YAPAY ZEKÂ ve DİN PSİKOLOJİSİ

Year 2023, Volume: 59 Issue: 2, 745 - 768, 19.06.2023

Murat Çinici , Muhammed Kızılgeçit

Abstract

Veri madenciliği köklerini istatistik ve yapay zekâ tekniklerinden alan bir uzmanlık alanıdır. Mühendislik gibi birçok alanda da bu teknikler kullanılmaktadır. Ancak sosyal bilimler henüz bu teknikleri kullanmakta yetersiz görünüyor. Psikoloji ve alt alanı din psikolojisi deneysel bir araştırma alanıdır. Bu alanda birçok ampirik çalışma yürütülmektedir. Birey ve gruplardan elde edilen veriler bilimin anlama, açıklama, yordama ve kontrol etme amaçlarına -insanlığın yararına olacak şekilde aracılık edebilir. Bu araştırmada veri madenciliği ve yapay zekâ tekniklerinin sosyal bilimler için önemine ayrıca din psikolojisinde kullanım alanı üzerine yoğunlaşılmıştır. Araştırmada yapay zekâ tekniklerinden YSA’nın (Yapay Sinir Ağları) ne olduğu üzerinde durulurken, yapılan ve beklenen çalışmalara da dikkat çekilmiştir. Dolayısıyla bu araştırmanın amacı yapay sinir ağları tekniğinin din psikolojisinde kullanılma imkânını betimsel bir yöntemle teorik bir düzlemde ortaya koymaktır. YSA yönteminin genelde sosyal bilimler özelde din psikolojisi alanında uygulanabilme imkânını ortaya koyarak alan için yeni yöntemlerle daha büyük dataların analizinin durumunu ifade etmektir. Nitekim elde edilen bulgulardan hareketle hem dünyada hem ülkemizde birçok bilim alanında yapay sinir ağları tekniğinin kullanıldığı ancak ilahiyat alanında çok az çalışmanın olduğu yönündedir.

Keywords

Yapay Zeka, Din Psikolojisi, Makine Öğrenmesi, Psikoloji, Veri Bilimi.

Supporting Institution

Atatürk Üniversitesi BAP

Project Number

SDK-2022-10953

Thanks

Bu araştırma Atatürk Üniversitesi BAP tarafından yürütülen bir projenin verilerinden hareketle yayınlanmaktadır.

ARTIFICIAL INTELLIGENCE AND PSYCHOLOGY OF RELIGION

Abstract

Data mining is a specialization rooted in statistics and artificial intelligence techniques. These techniques are used in many fields, including engineering. However, social sciences appear to be lagging behind in their use of these techniques. Psychology and its subfield, psychology of religion, are experimental research areas where numerous empirical studies are conducted. This research focuses on the importance of data mining and artificial intelligence techniques for social sciences, particularly in the field of psychology of religion. While the research highlights the definition of Artificial Neural Networks (ANN), it also draws attention to the conducted and expected studies. Therefore, the purpose of this research is to demonstrate the possibility of applying ANN in psychology of religion, using a descriptive method and on a theoretical level. It aims to express the situation of analyzing larger data with new methods in the field by revealing the applicability of ANN in social sciences in general, and religious psychology in particular. Indeed, based on the findings, it is evident that ANN is widely used in many scientific fields around the world, including our country, but there is very little work done on the use of ANN in theology.

Keywords

Artificial Intelligence, Psychology of Religion, Machine Learning, Psychology, Data Science.

