ENBÂRÎ’NİN ESRÂRU’L-ARABİYYE ADLI ESERİNDE SORU-CEVAP YÖNTEMİ

Year 2025, Issue: 40, 380 - 392, 25.10.2025

Şehmus Ülker

https://doi.org/10.15182/diclesosbed.1739086

Abstract

Bu çalışmada Enbârî’nin (ö. 577/1181) Esrâru’l-Arabiyye adlı eserinde benimsediği yöntem ele alınmıştır. Söz konusu eserin ayırt edici yönü, Arap dili grameri ile ilgili meselelerin sistematik bir biçimde soru-cevap yöntemiyle sunulmuş olmasıdır. Eserde, ele alınan konunun temel kavramlarını açıklamak amacıyla önce bir soru sorulmakta, ardından bu soruya açık ve anlaşılır bir cevap verilmektedir. Daha sonra konunun daha iyi kavranmasını sağlamak üzere farklı sorular sorulmakta ve bu sorular da yine sade bir üslupla cevaplanmaktadır. Dolayısıyla Enbârî’nin söz konusu eserinde sade bir dil kullanarak öğretici bir yöntem benimsediği söylenebilir. Ayrıca müellifin bu yöntemi dil öğretiminde kolaylık sağlaması ve sistematik bir öğrenme süreci sunması açısından faydalı olarak değerlendirilebilir. Enbârî, eserinde bazen ele aldığı konunun tanımına, bazen bir kelimenin i‘rabına etki eden âmile, bazen de ihtilaflı bir meseleye dair sorular sorup bunları cevaplamıştır. Doküman incelemesi ve literatür taraması yöntemiyle yürütülen bu çalışmada, müellifin söz konusu eserinde uyguladığı yöntem ayrıntılı biçimde analiz edilmiştir. Bu bağlamda çalışmada, öncelikle Enbârî ve Esrâru’l-Arabiyye adlı eseri hakkında kısaca bilgi verilmiş, ardından söz konusu eserinde uyguladığı soru-cevap yöntemi ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır. Böylece bu çalışma, hem Enbârî’nin adı geçen eserinde benimsediği yöntemi hem de eserin Arap diline olan katkısını ortaya koymayı amaçlamaktadır.

Keywords

Arap dili ve Belâgatı , Nahiv , Enbârî , Esrâru’l-Arabiyye , Soru-Cevap Yöntemi

THE QUESTİON AND ANSWER METHOD İN ANBĀRĪ’S ASRĀRU’L-ARABİYYA

Abstract

In this study, the methodology of Anbārī (d. 577/1181) in his work Esrāru al-Arabiyya is discussed. The distinctive aspect of the work is that the issues related to Arabic grammar are systematically presented in a question-and-answer method. In fact, the author first asked and answered questions to explain the basic concepts of the subject he dealt with, then asked different questions to ensure a better understanding of the subject, and answered these questions in a simple and understandable way. Therefore, it can be said that al-Anbārī used an instructive method in his work by using simple and plain language. It is also possible to say that this method of the author has benefits such as ease in language teaching and systematic learning. In this work, the author sometimes gave a definition of the subject he dealt with, in some cases, the factor affecting the i'rab of the word he dealt with, and sometimes he asked and answered a question about a controversial issue. In this study, which was carried out in the form of document analysis and literature review, the method applied by the author in this work was examined in detail. Accordingly, the study first introduces Anbārī and his work Asrāru’l-Arabiyya, and then offers a detailed examination of the question-and-answer methodology he adopts. Thus, this study aims to reveal both the method applied by al-Anbārī in his work Esrāru al-Arabiyya and its contribution to the Arabic language.

Keywords

Arabic Language and Rhetoric , Nahw , al-Anbārī , Asrāru al-Arabiyya , The Question and Answer Method

