A VİEW ON BASİS OF ETHİC VALUES OF AKHİZM İN ARABİAN PENİNSULA BEFORE ISLAMİC PERİOD

Year 2022, Volume: 58 Issue: 1, 333 - 356, 15.03.2022

Adil Şen

Abstract

Human beings require material and moral values to survive. They cooperatively provide for their subsistence. Collective living results in the emergence of certain laws and rigths. As long as these norms are followed, human beings live in peace and security. In pre-Islamic Arabia, people lived in tribes. There were both humiliating and virtue-based practices in this system. Islam forbids disgraceful behavior and promotes virtue. Islam turned these virtues, such as charity, kindness, courage, faithfulness, honor, honesty, and hospitality, into a way of life for people. After a period of time, these moral norms became systematized through the organization of "Futuwwah." Later, an Anatolian model called "Akhism" inherited the "Futuwwah" organization. "Karam, futuwwah, muruwwah, and uhuwwah" have been Akhism's fundamental moral principles. For the Anatolian people, Akhism has been a well-favored experience of brotherhood. We suggest our people to benefit from this experience.

Keywords

Akhizm, Ethic Values, Arabian Peninsula, Pre-Islamic Period, Common heritage

AHİLİKTEKİ AHLÂKÎ DEĞERLERİN İSLÂM ÖNCESİ ARABİSTAN YARIMADASINDAKİ TEMELLERİNE BİR BAKIŞ

Abstract

İnsan, hayatını idame ettirmek için maddî ve manevî vesilelere ihtiyaç duyar. Bunu da tek başına değil, diğer insanlarla birlikte yaşayarak başarır. Birlikte yaşama zarureti, beraberinde karşılıklı hak ve vazife kaidelerinin oluşmasını sağlamıştır. İnsanlar bu kurallara uydukları sürece huzur ve güven içinde yaşamışlardır. İslâm öncesi dönemde Arabistan’da insanlar bir kabile düzeni içinde yaşıyorlardı. Bu yaşantı tarzında utanç verici davranışlar olduğu gibi aynı zamanda erdemli davranışlar da vardı. İslâm, utanç verici davranışları yasakladı ve faziletli davranışları teşvik etti. Cömertlik, iyilik, cesaret, yiğitlik, dürüstlük, misafirperverlik, kardeşlik gibi bu güzel değerler, İslâm'da insanların hayat biçimi olmuştur. Zamanla bu ahlâkî değerler “Fütüvve” teşkilatı ile sistemleştirilmiş ve Abbâsîlerin devlet telakkisi haline gelmiştir. Dönemin halifesi tarafından yapılan davetle Anadolu Selçuklu Devleti de bu anlayışı benimsemiştir. Daha sonra Anadolu’da “Ahilik” olarak adlandırılan bu anlayış, “Fütüvve” teşkilatının mirasçısı olmuştur. “Kerem, fütüvvet, mürüvvet ve uhuvvet” kavramları Ahiliğin temel ahlâkî değerleri olmuştur. Ahilik, Anadolu insanı için güzel bir kardeşlik deneyimi olmuştur.

Keywords

Ahilik, Ahlâkî Değer, Arabistan, İslâm Öncesi, Tarihî Devamlılık.

