HZ. ALİ İÇİN GÜNEŞİN GERİ DÖNDÜRÜLMESİ RİVAYETİ BAĞLAMINDA SENED TENKİDİNİN İCTİHÂDÎLİĞİ

Year 2023, , 967 - 1000, 25.09.2023

Şule Yüksel Uysal

https://doi.org/10.61304/did.1333637

Abstract

Sosyal bilimlerin hemen her alanında olduğu gibi İslâmî İlimlerde ve hadis tenkidinde ilk aranan özellik, tenkidin objektif olması gerektiğidir. Ancak belli oranda bir öznellikten kurtulmak mümkün olamamaktadır. Hadis tenkidinin gerek râvi değerlendirmesi anlamına gelen sened tenkidi gerekse hadis metninin içeriğinin diğer veriler ışığında değerlendirilmesi münekkidin bakışına göre farklılık gösterir. Bu çalışmada sıhhat değeri bakımından çokça tartışılmış olan bir rivayet üzerinden sened tenkidinin ictihâdîliğinin ortaya konması amaçlanmıştır. Söz konusu rivayet, Hz. Ali’nin ikindi namazını vaktinde kılamaması sonrasında Hz. Peygamber'in dua etmesi ve ardından güneşin döndürülmesini anlatır. Rivayet bazı âlimlerce uydurma olarak değerlendirilirken bazılarınca büyük bir mucize olarak görülmektedir. Otoritelerin râviler hakkındaki tespitleri tavsîfî bir metodla taranmış, elde edilen veriler analiz ve tümevarım yöntemiyle işlenmiştir. Çalışma sonunda ilk dönemde farklı hükümler veren rical âlimlerinin sözlerinin sonraki dönemlerde, nakledilen metnin içeriğine bağlı olarak tercih konusu yapıldığı görülmüştür. Bu yolla müteahhir dönem münekkidi, kendi görüşünü destekleyen hükümleri kullanarak hadisin sıhhati ile ilgili muhtelif sonuçlara ulaşabilmiştir.

Keywords

Hadis, Sened Tenkidi, İctihâdîlik, Ali b. Ebî Tâlib, Güneşin Döndürülmesi

IJTIHADI INTERPRETATION OF SANAD CRITICISM IN THE CONTEXT OF THE NARRATION ABOUT THE RETURN OF THE SUN FOR ‘ALI B. ABŪ TĀLIB

Abstract

As in almost every field of social sciences, the first requirement in Islamic sciences and hadith criticism is that the criticism should be objective. In hadith criticism, both sanad (chain of narrators) criticism, which means the evaluation of the narrator, and the evaluation of the content of the hadith text differ according to the perspective of the critic (munaqqid). This study aims to reveal the subjectivity of sanad criticism through a narration whose authenticity (sihha) has been widely debated. The narration in question tells the story of the Prophet’s supplication after Ali failed to perform the Asr prayer on time and the sun was then reversed. While some hadith scholars considered this narration a miracle, others considered it a mawdu’. The determinations of the authorities on the narrators were reviewed with a descriptive method, and the data obtained were processed by analysis and induction. As a result of the study, it was seen that the reason why the early scholars reached different conclusions was the different information they obtained about the narrator. However, later scholars were influenced by the content of the text that they were criticizing and preferred the rulings of predecessors that were suited their own approach and reached different conclusions about the authenticity of the hadith.

