Türkiye’de İnsan Hakları Algısı ve Milliyetçilik

Yıl 2024, Sayı: 36, 255 - 284, 04.07.2024

Ahmet Aydın

https://doi.org/10.15182/diclesosbed.1420883

Öz

Bu çalışmanın amacı, Türkiye’deki milliyetçi bilincin insan hakları algısına etkisini incelemektir. Türkiye cumhuriyeti evrensel insan hakları ilkelerini içeren uluslararası sözleşmelere ve bildirgelere taraf olmakla beraber 1982 Anayasası’nda ulusçu vurgulara dayanan ideolojik bir yaklaşım benimsemiştir. Kemalizm olarak bilinen bu yaklaşım üzerinden Türklüğün sınırları da çizilerek devlet politikalarına yansıtılmıştır. Bu durum, metinlerde ifadesini bulan evrensel insan hakları ilkelerinin toplumsal algıda yeterince karşılık bulamamasına sebep olmuştur. Çalışmada, Türkiye çapında yapılan kamuoyu araştırmalarından faydalanılmış ve yasal olarak eşit olan Türk ve Kürt vatandaşların insan haklarına yaklaşımı aktarılmıştır. Çalışma sonucunda, Türkiye’deki ulus devlet örgütlenmesinin kapsayıcı bir ulus bilinci inşa edemediği, anayasayla temellendirilen Türklük vurgusunun etno-ulusçu bir yaklaşım üreterek etnosentrizmi canlı tuttuğu, toplumsal kesimlerin aralarındaki ilişkiyi evrensel insan hakları bağlamında kurabilmeleri için etnik vurgu taşımayan, çoğulculuğu esas alan çözümler üzerinde durulması gerektiği savunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

İnsan Hakları, Milliyetçilik, Etnik Ayrımcılık, Resmi İdeoloji.

Perception Of Human Rights And Nationalism In Turkey

Öz

The aim of this study is to examine the impact of nationalist consciousness on the perception of human rights in Turkey. The Republic of Turkey, while being a party to international treaties and declarations concerning universal human rights principles, adopted an ideological approach based on nationalist emphases in its 1982 Constitution. Through this approach, known as Kemalism, the boundaries of Turkishness were drawn and reflected in state policies. This situation has resulted in the principles of universal human rights, as articulated in texts, not being sufficiently reflected in societal perception. In the study, public opinion surveys conducted throughout Turkey were used and the approach of Turkish and Kurdish citizens, who are legally equal, to human rights was conveyed. As a result of the study, it is argued that the nation-state organization in Turkey has failed to build an inclusive national consciousness, that the emphasis on Turkishness based on the constitution keeps ethnocentrism alive by producing an ethno-nationalist approach, and that in order for social segments to establish their relations within the context of universal human rights, solutions that do not carry ethnic emphasis and are based on pluralism should be focused on.

