MİTOLOJİK BİR KAVRAMIN SERENCAMI: HOMA

Year 2025, Issue: 39, 303 - 327, 07.07.2025

Ahmet Kırkan

https://doi.org/10.15182/diclesosbed.1654525

Abstract

Homa, Zazaların tanrı kavramını karşılamak için kullandıkları özgün bir isimdir. Zazaların yaşadığı yerlerin dışında da geniş bir coğrafyada kullanılan bu ismin “Hum, Haoma, Soma, Som, Saoma” gibi varyantları da bulunmaktadır. Homa yenilen veya kaynatılarak suyu içilen bir otu ifade etmektedir. Süreç içerisinde bu ottan yapılan içecek ilahi bir nitelik kazanmış, tanrının gücünü ve kuvvetini temsil etmeye başlamıştır. Farklı coğrafyalarda ayrı isimleri olsa da “Hum-Homa” birbirine yakın anlamlarda kullanılmıştır. Hindistan’da daha çok kaynatılıp içilen bir otu temsil eden “Soma”, İran coğrafyasında “Homa” şeklini almaktadır. Avesta’da “Hum” olarak geçen bu kavram, Zerdüştlükte adına ayin yapılan bir zahit, Şahname’de ise “Humê Abid” olarak geçmektedir. Çalışmanın amacı “Homa” sözcüğünün anlamını ve işlevini diyakronik bir yöntemle incelemek, eski metinlerde bu sözcüğün izlerini aramak ve Zazacadaki kullanımlarını izah etmektir. Çalışmada Hint ve İrani metinlerde “Homa” sözcüğünün kökü incelenmiş, bu sözcüğün varyantları izah edilmiş ve sözcüğe yüklenen işlevler analiz edilmiştir. Önceki çalışmalardan yararlanarak, Zazaca kaynaklardan konuyla ilgili örnekler verilmiştir. Çalışmada açıklama, tanık gösterme, örneklendirme gibi yöntem ve teknikler kullanılmıştır.

Keywords

Zazaca , Avesta , Homa , Haoma , Soma.

THE ADVENTURE OF A MYTHOLOGICAL CONCEPT: HOMA

Abstract

Homa is a unique name used by the Zazas for the concept of God. There are also variants of this name such as “Hum, Haoma, Soma, Som, Saoma”, which is used in a wide geography outside the places where Zazas live. Homa refers to an herb that is eaten or boiled and drunk. In the course of time, the drink made from this herb gained a divine character and began to represent the power and strength of the god. Although they have different names in different geographies, “Hum-Homa” has been used in close meanings. “Soma”, which represents an herb that is mostly boiled and drunk in India, takes the form of ‘Homa’ in Iranian geography. This concept, which is referred to as “Hum” in the Avesta, is referred to as an ascetic in Zoroastrianism, and as “Humê Abid” in the Shahnameh. The aim of this study is to analyze the meaning and function of the word “Homa” with a diachronic method, to search for traces of this word in ancient texts and to explain its usage in Zazaki. The study examines the root of the word “Homa” in Indian and Iranian texts, explains the variants of this word and analyzes the functions attributed to the word. Utilizing previous studies, examples from Zazaki sources on the subject are given. Methods and techniques such as explanation, witnessing and exemplification were used in the study.

Keywords

Zazaki , Avesta , Homa , Haoma , Soma.

SERENCAMÊ MEFHÛMÊKÊ MÎTOLOJÎKÎ: HOMA

Abstract

Homa mîyanê Zazayan de seba îlahî yeno vatene. No name xêncê cografyaya Zazayan mintiqayêka hîra de yeno şuxulnayene û sey “Hum, Haoma, Soma, Som, Saoma” varyantê xo estê. Eslê xo de Homa nameyê vaşêk o û no vaş yeno girênayene û şîrawa nê vaşî yena şimitene. Mîyanê prosesî de şîrawa nê vaşî huvîyetêko îlahî qezenç kerda, hêz û qewetê îlahî temsîl kerdo. Herçiqas mintiqayanê cîyayan de cîya nameyan a bêro vatene zî Homa nêzdîyê yewbînan manayan îfade kenê. Homa Hindîstan de sey Soma, Îran de sey Haoma yan Homa name beno. Amancê na xebate mefhûmê Homayî bi şekilêko dîyakonîk tedqîqkerdene, metinanê kehanan de şopa nê mefhûmî geyrayene û Zazakî de şuxulîyayişê nê mefhûmî îzahkerdiş o. Mîyanê xebate de kokê mefhûmê Homayî metinanê kehanan de ameyo wekinitene, fonksîyonê ke nê mefhûmî rê bar bîyê îzah bîyê. Na xebate de, xebatê verênan ra îstîfade bîyo, Zazakî ra nimûneyî deyayê. Mîyanê xebate de îzahkerdiş, şahid ramojnayiş, nimûnedayiş ûsn metod û rêbazî ameyê bikarardene.

Keywords

Zazakî , Avesta , Homa , Soma , Haoma

References

• Mezdapur, K. (1390). Gîyahi hum û neqşî an der ayîneha û esatîrî hîndû îranî. Feslnameî Tehqîqatî Talîmî û Xînaî Zeban û Edebîyatî Farisî Danîsgehî Azad Îslam, 203-226.
• Mutçalı, S. (2013). Arapça-türkçe sözlük. İstanbul: Dağarcık.
• Omarkhali, K. (2014). Kürdistan'da dini azınlıklar ana-akım dışında kalanlar. İstanbul: Avesta.
• Özer, O. (2022). huma/homa/homma adı üzerine bir inceleme. Uluslararası Filoloji Bengü, 2(1), 42-47.
• Özmen, Y. (2021). A'dan z'ye kürt mitoloji sözlüğü. Van: Sîtav Yayınları.
• Özsoy, M. M. (2014). Dîwan. Dîyarbekir: Weşanxaneyê Roşna.