Building (Mosque and Tomb) Artists (Plasterers and Muralists) Who Trained in the Same Workshop in Çorum in the 20th Century and Their Works

Year 2025, Issue: 39, 154 - 180, 07.07.2025

Doğan Koşan

https://doi.org/10.15182/diclesosbed.1565231

Abstract

Muralists, pencillers and plaster artists operating in the construction sector during the Ottoman period were mentioned together because they worked in complementary works in architectural structures. They operated within the same community and their working procedures were regulated by their own regulations. Artists designed the decorations of the buildings according to the stylistic understanding of the period and carried out decoration works, and also took part in maintenance and repair works. The last representatives of this tradition continued the art of decoration, which became out of fashion in cities in the 20th century, in villages and historical buildings until the 1970s. This study focuses on the plasterer and muralist artists operating in the same workshop in Çorum and the artistic activities they represented. The workshops, material and stylistic characteristics of the building artists and their contributions to the understanding of art in their periods are analyzed. The artists in question added sweet lime reliefs and surface-drawn hand-carved decorations to many ancient mosques and tombs in Çorum during their maintenance and repairs in the 20th century. Plasterers prepared a suitable surface for the hand-carved decoration with sweet lime plaster. At the same time, this sweet lime plaster became the main material of embossed border decorations on the mihrabs of mosques. The compositions are reminiscent of the garden of paradise in the interior, with mainly used floral motifs, geometric shapes, inscriptions and symbolic object depictions. The patterns used in the hand-carved decorations were carved freely on the plaster without using a template. He prepared a separate decoration program for each building according to the stylistic characteristics of the period. In addition, compositions consisting of the same motifs were applied with changes in their patterns.

Keywords

Çorum, Hand Painted, Ornament, Artist, Muralist, Plasterers

ÇORUM’DA 20.YÜZYILDA AYNI ATÖLYEDE YETİŞEN YAPI (CAMİ VE TÜRBE) SANATÇILARI (SIVACILAR VE NAKKAŞLAR) VE ESERLERİ

Abstract

Osmanlı döneminde yapı sektöründe faaliyet gösteren nakkaş, kalemkâr ve sıvacı sanatçıları mimari yapılarda birbirlerini tamamlayan işlerde çalıştıkları için isimleri birlikte anılmıştır. Aynı cemaatin içerisinde faaliyet göstermiş ve kendilerine ait nizamname ile çalışma usulleri düzenlenmiştir. Sanatçılar, dönemin üslup anlayışına göre yapıların süslemelerini tasarlamış, aynı zamanda bakım ve onarım işlerinde de yer almışlardır. 20. yüzyılda şehirlerde modası geçen bezeme sanatını köylerde ve tarihi yapılarda 1970’lere kadar devam ettirmişlerdir. Bu çalışmada Çorum’da aynı atölyede faaliyet gösteren sıvacı ve nakkaş sanatçıları ve temsil ettikleri sanatsal faaliyetler konu alınmıştır. Yapı sanatçılarının atölyeleri, malzeme ve üslup özellikleri ile kendi dönemlerine sanat anlayışına katkıları irdelenmiştir. Söz konusu sanatçılar, Çorum’da tarihi çok eskilere dayanan birçok cami ve türbeye, 20. yüzyıldaki bakım ve onarımlar sırasında; tatlı kireç kabartmalar ve sıva üstü kalem işi süslemeler eklemiştir. Sıvacılar, kalem işi bezeme için tatlı kireç sıva ile uygun yüzey hazırlamıştır. Aynı zamanda tatlı kireç sıva camilerin mihraplarında kabartmalı bordür süslemelerinin ana malzemesi olmuştur. Kalem işi süslemeler yalnızca sıva üzerine yapılmış, kök boyalarla canlı ve parlak renkler kullanılmıştır. Dönemin üslup özelliklerine göre her yapıya ayrı ayrı süsleme programı hazırlanmıştır. Bunun yanında aynı motiflerden oluşan kompozisyonlar, desenlerinde değişiklik yapılarak uygulanmıştır. Böylece sanatçılar, hem tekrara düşmeden sanatlarını icra edebilmişler hem de kendi imzalarını taşıyan eserler üretmiştir

Keywords

Çorum, Kalemişi, Süsleme, Sanatçı, Nakkaş, Sıvacı

Thanks

Teşekkürler. Kolaylıklar dilerim.