Keywords

Hadith, Sanad Criticism, Subjectivity, ‘Ali b. Abu Talib, Reversal of the Sun

References

• Aclûnî, İsmail b. Muhammed. İkdü’l-cevheri’s-semîn. Dımeşk: Dârü’l-Beşâir, 1435.
• Aclûnî, İsmail b. Muhammed. Keşfu’l-hafâ - Halk Arasındaki Rivayetlerin İlmi Değeri. çev. Mustafa Genç. İstanbul: Beka Yayınları, 2019.
• Ahmed b. Hanbel. el-İlel ve ma‘rifetü’r-ricâl. thk. Vasiyyullah b. Muhammed Abbâs. Riyad: Dârü’l-Hânî, 2. Basım, 1422/2001.
• Ali el-Kârî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Sultân Muhammed. Şerhu’ş-Şifâ. tsh. Abdullah Muhammed el-Halîlî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421/2001.
• Ali el-Kârî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Sultân Muhammed. el-Esrâru’l-merfûa fi’l-ahbâri’l-mevzû‘a. thk. Muhammed b. Lütfi es-Sabbâğ. Beyrut: el-Mektebü’lİslâmî, 2. Basım, 1406/1986.
• Arnaût, Şuayb - Ma‘rûf, Beşşâr Avvâd. Tahrîru Takrîbu’t-Tehzîb. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1417/1997.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedrüddîn Mahmud b. Ahmed. Umdetü’l-kârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. tsh. Abdullah Mahmud Muhammed Ömer. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’lİlmiyye, 1421/2001.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâîl. et-Târîhu’l-kebîr. haz. Muhammed Abdülmuîd Han. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Cûrkânî, Ebû Abdillâh Hüseyn b. İbrâhîm. el-Ebâtîl ve’l-menâkîr ve’s-sıhâh ve’l-meşâhîr. thk. Abdurrahman b. Abdülcebbâr el-Firyevâî. b.y.: İdâratü’l-Buhûsi’lİslâmiyye ve’d-Da‘ve ve’l-İftâ ve’l-İrşâd, 1403/1983.
• Dûlâbî, Ebû Bişr Muhammed b. Ahmed. ez-Zürriyyetü’t-tâhira en-nebeviyye. Kuveyt: ed-Dârü’s-Selefiyye, 1407/1986.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş‘as es-Sicistânî. Suâlâtü Ebî Ubeyd Âcurrî Ebâ Dâvûd es-Sicistânî. thk. Muhammed Ali Kasım el-Umerî. Medine-i Münevvere: el-Câmiatü’lİslâmiyye, 1399/1979.
• Halebî, Burhaneddin İbrâhîm b. Muhammed. Keşfü’l-hasîs ammen rumiye bi vaz‘i’l-hadîs. thk. Subhî es-Sâmerrâî. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb-Mektebetü’n-Nehdati’l-Arabiyye, 1407/1987.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. Telhîsü’l-müteşâbih fi’r-resm ve himâyetü mâ eşkele minhü an bevâdiri’t-tashîf ve’l-vehm. thk. Sükeyne eş-Şihâbî. Dımeşk: Dârü Talas, 1985.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali b. Sâbit. Târîhu medîneti’s-selâm. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1422/2001.
• Heysemî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Süleymân. Mecma‘u’z-zevâid ve menbaʿu’l-fevâʾid. thk. Abdullah Derviş. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1414/1994.
• Irâkî, Ebü’l-Fazl Abdurrahim b. Hüseyn. Zeylü Mîzâni’l-i‘tidâl. thk. Abdülkayyûm Abdürabbinnebî. Mekke: Merkezü’l-Bahsi’l-İlmî ve İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmî, 1406.
• Itr, Nuruddin. Usûlü’l-cerh ve’t-ta‘dîl ve ilmi’r-ricâl. Dımeşk: Dârü’l-Minhâci’l- Kavîm, 1440/2019.
• İbn Adiyy, Ebû Ahmed Abdullah. el-Kâmil fî duafâi’r-ricâl. thk. Mâzân es-Sirsâvî. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd Nâşirûn, 1434/2013.
• İbn Arrâk, Ebü’l-Hasen Nûruddîn Ali b. Muhammed el-Kinânî. Tenzîhü’ş-şerîati’lmerfûa ani’l-ahbâri’ş-şenîati’l-mevzûa. thk. Abdülvahhâb Abdüllatif–Abdullah Muhammed es-Sıddîk. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1401/1981.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kāsım Alî b. el-Hasen ed-Dımaşkî. Târîhu medîneti Dımeşk. thk. Muhibbuddin Ebî Saîd Amr b. Garâme el-Amrî. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1417/1996.