References

• Aydın, M. (2005). Din Öğretiminde Yöntemler. Nobel Yayınları.
• Demirayak, K. (2016). Arap-İslam Edebiyatı Literatür Bilgisi. Cantaş Yayınları.
• Diker, M. M. (2020). Kemâleddîn el-Enbârî ve Esrâru’l-‘Arabiyye Adlı Eserinin İncelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Siirt Üniversitesi.
• Durmuş, İ. (1991). “el-Avâmilü’l-Mie”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4, 106-107.
• Ekici, İ. (2022). İllet ve İlke Kavramları Arasındaki Fark Bağlamında Nahivde İhtilafların Feshedilmesinde Başvurulan İlkeler: Ebu’l-Berekât el-Enbârî Örneği, Harran İlahiyat Dergisi, 48, 111-130. https://doi.org/10.30623/hij.1102331
• Enbârî, A. (2010). Esrâru’l-Arabiyye (thk. Muhammed Huseyn Şemsuddîn). Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Enbârî, A. (2016). el-İnsâf fî mesâ’ili’l-hilâf beyne’n-nahviyyîne’l-Basriyyîn ve’l-Kûfiyyîn. Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Ergin, M. C. (2009). Arap Dilinde Nahiv İlletleri Üzerine, Marife 1, 159-183. https://doi.org/10.5281/zenodo.3344027
• İbn Hallikân, Ebu’l-‘Abbâs Şemsuddîn Ahmet b. Muhammed. (1978). Vefeyâtu’l-‘ayân ve enbâ’u ebnâ’i’z-zamân (thk. İhsân ‘Abbâs). Dârus-sâdr.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddin ‘Abdullah b. Yûsuf b. Ahmed b.‘Abdillâh b. Hişâm el- Ensârî. (2023). Şerhu katri’n-nedâ ve belli’s-sadâ (thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid). Mektebetu’l- Asriyye.
• İbn Mâlik, Cemâluddîn Muhammed b. Abdillah. (2023). Elfiyyetu İbn Mâlik. Siraç Yayınevi.
• İbnu’l-İmâd, Ebu’l-Felâh Abdulhayy b. Ahmed. (1986). Şezerâtu’z-zeheb fî ahbâri men zeheb (thk. Abdu’l Kâdir el-Arnaût-Mahmud el-Arnaût). Dâru İbn Kesîr.
• İbnü’l-Hâcib, Cemâluddîn Osmân b. Ömer. (2008). eş-Şâfiye fî ‘ilmi-tasrîf (thk. Dervîş el-Cüveydî). Mektebetu’l-‘Asriyye.
• İbnü’l-Hâcib, Ebû Amr Cemâlüddîn Osmân b. Ömer b. Ebî Bekr b. Yûnus. (2010). el-Kâfiye fî ‘ilmi’n-nahv (thk. Salih Abdulazîm). Mektebetu’l-Adâb.
• Kıftî, Ebü’l-Hasen Cemâluddîn ‘Ali b. Yûsuf, (1982). İnbâhu’r-ruvât ‘alâ enbâhi’n-nuhat (thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhîm). Dâru’l-Fikru’l-‘Arabî/Muessesetu’l-Kutubi’s-Sakafiyye.
• Kılıç, H. (1995). “Enbârî, Kemâleddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11, 172-173.
• Kılıç, H. (2009). “Sarf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36, 136-137.
• Kınar, K. (2006). Arap Gramerinde Âmil Teorisi, Bilimname, 11/2, 157-179. Müberred, Ebu’l-Abbâs Muhammed b. Yezîd b. Abdilekber. (t.y.). el-Muktedâb (thk. Muhammed Abdulhalık ‘Azîme). ‘Âlemu’l-Kutub.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed. (2005). Buğyetü’l-vu‘ât fî tabâkâti’l-luğaviyyîn ve’n-nühât (thk. Muhammed Abdurrahîm). Dâru’l-Fikr.
• Taşdemir, M. (2010). Öğretim İlke ve Yöntemleri. Nobel Yayınları.
• Tehânevî, Muhammed b. Ali. (1996). Mevsûatu keşşâfi ıstılâhati’l-fünûn ve’l-‘ulûm. (nşr. Ali Dahrûc). Mektebetü Lübnân Nâşirûn.
• Tekin, M. (2022). Kâfiyecî’nin “Şerhu’l-İ‘rab ‘an Kavâ ‘idi’l, İ‘rab” Adlı Eseri –Dil ve Üslup Açısından İnceleme-. (Ed.) Ahmet Tekin. İlâhiyât yayınları.
• Turgut, A. (2021). Arap Dili Gramerinde Ta‘lîl. (Ed.) Ahmet Tekin. İlâhiyât yayınları.
• Ülker, Ş. (2023). Arap Dilinde Nahiv İlletleri -ez-Zeccâcî’nin el-Îdâh fî ‘İleli’n-Nahv Örneği-. İlahiyat Bilimlerinde Makâsıd I, Nida Akademi.
• Yaman, F. S. (2019). İbnü’l-Enbârî’nin Esrâru’l-Arabiyye Adlı Eserinin Metodolojik İncelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi.
• Zeccâcî, Ebû’l-Kâsım, (2011). el-Îdâh fî ‘İleli’n-Nahv (thk. Mâzin el-Mubârek). Dâru’n-nefâis.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed. (2006). Siyeru a‘lâmi’n-nubelâ. Dâru’l-Hadîs.
• Zemahşerî, Ebul Kasım Carullah Mahmud b. Ömer. (1999). el-Mufassal fî san‘âti’l î‘rab (thk. Îmîl Bedî’ Ya’kub). Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Ziriklî, H. (2002). el-A’lâm. Dâru'l-‘İlm lil-Melâyîn.