References

• Apak, Adem. Erken Dönem İslâm Tarihinde ASABİYET. İstanbul: Ensar Yayınları, 3. Basım, 2016.
• Asım Efendi. el-Okyânusi’l Basît fî Tercemeti’l- Kâmusi’l-Muhît. İstanbul: Bahriye Matbaası, 1305/1887.
• Bayram, Mikail. Ahi Evren (Tasavvufi Düşüncenin Esasları). Ankara: TDV Yayınları, 1995.
• Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. Abdilhalik el-Basrî. Müsnedü’l-Bezzar (el-Bahru’z-Zehhâr). thk. Adil b. Sa’d, 18 Cilt. Medîne: Mektebetu’l-Ulûm ve’l-Hıkem, 1427/2006.
• Câbirî, Muhammed Âbid. Arap Ahlâkî Aklı. çev. Muhammet Çelik, İstanbul: Mana Yayınları, 2. Basım, 2016.
• Çağatay, Neşet. Bir Türk Kurumu Olan AHİLİK. Ankara: AÜİF Yayınları, 1974.
• Çağrıcı, Mustafa. “Ahlâk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/1, İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Çağrıcı, Mustafa. “Mürüvvet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/63, İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Çetin, Nihad M. Eski Arap Şiiri. İstanbul: Kapı Yayınevi, 2. Basım, 2011.
• Çetin, Osman. Selçuklu Müesseseleri ve Anadolu’da İslâmiyet’in Yayılışı. İstanbul: Marifet Yayınevi, 1981.
• Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî el-Beyhakī. es-Sünenü’l-kebîr. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 24 Cilt Kâhire: Merkez-i hicr li’l-buhûs ve’d-dirâsati’l-arabiyyeti ve’l-İslâmiyye, 1432/1911.
• Ekinci, Yusuf. Ahilik ve Meslek Eğitimi. İstanbul: MEB Yayınları, 1990.
• Ekinci, Yusuf. Ahilik. İstanbul: TSE Yayınları, 1988.
• Fares, Bichr. “Mürüvvet”. Milli Eğitim Bakanlığı İslâm Ansiklopedisi. 8/817, İstanbul: MEB Yayınları, 1993.
• Goldzıher, Ignaz. İslâm Kültürü Araştırmaları. 2 Cilt. çev. Cihad Tunç. Ankara: Otto Yayınları, 2019.
• Gölpınarlı, Abdulbaki. İslâm ve Türk İllerinde Fütüvvet Teşkilatı ve Kaynakları. (1950 baskısından Tıpkı Basım), İstanbul: İTO Yayınları, 2011.
• Hitti, Philip K. Siyasi ve Kültürel İslâm Tarihi. çev. Salih Tuğ. 4 Cilt. İstanbul: İFAV Yayınları, 1995.
• Hoca Ahmed Yesevî. Dîvân-ı Hikmet. haz. Hayati Bice. Ankara: TDV Yayınları, 1988.
• Hodgson, M.G.S. İslâm’ın Serüveni. 3 Cilt. çev. Heyet, İstanbul: İz Yayıncılık,1995.
• İbn Habib, Ebû Ca'fer İbn Habib Muhammed b. Habib b. Ümeyye el-Bağdadi el-Hâşimi el-Ahbari. Kitabu’l-Muhabber. thk. Eliza Lichten-Stadter. Haydarabad: 1942.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik b. Hişâm b. Eyyûb el-Himyerî el-Meâfirî el-Basrî el-Mısrî. es’Sîretü’n-nebeviyye. 4 Cilt. thk. Mustafa es-Sakkâ - İbrahim el-Ebyâri - Abdulhafiz Şelebi. Mısır: Mustafa Elbânî el-Çelebî ve evlâduhu, 1355/1936.
• İbn Kayyım el-Cevzîyye, Ebû Abdillah İbn Kayyim el-Cevziyye Şemseddîn Muhammed b. Ebi Bekr b. Eyyûb ez-Züra'i (ez-Zür'i) ed-Dımaşki. Zâdu’l-meâd. çev. Mehmed Yolcu. 6 Cilt. İstanbul:1990.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisanu’l-Arab. haz. Yusuf Hayyat - Nedim Maraşlı. 3 Cilt. Dâru Lisâni’l-Arabî Yayını, Beyrût: 1990.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ b. Muhammed er-Râzî el-Kazvînî el-Hemedânî. Muʿcemü mekāyîsi’l-luga. thk. Abdusselâm Muhammed Harun. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Ceyl, 1991/1411.
• İbnu’l-Esîr, İzzüddin Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed el-Cezerî. el-Kâmil fi’t-târîh. 10 Cilt. Beyrût: 1424/2003.