• İbn Ebî Hâtîm, Ebû Muhammed Abdurrahman er-Râzî. Kitâbü’l-Cerh ve’t-ta‘dîl. Haydarâbad: Matbaatü Meclisi Dâirati’l-Maârifi’l-Osmâniyye, 1372/1952.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Ali el-Askalânî. Fethu’l-bârî bişerhi Sahîhi’l-Buhârî. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî vd. Beyrut: Darü’l-Marife, 1379/1959.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî el-Askalânî. Takrîbü’t-Tehzîb. thk. Muhammed Avvâme. Haleb: Dârü’r-Reşîd, 3. Basım, 1411/1991.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî el-Askalânî. Tehzîbü’t-Tehzîb. haz.İbrâhîm Zeybek-Adil Mürşid. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, ts.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî el-Askalânî. Lisânü’l-Mîzân. thk. Abdülfettah Ebû Gudde. Beyrut: Mektebü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, 1423/2002.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. es-Sikât. thk. Seyyid Şerafüddîn Ahmed. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1395/1975.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. Kitâbü’l- Mecrûhîn mine’l-muhaddisîn ve’d-duafâ ve’l-metrûkîn. thk. Mahmûd İbrâhîm Zâyid. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, 1412/1992.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. Meşâhîru ulemâi’l-emsâr. tlk. Mecdî b. Mansûr b. Seyyid eş-Şûrâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’lİlmiyye, 1995.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed el-Makdisî. el-Müntehab mine’lİlel lil Hallâl. thk. Tarık b. Ivadullah. Riyad: Dârü’r-Râye, 1419/1998.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezid. Sünenü İbn Mâce ve bi hâmişihî ta’lîkâtü Misbâhü’z-zücâce fi zevâidi İbn Mâce. thk. Şeyh Halil Me’mûn Şîha. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1416/1996.
• İbn Merdûye, Ebû Bekir Ahmed b. Mûsâ el-İsfahânî. Menâkıbu Ali b. Ebî Tâlib. thk. Abdurrezzâk Muhammed Hüseyin Hırzuddin. Kum: Dârü’l-Hadîs, 2. Basım, 1424/2003.
• İbn Şâhin, Ebû Hafs Ömer b. Ahmed el-Bağdâdî. Târîhu esmâi’s-sikât. thk. Subhî Sâmerrâî. Kuveyt: Dârü’s-Selefiyye, 1404/1984.
• İbn Şâhin, Ebû Hafs Ömer b. Ahmed el-Bağdâdî. Zikru men ihtelefe’l-ʿulemâʾ ve nukkâdü’l-hadîs fîhi feminhüm men vessekahû ve minhüm men daʿʿafehû ve men kîle fîhi kavlân. thr. Hammâd b. Muhammed el-Ensârî. Riyad: Mektebetü Advâi’s-Selef, 1419/1999.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahman b. Ali. el-İlelü’l-mütenâhiye fi’l-ehâdîsi’lvâhiye. tkdm. Şeyh Halil el-Meys. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1403/1983.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahman b. Ali. Kitâbü’d-Du‘afâ ve’l-metrûkîn. thk. Ebü’l-Fidâ Abdullah el-Kâdî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1406/1986.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî. Kitâbü’l-Mevzûât mine’l-ehâdîsi’l-merfûât. thk. Nureddin Şükri b. Ali Boyacılar. Riyad: Advâu’s-Selef, 1997/1418.
• İbnü’l-Irâkî, Ebû Zür‘a Veliyyüddîn. Tarhu’t-tesrîb fi şerhi’t-Takrîb. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• İclî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Abdullah. Ma‘rifetü’s-sikât. thk. Abdülâlim Abdülazim el-Bestevî. Medine-i Münevvere: Mektebetü’d-Dâr, 1405/1985.
• Kâdî Iyâz, Ebü’l-Fazl İyâz el-Yahsubî. eş-Şifâ bi ta‘rîfi hukûki’l-Mustafâ. thk. Âmir el-Cezzâr. Kahire: Dârü’l-Hadîs, 1425/2004.
• Kâsımî, Muhammed Cemalüddîn. Fadlü’l-mübîn alâ ikdi’l-cevheri’s-semîn. thk. Âsım Behcet el-Baytâr. Beyrut: Dârü’n-Nefâis, 1403/1983.
• Kurt, İsmail. “Ricâl Tenkidinde Teâruz: Râvî’nin Tevsik ve Tekzib’i Özelinde”. Marife 22/2 (2022), 739-758.
• Leknevî, Muhammed Abdülhayy. er-Raf‘ ve’t-tekmîl fi’l-cerh ve’t-ta‘dîl. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. Kahire: Dârü’s-Selâm, 7. Basım, 1421/2000.
• Leknevî, Muhammed Abdülhayy. el-Ecvibetü’l-fâdıle li’l-es’iletil aşerati’l-kâmile. tlk. Abdülfettâh Ebû Gudde. Haleb: Dârü’s-Selâm, 5. Basım, 1428/2007.