Anahtar Kelimeler

Human Rights, Nationalism, Ethnic Discrimination, Official Ideology

Kaynakça

• Ahmad, F. (1995). Modern Türkiye'nin oluşumu. (Çev. Y. Alogan). (1. Baskı). Sarmal Yayınları.
• Ağaoğlu, A. (2013). Üç medeniyet. (3. Baskı). Doğu Kitapevi.
• AİHS. (1950). Avrupa insan hakları sözleşmesi. https://www.echr.coe.int/european-convention-on-human-rights (05.07.2022).
• Akçura, Y. (1976). Üç tarzı siyaset. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Akıncı, A. (2014). Milliyetçilik kuramları. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 15 (1), 131-150. Retrieved from http://esjournal.cumhuriyet.edu.tr/tr/pub/issue/4265/57361 (05.10.2021).
• Aktürk, Ş. (2006). Etnik kategori ve milliyetçilik: tek-etnili, çok-etnili ve gayri-etnik rejimler. Doğu Batı, 9(38), 23-53.
• Anderson, B. (1995). Hayali cemaatler. (Çev. İ. Savaşır). (2. Baskı). Metis Yayınları.
• Arslan, Z. (2001). Postmodern söylem ve insan hakları. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 56(01). https://doi.org/10.1501/SBFder_0000001820 (20.03.2024).
• Atasoy, Ö. A. (2007). Temel hukuk. (1. Baskı). Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Yayınları.
• Aybay, R. (2015), İnsan hakları. (1. Baskı). İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Bali, R. N. (2000). Bir Türkleştirme serüveni 1923-1945. İletişim Yayınları.
• Berkes, N. (2012). Türkiye’de çağdaşlaşma. (18. Baskı). Yapı Kredi Yayınları.
• Berzeg, K. (2019). Liberalizm demokrasi kapıkulu geleneği. (2. Baskı). Liberte Yayınları.
• Bor, A. (2023). Dil hakları ve dil politikaları çerçevesinde Belçika, İsviçre ve Finlandiya örnekleri. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi(34), 392-419. https://doi.org/10.15182/diclesosbed.1296315 (20.01.2024).
• Britannica. (2022). "How many people died during World War II?". Encyclopedia Britannica, 28 Dec. 2022, https://www.britannica.com/question/How-many-people-died-during-World-War-II (11.10.2023).
• CHP. (1938). Şeref kitabı XV - cumhuriyetin 15. yıl dönümünde Türk gençliğinin duygu ve düşüncesi. Cumhuriyet Matbaası. https://cdn1.booksdl.org/get.php?md5=2944ce4fcbd207a2c303dabfa3155178&key=N8MGB2RE5658LB5F&mirr=1 (05.10.2020).
• Çağıl, O. (2011). İnsan hakları ve tabii hukuk. Journal of Istanbul University Law Faculty, 50 (1-4), 69-115, Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuhfm/issue/9074/113176 (05.08.2020).
• Çoban, M. (2012). Milliyetçilik teorileri. Türk Yurdu. 295, 345-351.
• Erdem, F. H. (2011). Kürt Meselesinin çözümünde anadilin eğitimde kullanılmasını konuşmak. Liberal Düşünce Dergisi (63), 141-152. https://dergipark.org.tr/en/pub/liberal/issue/48184/609803#article-authors-list (05.08.2020).
• Erdoğan, M. (2001). Anayasal demokrasi. (4. Baskı). Siyasal Kitabevi.
• Gellner, E. (1992). Uluslar ve ulusçuluk. (Çev. B. E. Behar ve G. G. Özdoğan). İnsan Yayınları.
• Görgün, L. Ş. (1996). Hukukun temel kavramları. (Genişletilmiş 5. Baskı). Yetkin Yayınları.
• Habermas, J. (2012). Öteki olmak ötekiyle yaşamak. (Çev. İ. Aka). (6. Baskı). Yapı Kredi Yayınları.
• Hanioğlu, M. Ş. (2006). Osmanlı’dan cumhuriyete zihniyet, siyaset ve tarih. (1. Baskı). Bağlam Yayınları.
• Heper, M. (2012). Türkiye'de devlet geleneği. (4.Baskı). Doğu Batı Yayınları.
• Heywood, A. (2013). Siyasi ideolojiler. (Çev. A. K. Bayram, Ö. Tüfekçi vd.). (5. Baskı). Adres Yayınları.
• İHEB. (1948). İnsan hakları evrensel bildirgesi. https://www.un.org/en/about-us/universal-declaration-of-human-rights (05.07.2022).
• İnalcık, H. (2008). II. Meşrutiyet: anayasa rejimi geliyor, cumhuriyet yolu açılıyor. Doğu-Batı: II. Meşrutiyet: 100. Yıl, 1(45 s 251. 11-16. (05.08.2023).
• Kadıoğlu, A. (1999). Cumhuriyet iradesi demokrasi muhakemesi. (1. Baskı). Metis Yayınları.
• Kapani, M. (1993). Kamu hürriyetleri. (7. Baskı). Yetkin Yayınları.
• Kedourie, E. (1971). Avrupa'da milliyetçilik. (Çev. M. H. Timurtaş). Milli Eğitim Basımevi.
• Konda Araştırma ve Danışmanlık. (2012). İnsan hakları algısı araştırması. https://Konda.com.tr/uploads/Konda-1206-insan-haklari-algisi-faf9798c03a41917f922a1a6eeeb803552dafd544ed398ec110ea8c195423119.pdf (02.08.2021).
• Konda Araştırma ve Danışmanlık. (2021). İnsan hakları algısı araştırması. https://Konda.com.tr/uploads/crd-sunum24112paylasim-331b7f5f453b3c441c216ed2aa40536c5b0eb974423f76f77eeacdf6a6e90a22.pdf (02.08.2021).