Project Number

SDK-2022-10953

References

• Abdi, Herve vd. Neural Networks: Quantitative Applications in the Social Sciences. USA: Sage University Paper, 1999.
• Argüden, Yılmaz - Erşahin, Burak. Veri Madenciliği Veriden Bilgiye, Masraftan Değere. ARGE Danışmanlık Yayınları, 2008. https://arge.com/kitaplar/veri-madenciligi.pdf
• Ayten, Ali (ed.). Din Bilimlerinde Nicel Yöntem Teorik Temel, Analiz, Yorumlama ve Raporlama. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2022.
• Baltacı, Ali. “Veri Madenciliği: İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinde Akademik Başarının Veri Madenciliği İle Ölçülmesi”. Din ve Bilim - Muş Alparslan Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 1/1 (2018), 1-23.
• Bozkurt Yüksel - Armağan Ebru. “Avrupa Komisyonu’nun Yapay Zekâ Tüzük Teklifi’ne Genel Bir Bakış”. Türkiye Adalet Akademisi Dergisi 51 (2022), 19-46. https://dergipark.org.tr/tr/pub/taad/issue/71085/1139330#article_cite
• Creamer, Elizabeth G. An Introduction to Fully Integrated Mixed Methods Research. USA: Sage Publications, 2017.
• Doğan, Özlem. “‘Evrenselcilik Mitosu ve Sosyal Bilimler’, ‘Defter’ ve “Toplum ve Bilim” Dergileri Ortak Çalışma Grubu”. Sosyal Bilimleri Yeniden Düşünmek. İstanbul: Metis Yayınları, 1998.
• Gershgorn, Dave. “The Quartz guide to artificial intelligence: What is it, why is it important, and should we be afraid?” 2017. Erişim 01 Mayıs 2021. https://qz.com/1046350/the-quartz-guide-to-artificial-intelligence-what-is-it-why-is-itimportant-and-should-we-be-afraid/
• Golafshani, Nahid. Understanding Reliability and Validity in Qualitative Research (2003). https://doi.org/10.46743/2160-3715/2003.1870
• Hay, Iain - Megham, Cope (ed.). Qualitative Research Methods in Human Geography. UK: Oxford University Press, Fifth Edition, 2000.
• Kaplan, Hasan. “Din Psikolojisinde Önyargı Sorunu Üzerine Bazı Notlar”. Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi 1/3 (2009), 143-157.
• Karaçam, Zekiye. “Sistematik Derleme Metodolojisi: Sistematik Derleme Hazırlamak İçin Bir Rehber”. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi 6/1 (01 Şubat 2013), 26-33. https://dergipark.org.tr/tr/pub/deuhfed/issue/46815/587078
• Kaur, Karambeer - Singh, Mr Surender. “A Review Study of Various Data Mining Classification & Clustering Techniques”. International Journal of Trend in Scientific Research and Development (ijtsrd) 1/4 (2017), 317-320. https://doi.org/10.31142/ijtsrd135
• Kayıklık, Hasan. Din Psikolojisi. Karahan Yayınları, 2011.
• Kızılçelik, Sezgin. Sosyal Bilimleri Yeniden Yapılandırmak. Ankara: Anı Yayıncılık, 2004.
• Kızılgeçit, Muhammed. Din Psikolojisinin 100’ü. Ankara: Otto Yayıncılık, 2017.
• Kızılgeçit, Muhammed. “Eşref-i Mahlûkat mı Transhuman mı?” Diyanet Aylık Dergi. https://www.diyanethaber.com.tr/aylik-dergi/esref-i-mahlkat-mitranshuman-mi-h23321.html
• Kızılgeçi̇t, Muhammed - Çinici, Murat. “Din Psikolojisi Çalışmaları Bağlamında Yapay Zekâ Uygulamaları”. Yapay Zekâ Transhümanizm ve Din. ed. Muhammed Kızılgeçit vd. Ankara: DİB Yayınları, 2021.
• Kızılgeçi̇t, Muhammed - Çinici, Murat. “Koronavirüs (Covid-19) Sürecinde Yapay Sinir Ağları Yöntemiyle Bireylerin Dinî Başa Çıkma Düzeylerinin Tahmini”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi 54 (31 Aralık 2020), 45-65. https://doi.org/10.29288/ilted.774693
• Lau, Clifford. Neural Networks: Theoretical Foundations and Analysis. New York: IEEE Press, 1991.
• Livingstone, David. Artificial Neural Networks: Methods and Applications. UK: Humana Press, 2009. https://doi.org/10.1007/978-1-60327-101-1
• Mehmedoğlu, Ali Ulvi. “Dindarlığın Peşinde: Din Psikolojisinde Araştırma, Ölçme ve Yorumlama Üzerine”. İslami Araştırmalar Dergisi 19/3 (2006), 465-478.