• Mahmûdî, Muhammed Bâkır. Keşfu’r-rams an hadisi reddi’ş-şems. Kum: Müessesetü’l-Maârifi’l-İslâmiyye, 1419.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. A‘lâmü’n-nübüvve. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1406/1986.
• Mizzî, Cemâlüddîn Ebü’l-Haccâc Yusuf b. Abdirrahman. Tehzîbü’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1413/1992.
• Moğultay b. Kılıç, Ebû Abdillâh Alâüddîn b. Abdillâh. el-İşâre ilâ sîreti’l-Mustafâ ve târîhi men baʿdehû mine’l-hulefâ. thk. Muhammed Nizâmüddin el-Füteyyih. Dımeşk-Beyrut: Dârü’l-Kalem – ed-Dârü’ş-Şâmiyye, 1416-1996.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. Sahîhu Müslim. thk. Merkezü’r-Risâle li’d-Dirâsât ve’t-Tahkîk. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle Nâşirûn, 2. Basım, 1441/2020.
• Münâvî, Zeynüddin Abdurraûf b. Tâci’l-ârifîn. et-Teysîr bi şerhi’l-Câmii’s-sağîr. Riyad: Mektebetü’l- İmami’ş-Şâfiî, 3. Basım, 1408/1988.
• Münâvî, Zeynüddin Abdurraûf b. Tâci’l-ârifîn. Feyzu’l-kadîr şerhu’l-Câmii’ssağîr. Beyrut: Dârü’l-Marife, 2. Basım, 1391/1972.
• Nesâî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Şuayb. Kitâbü’d-Du‘afâ ve’l-metrûkîn. Bûrân ed-Dannâvî-Kemal Yusuf el-Hût. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1405/1985.
• Sandıkçı, Kemal. “İbn Ukde”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/427-428. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn. el-Makâsıdü’l-hasene fî beyâni kesîrin mine’lehâdisi’l- müştehire ale’l-elsine. thk. Muhammed Osman el-Huşt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-Arabî, 1405/1985.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî, Şemsüddin Yusuf b. Kızoğlu. Tezkiratu’l-havâss. tkd. Seyyid Muhammed Sadık. Tahran: Mektebetü Ninova el-Hadîse, ts.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî, Şemsüddin Yusuf b. Kızoğlu. Îsârü’l-insâf fî âsâri’l-hilâf. thk. Nâsır Ali Nâsır el-Huleyfî. yy.: Dârü’s-Selâm, 1408/1987.
• Sübkî, Tâcüddîn Abdülvehhab b. Ali. Müîdü’n-niam ve mübîdü’n-nikam. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1407/1986.
• Sübkî, Tâcüddîn Abdülvehhab b. Ali. Kaide fi’l-cerh ve’t-ta’dîl. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. Beyrut: Mektebü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, 5. Basım, 1410/1990.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahman b. Ebîbekr. ed-Dürerü’l-müntesire fi’lehâdîsi’l- müştehire. thk. Muhammed b. Lütfi es-Sabbâğ. Riyad: Câmiatü Melik Suûd, 1988.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahman b. Ebîbekr. Keşfu’l-lebs an hadîsi reddi’ş-şems. (Mecmû‘ içinde, 3-18), Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1439/2018.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahman b. Ebîbekr. el-Le‘âli’l-masnûa fi’lehâdîsi’l- mevzûa. thk. Salah b. Muhammed b. Uveyza. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’lİlmiyye, 1417/1996.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahman b. Ebîbekr. et-Ta‘zîm vel minne fî enne ebevey Resûlillâh fi’l-cenne, thk. Haseneyn Muhammed Mahluf. yy.: Dârü Cevâmi‘i’l- Kelim, ts.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahman b. Ebîbekr. Teakkubâtü’s-Süyûtî alâ Mevzûâti İbnü’l-Cevzî ev en-Nüketü’l-bedîât ale’l-Mevzûât. thk. Abdullah Şabân. Mansûra: Dâru Mekkete’l-Mükerreme, 1425/2004.
• Sülemî, Ebû Abdirrahman Muhammed b. Hüseyin. Suâlâtü’s-Süleymî li’d- Dârekutnî. işraf. Halid b. Abdurrahman el-Cüreysî vd. Riyad: y.y. 1427.
• Şâmî, Muhammed b. Yusuf es-Sâlihî. Sübülü’l-hüdâ ve’r-reşâd fî sîreti hayri’l- ‘ıbâd. thk. Hâmid Abdülmecid – Cevâd Ahmed Süleyman. Kahire: İhyâü’t-Türâsi’lİslâmî, 1418/1997.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali. el-Fevâidü’l-mecmûa fi’l-ehâdîsi’l-mevzûa‘. thk. Abdurrahman b. Yahyâ el-Muallimî el-Yemânî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1416/1995.