• Köksal, A. (2020). İnsan haklarının felsefi krizi: İslami bir perspektif. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 58 25-67.
• Kuçuradi, İ. (2011). İnsan hakları: kavramları ve sorunları. (2. Baskı). Türkiye Felsefe Kurumu.
• MEB. (2012). Seçmeli dersler genelgesi, https://mevzuat.meb.gov.tr/dosyalar/1609.pdf (01.12.2023).
• Popper, K. (1989). Açık toplum ve düşmanları- cilt 1. (Çev. M. Tunçay). (2. Baskı). Remzi Kitabevi.
• Renan, E. (2016). Ulus nedir?. (Çev. G. Yavaş). (1. Baskı). Pinhan Yayıncılık.
• RTÜK. (2018). Televizyon izleme eğilimleri araştırması. https://www.rtuk.gov.tr/televizyon_izleme_egilimleri_arastirmasi_2018/335 (02.06.2020).
• Smith, A. D. (2002). Ulusların etnik kökeni. (Çev. S. Bayramoğlu ve H. Kendir). Dost Kitabevi Yayınları.
• Statista. (2021). “Military and civilian losses as a share of total fatalities due to the Second World War between 1939 and 1945, by country or region”, https://www.statista.com/statistics/1351474/second-world-war-civilian-military-fatalities-per-country/ (11.10.2023).
• Şentürk, R. (2007). İnsan hakları ve İslam. (Ed. M. Cüneyt Köksal). (1. Baskı). Etkileşim Yayınları.
• Şimşir, B.N. (1991). İngiliz belgeleriyle Türkiye’de “Kürt sorunu”. (2. Baskı). Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• TBMM. (2022). Kadınların yürüttükleri mesleğin icrası kapsamındaki kılık ve kıyafeti giymek dışında herhangi bir zorlamaya tabi tutulmaması hakkında kanun teklifi, https://cdn.tbmm.gov.tr/KKBSPublicFile/D27/Y6/T2/WebOnergeMetni/79da2282-3eb8-4465-894b-e21dd6d91c17.pdf?TSPD_101_R0=08ffcef486ab200009f632dc866c89533f5933b4aa4e6eadad7e2b77f9c670b649f0959395b5aa19086b8513b8143000ae5fb9630a6f01dc84b8b0adb70dbf97c1f0ab219e5bcd83c6f106d6eafee7025cd7eeed5d187cbd45db51929cdfec2c (11.12.2023).
• T.C. Anayasası. (tarih yok). https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.2709.pdf (11.02.2023).
• T.C. Resmi Gazete. (1954). Sayı 8662, https://www.tbmm.gov.tr/Files/Komisyonlar/insanHaklari/docs/ulusal_belgeler/kanuntbmmc03606368.pdf (01.10.2021).
• T.C. Resmi Gazete. (1989). Sayı 20295, https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/20295.pdf (01.10.2022).
• T.C. Resmi Gazete. (2009). Sayı 27419, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2009/12/20091201-1.htm (01.02.2024).
• T.C. Resmi Gazete. (2013). Sayı 28724, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2013/07/20130731-10.htm (01.10.2022).
• TDK. sozluk.gov.tr.
• Tezcan, D. ve Diğerleri. (2011). İnsan hakları el kitabı. (4. Baskı). Seçkin Yayıncılık.
• TRT Haber (2013, Eylül 30). İlkokullarda andımız kalkıyor. https://www.trthaber.com/haber/gundem/ilkokullarda-andimiz-kalkiyor-102877.html (08.10.2023).
• TRT Haber (2020, Şubat 3). Yunanistan mülteci botunu böyle batırmaya çalıştı, https://www.trthaber.com/haber/dunya/yunanistan-multeci-botunu-boyle-batirmaya-calisti-464307.html (08.09.2022).
• Tunçay, M. (1981). Türkiye Cumhuriyeti’nde tek-parti yönetiminin kurulması (1923-1931). Yurt Yayınları.
• UAÖ. (2023). Uluslararası af örgütü raporu 2022/23. https://www.amnesty.org.tr/public/uploads/files/Rapor/TR_2022-23%20AnnualReport.pdf (15.11.2023).
• United Nations Treaty Series. (tarih yok). https://treaties.un.org/Pages/Content.aspx?path=DB/UNTS/pageIntro_en.xml; (11.05.2023).
• U.S. Census Bureau. (2011). "REPERES World War I casualties", https://www.census.gov/history/pdf/reperes112018.pdf (11.10.2023).
• Uygun, O. (2014). Devlet teorisi. (1. Baskı). On İki Levha Yayıncılık.
• Vosoughi, S., Roy, D., & Aral, S. (2018). The spread of true and false news online. Science 359, 1146-1151. DOI:10.1126/science.aap9559, https://www.science.org/doi/epdf/10.1126/science.aap9559 (11.10.2023).
• Yanık, C. (2013). Etnisite, kimlik ve milliyetçilik kavramlarının sosyolojik analizi. Kaygı. Bursa Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi, (20), 225-237.
• Yeğen, M. (2006). Müstakbel Türk‘ten sözde vatandaşa cumhuriyet ve Kürtler. (1. Baskı). İletişim Yayınları.
• Yıldız, A. (2004). Ne mutlu Türküm diyebilene. (2. Baskı). İletişim Yayınları.
• YORSAM. (2017). Güneydoğu anadolu bölgesinde gençliğin siyasal, sosyal ve gelecek beklentilerinin tespitine yönelik saha araştırması. https://www.yorsam.org/guneydogu-anadolu-bolgesinde-gencligin-siyasal-sosyal-ve-gelecek-beklentilerinin-tespitine-yonelik-saha-arastirmasi/ (05.04.2020).