-Hatip Diyarbakır/ Merkez
• KK4 Pempe Tayar 1933 Silvan Okuma yazma yok Ev Hanımı Silvan