• Şükrî, Hüseyin Muhammed Ali. Beyânü sıhhati hadisi reddi’ş-şems linebiyyinâ. (Mecmû‘ içinde, 3-41) Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1439/2018.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed. el-Mu‘cemu’l-evsat. thk. Tarık b. Ivadullah b. Muhammed – Abdulmuhsin b. İbrâhîm el-Huseynî. Kahire: Dâru’l- Harameyn, 1415/1995.
• Taberî, Ebü’l-Abbâs Muhibbüddîn Ahmed b. Abdillâh. er-Riyâzü’n-nadire fî menâkıbi’l-ʿaşere. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1405/1984.
• Tahâvî, Ebû Ca’fer Ahmed b. Muhammed el-Mısrî. Şerhu Müşkilu’l-âsâr. thk. Şuayb el-Arnaût. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1415/1994.
• Tatlı, Bekir. “Râvi Tenkidinde Öznellik Sorunu”. 19. Uluslararası Türk Dünyası Sosyal Bilimler Kongresi Tam Metin Bildiri Kitabı. ed. Ali Kırksekiz vd. 164-169. Bakü: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, 2021.
• Tehânevî, Zafer Ahmed Osmânî. Kavâid fî ulûmi’l-hadîs. thk. Abdülfettah Ebû Gudde. Riyad: Mektebü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, 5. Basım, 1404/1984.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. el-İlel. thk. Merkezü’r-Risâle. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle Nâşirûn, 1441/2020. (Sünenü Tirmizî içinde).
• Topgül, Enes. Rivayetten Râvi’ye: Cerh-Ta‘dîl Hükümleri Nasıl Oluştu?. İstanbul: İFAV, 2019.
• Ukaylî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Amr b. Mûsâ. ed-Duʿafâʾü’l-kebîr. thk. Abdulmu‘tî Emin Kal‘acî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1404/1984.
• Vâsitî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed. Menâkıbü emîri’l-mü’minîn Ali b. Ebî Tâlib. thk. Ebû Abdirrahman Türkî b. Abdullah el-Vâdi‘î. San‘a: Dârü’l-Âsâr, 1424/2033.
• Yahyâ b. Maîn, Ebû Zekeriyyâ. Suâlâtü ibni’l-Cüneyd li- Yahyâ b. Maîn. thk. Ahmed Muhammed Nur Seyf. Medine-i Münevvere: Mektebetü’d-Dâr, 1408/1988.
• Yahyâ b. Maîn, Ebû Zekeriyyâ. Târîhu Osmân b. Saîd ed-Dârimî. thk. Ahmed Muhammed Nur Seyf. Dımeşk-Beyrut: Dârü’l-Me’mûn li’t-Turâs, 1400.
• Yahyâ b. Maîn, Ebû Zekeriyyâ. Târihu Yahyâ b. Maîn rivayetü Ebi’l-Fadl Abbas b. Muhammed b. Hatim ed-Dûrî el-Bağdâdî. thk. Abdullah Ahmed Hasan. Beyrut: Dârü’l- Kalem, 1990.
• Zehebî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. Mîzânü’l-i‘tidâl fî nakdi’r-ricâl. thk. Ali Muhammed Bicâvî. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, 1382/1963.
• Zehebî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. er-Ruvâtü’s-sikât el-mütekellem fîhim bimâ lâ yûcibu reddehüm. thk. Muhammed İbrâhîm el-Mevsılî. Beyrut: Darü’l- Beşâiri’l-İslâmiyye, 1412/1992.
• Zehebî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. el-Kâşif fî ma‘rifeti men lehû rivâyetün fi’l-kütübi’s-sitte. tkd. Muhammed Avvâme. Cidde: Dârü’l-Kıble-Müessesetü Ulûmi’l-Kur’ân, 1413/1992.
• Zehebî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. el-Muğnî fi’d-duafâ. thk. Nurüddin Itr. Katar: İdâratü İhyâi’t-Turâsi’l-İslâmî, ts.
• Zehebî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. Dîvânü’d-duʿafâʾ ve’l-metrûkîn. thk. Hammâd b. Muhammed el-Ensârî. Mekke: Mektebetü’n-Nehdati’l-Hadîse, 1387/1967.
• Zehebî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. Tezkiratü’l-huffâz. thk. Zekeriya Umeyrât. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1998.
• Zehebî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. Zikru men yu’temedü kavlühü fi’lcerh ve’t-ta‘dîl. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. Beyrut: Mektebü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, 4. Basım, 1410/1990.