References

• Arık, R (1988). Batılılaşma dönemi Anadolu tasvir sanatı. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Barkan, Ö, L. (1979). Süleymaniye camii ve imareti inşaatı (1550-1557), 2 Cilt, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Bayburtluoğlu, Z. (1993). Anadolu’da Selçuklu dönemi yapı sanatçıları. Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Baysal, A. F. (2016). Konya Sultan Selim Camii’nin kalem işi tezyinatında bulunan nakkaş imzaları. İSTEM, (27), 27-43.
• Bilgen, M., Güven, N. (2020). Daday Elmayazı Köyü camii kalem işleri ve mevcut korunma durumu üzerine bir değerlendirme. Journal of Humanities and Tourism Research, 10 (4), 835-853. DOI: 10.14230/johut913
• Bozcu, P. (2010). Osmanlı sarayında sanatçı ve zanaatçı teşkilatı Ehl-i Hiref. (YÖK Tez Merkezi, Uzmanlık Tezi), Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, https://mimarsinan.academia.edu/PelinBozcu (Erişim Tarihi: 02.10.2024)
• Cömertler, E. A. (2021). 20. yüzyılın ortalarında kalemişi süslemeli cami geleneği: Denizli Çal Belevi eski pazaryeri camii. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, (54), 165-177. https://dergipark.org.tr/tr/pub/sufesosbil/issue/67386/938157 (Erişim Tarihi: 05.09.2024)
• Çerkez, M. (2019). Mecitözü’nde Mütevazı bir külliye: Alören köyü külliyesi. History Studies, 11 (2), 495-533. https://doi.org/10.9737/hist.2019.728
• Çorum Halkevi (1943). Çorum Haberleri. Çorumlu Dergisi, 4 (43), 1304.
• Demirarslan, D. (2016). 9. yüzyıl Türk sivil mimarisinde duvar resmi estetiği ve İstanbul teması. Mimarlık ve Yaşam, 1 (1), 105-125. https://doi.org/10.26835/my.264135
• Demiriz, Y. (1979). Osmanlı mimarisinde süsleme I erken devir (1300-1453). Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Dündar, A. (2004). Çorum cami ve mescitleri. Motif Yayınları.
• Elemana, N., Elemana, H. (2022). İttihat ve Terakki dönemi bir esnaf cemiyeti: nakkaş, kalemkâr ve sıvacı esnafı cemiyeti nizamnamesi. Hazine-i Evrak Arşiv ve Tarih Araştırmaları Dergisi, 4 (4), 83-112. https://dergipark.org.tr/tr/pub/hed/issue/ 74471/1171714 (Erişim Tarihi: 07.01.2024)
• Eyice, S. (1969). Çorum’un Mecidözü’nde Âşık Paşa-oğlu Elvan Çelebi zaviyesi. Türkiyat Mecmuası, 15, 211-246. https://doi.org/10.18345/tm.13722.
• Eyice, S. (1981). XVIII. yüzyılda Türk sanatı ve Türk mimarisinde Avrupa Neo-Klasik üslubu. Sanat Tarihi Yıllığı, 9 (10), 163-190. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iusty/issue /34329/380335 (Erişim Tarihi: 05.06.2024) Harman, M. (2015). Geç devir Osmanlı resim sanatında cennet imgesi: duvar ve kitaplarda yer alan şematize cennet tasvirleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8 (39), 354-363. DOI:10.17719/jisr.20153913756.
• Hatipoğlu, O. (2007). XIX. yüzyıl Osmanlı camilerinde kalem işi tezyinatı. (YÖK Tez Merkezi, Doktora Tezi) Atatürk Üniversitesi.
• Kafesçioğlu, R. (1949). Orta Anadolu’da köy evlerinin yapısı. İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Yayını.
• Karaaslan, M. (2019). Osmanlı duvar resimlerine Balkanlar’dan bir örnek: Hadım Camii. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 36(2), 352-368. https://doi.org/10.32600/huefd.518585