• İzutsu, Toshiko. Kur’ân’da Dînî ve Ahlâkî Kavramlar. çev. Selahaddin Ayaz. İstanbul: Pınar Yayınevi, 2. Basım, 1991.
• Komisyon, Fütüvvetten Sendikaya (100 Soruda Sendikacılık ve Eğitim-Bir-Sen. Ankara: Eğitim-Bir-Sen Yayınları, 2014.
• Kuşeyrî, Ebü'l- Kāsım Abdülkerim b. Hevazin. Kuşeyrî Risâlesi. haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergah Yayınevi, 3. Basım, 1999.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdullah. El-Muvattâ. thk. Muhammed Fuad Abdulbaki. nşr. Mustafa Elbânî el-Çelebî. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turasi’l-Arabiyye, 1985/1406.
• Mâverdî, Ebü'l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habib Ebü'l-Hasan. Edebu’d-dünyâ ve’d-dîn. thk. Muhammed Kerîm Râci. Beyrût: Dâru İkrâ, 4. Basım, 1405/1985.
• Meydâni, Ebü'l-Fazl Ahmed b. Muhammed b. Ahmed. Mecmau’l-emsâl. thk. M. Muhyiddin Abdulhamid. 2 Cilt. Beyrût: 2010.
• Mübarekfûrî, Safiyürrahman. er’Rahîku’l-mahtûm, Dımeşk: 2. Basım, 2009.
• Ocak, A.Yaşar. “Fütüvvet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi.13/261. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Radavî, Hüseyin. Fütüvvet-nâme-i Kebîr. haz. Sadullah Gülten - Hacı Yılmaz. İstanbul: TYEK Yayınları, 2014.
• Radavî, Hüseyin. Fütüvvetname-i Tarîkat. haz. Osman Aydınlı. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
• Sa’diye Huseyn el-Burgusi-Yunus İbrahim. Sekâfetu’l-İltizâmi’l-Ahlâkî fî asri’l-câhilî. http://www.alukah.net 17.09.2013.
• Sallâbi, Ali Muhammed. es-Sîretü’n-nebeviyye. Beyrût: 2008.
• Sarıkaya, M. Saffet. XIII-XVI. Asırlardaki Anadolu’da Fütüvvetnamelere Göre İnanç Motifleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2002.
• Süheylî, Ebü'l-Kāsım Abdurrahman b. Abdillah b. Ahmed el-Has'ami es-Süheyli el-Maleki el-Endelüsi. er-Ravzu’l Ünf. thk. Ömer Abdusselâm es-Selâmî. 6 Cilt. Beyrût: 2000.
• Sülemî, Ebû Abdirrahman Muhammed İbn el-Hüseyn. Kitabu’l-Fütüvve / Tasavvufta Fütüvvet. çev. Süleyman Ateş. Ankara: AÜİF Yayını, 1397/1977.
• Şeker, Mehmet. Türk-İslâm Medeniyetinde Ahîlik ve Fütüvvet-nâmelerin Yeri (Seyyid Hüseyin el-Gaybî’nin “Muhtasar Fütüvvet-nâme”si. İstanbul: Ötüken Yayınevi, 2011.
• Şemseddin Sami, Kâmus-ı Türkî, İstanbul: 1317/1899.
• Şen, Adil. Kitâb-ı Sakkâ (Sakalar El Kitabı). Ankara: Araştırma Yayınevi, 2013.
• Şerif, Ahmed İbrahim. Mekke ve Medîne fi’l-Câhiliyyeti ve ahdi’r-Rasûl. Kâhire: Dâru’l-fikri’l-Arabî, 1965.
• Şerrab, M. Muhammed Hasan. Şerhu şevahidi’ş-Şi’riyye fi Ümati’l-Kütübi’n-Nahviyye. 3 Cilt. Beyrût: 2007.
• Tabib, Ahmed. “El-Fütüvve”. httb//elazhar.com/mafaheemux/21/4.asp. (17.09.2013).
• Tarafe b. Abd. Dîvânuhu. thk. Mehdi Muhammed Nâsıruddîn. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-Ilmiyye, 2. Basım, 2002.
• Teaschner, Franz. “İslâmda Fütüvvet Teşkilatının Doğuşu Meselesi ve Tarihi Ana Çizgileri”. çev. Semahat Yüksel. Belleten 36/142 Ankara: 1972, 203-235.
• Tevhid, Ahmed. “Ankara’da Ahiler Hükumeti”. Tarih-i Osmanî Encümeni Mecmuası 4/19, İstanbul: 1329.
• Uludağ, Süleyman. “Fütüvvet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi.13/259 İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Yükneki, Edib Ahmed b. Mahmud. Atebetü’l-Hakâyık. haz. Reşid Rahmeti Arat. Ankara: TDK Yayınları, 2006.
• Zevzenî, Ebû Abdillah Hüseyin b. Ahmed b. Hüseyin. Şerhu’l-Muallakatu’l-Aşr. Beyrût: Dâru mektebeti’l-hayât, 1983.