• Mertens, Donna M. Research and Evaluation in Education and Psychology: İntegrating Diversity With Quantitative, Qualitative, and Mixed Methods. USA: SAGE Publications, 2010.
• Öztemel, Ercan. Yapay Sinir Ağları. İstanbul: Papatya Yayıncılık, Üçüncü Basım, 2012.
• Öztemel, Ercan. “Yapay Zeka ve Din”. Yapay Zekâ Transhümanizm ve Din. ed. Muhammed Kizilgeçi̇t vd. 17-30. Ankara: DİB Yayınları, 2021.
• Parberry, Ian. Circuit Complexity and Neural Networks. London: The MIT Press, 1994.
• Saplioğlu, Kemal - Uzundurukan, Soner. “Bilimsel Çalışmalarda Kullanılan Bazı Yapay Zeka Uygulamalarının ve Trendlerinin İncelenmesi”. Dicle Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Mühendislik Dergisi 10/1 (15 Mart 2019), 249-262. https://doi.org/10.24012/dumf.394591
• Sayer, Andrew. Sosyal Bilimde Yöntem Realist Bir Yaklaşım. çev. Sabri Gürses. Küre Yayınları, 2017.
• Silahtaroğlu, Gökhan. Veri Madenciliğinde Kümeleme Analizi ve Öğretim Başarısının Değerlemesine İlişkin Bir Uygulama. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2004.
• Singh, Kultar. Quantitative Social Research Methods. New Delhi: Sage Publications India Pvt Ltd, 2007.
• Swingewood, Alan. Sosyolojik Düşüncenin Kısa Tarihi. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 1998.
• Thrun, Sebastian. “Artificial Intelligence”. https://www.youtube.com/ watch?v=gyEyBZdUjCo
• Turan, Yahya (ed.). Din Psikolojisi Güncel Durum Analizi. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2020.
• Tutar, Hasan - Erdem, Ahmet Tuncay. Örnekleriyle Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve SPSS Uygulamaları. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2020.
• Türkdoğan, Orhan. Bilimsel Araştırma Metodolojisi. İstanbul: Timaş Yayınları, 4. Basım, 2003.
• Yıldırım, M. Kızılgeçit, M., Seçer, İ., Karabulut, F., Angın, Y., Dağcı, A., Vural, M. E., Bayram, N. N., Çinici, M. “Meaning in Life, Religious Coping, and Loneliness During the Coronavirus Health Crisis in Turkey”. Journal of Religion and Health, 60 (4), 2371-2385. https://doi.org/10.1007/s10943-020-01173-7
• Yıldırım, M. Çağış, Z. G., Batra, K., Ferrarı, G., Kızılgeçit, M., Chırıco, F., Sharma , “Religiosity Prediction by Gender With Artificial Intelligence in 2020-2025 in Turkey”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi 56/2 (2021), 283-307. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ilted/issue/67652/993560
• “AI Ethics Lab”. Erişim 27 Ağustos 2022. https://aiethicslab.com/ An Artificial Intelligence Strategy for NATO (Mektup 2021). https://www.nato.int/docu/review/articles/2021/10/25/an-artificial-intelligence-strategy-for-nato/index.html
• Commission Report on Safety and Liability İmplications of AI, The Internet of Things and Robotics. Report From The Commission To The European Parliament, The Council and The European Economic and Social Committee. European Commission, 19 Şubat 2020. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/en/ TXT/?qid=1593079180383&uri=CELEX%3A52020DC0064
• “Deep learning”. Erişim 01 Mayıs 2021. https://en.wikipedia.org/wiki/Deep_Learning
• “İslam Hukuku Araştırmalarına Zemin Oluşturması Açısından Yapay Zekâ”. Erişim 11 Ocak 2023. https://ihyaz.mehmetakif.edu.tr/
• “Machine Learning”. Erişim 01 Mayıs 2021. https://en.wikipedia.org/wiki/Machine_learning#cite_note-1
• On Artificial Intelligence - A European Approach to Excellence and Trust. European Commission, 19 Şubat 2020. https://ec.europa.eu/info/sites/default/files/commission-white-paper-artificial-intelligence-feb2020_en.pdf
• Vatican meeting explores challenge of artificial intelligence (Mektup 2021). https://www.vaticannews.va/en/vatican-city/news/2021-10/vatican-symposiumchallenge-artificial-intelligence-society.html
• “Yapay Zeka Sempozyumu”. Erişim 11 Ocak 2023. https://yapayzekatpd2021.atauni.edu.tr/