• Karaçay, Ç. (2921). Gelenekçi duvar resminde kültürel kodların çözümlenmesi: Doğla camii örneği. Hitit İlahiyat Dergisi, 20 (2), s.589-622. https://doi.org/10.14395/hid.952747.
• Kemaloğlu, Z. (2022). Anadolu’da kalem işi süslemeye bir örnek: Amasya Taşova Aşağı Baraklı (Özbaraklı) camii mihrabı. AKRA Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, 10(28), 147-165. DOI: 10.31126/akrajournal.1074263
• Keskiner, C. (1978). Türk süsleme sanatında desen ve motif. Tercüman Sanat ve Kültür.
• Korkmaz, N. (2016). Amasya camilerinde ahşap bindirme tavan. (YÖK Tez Merkezi, Doktora Tezi), Anadolu Üniversitesi.
• Koşan, D. (2023). Geç dönem kalem işi süslemeleri bir cami Örübağ Köyü Cami, Ege 9. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi, 778-791
• Meriç, R. M. (1953). Türk nakış san’atı tarihi araştırmaları ı vesikalar. Türk ve İslâm Sanatları Tarihi Enstitüsü Yayınları.
• Okay A. S. (1999). Ortaçağ Anadolu Türk-İslâm mimarisinde sanatçılar. Erdem, 12 (34), 151-182. https://dergipark.org.tr/tr/pub/erdem/issue/44365/548653 (Erişim Tarihi: 03.09.2024)
• Özdemir, N. (2007). Çorum’dan bir Türkmen dedesi Mehmet Dede. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 42, 207-243.
• Renda, G. (1976). Amasya II. Beyazıt külliyesindeki muvakkithane. Sanat Tarihi Yıllığı, 6, 181-206. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iusty/issue/34438/382082 (Erişim Tarihi: 03.10.2024)
• Saka A. E., Hanoğlu, C. (2013). Tokat geleneksel konut mimarisinde iç mekân alçı süslemeleri. Vakıflar Dergisi, (40), 163-184.
• Sönmez, Z. (1989). Başlangıcından 16. yüzyıla kadar Anadolu Türk-İslam mimarisinde sanatçılar. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Şenol, S. (2007). Anadolu Türk konut mimarisinde Divriği evleri. Sivas Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü.
• Tali, Ş. (2013). Kırşehir/Mucur’daki Hüseyin Ağa Camii ile Emine Hanım Cami’nin kalemişleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi-Prof. Dr. Hamza Gündoğdu Armağanı, 6(25), 504-528.
• Tay, L. (2018). Gülşehir-Gümüşkent köy odası. Uluslararası Akdeniz Sanat Sempozyumu, Akdeniz Üniversitesi Kültür - Sanat Araştırma ve Uygulama Merkezi, 244-252.
• Tombuş, N. (1946). Ahilik 2 loncalar. Çorumlu Dergisi, (57), 1693-1694.
• Uluşkan, M. (2013). İstanbul’un yapı sanatkarları: nakkâşlar ve sıvacılar (1700-1838). Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 14(28), 11–50, https://tkidergisi.com/tki-dergisi/istanbulun-yapi-sanatkrlari-nakkaslar-ve-sivacilar-1700-1838 (Erişim Tarihi: 02.10.2024)
• Urak, G., Çelebi, G. (2005). Beypazarı geleneksel evlerinde uygulanan ‘tatlı sıva’ üzerine bir inceleme. Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 20(3), 401-409. Yaman, B. (2008). 1545 yılı Osmanlı saray sanatkârları. BELLETEN, 72(264), 501-534. https://doi.org/10.37879/belleten.2008.501
• Yancı, S. (2022). Mart köylü ahşap sanatçısı Veyis Mahir. Şehir ve Kültür Dergisi, (101), 50-68.
• Yavuz, M. (2009). Doğu Karadeniz köy camilerinde bezeme anlayışı. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(7), 306-322