Narrations and Rulings on Listening to the Friday Sermon

Year 2024, Volume: 60 Issue: 2, 529 - 556, 24.06.2024

Furkan Çakır Süleyman Şahin

https://doi.org/10.61304/did.1451711

Abstract

Among the acts of worship, the sermon is an important practice in which religious and social guidance activities are carried out. The hadith corpus contains a number of prohibitions that the congregation should follow during the sermon. These narrations point to a series of prohibitions against listening to the sermon, including talking, praying and reciting the Qur’an. The ruling on listening to the khutbah, the framework of the prohibitions during the khutbah, and the rulings of the fuqaha on these prohibitions are the subject of this study. Based on the narrations, two different approaches of the fuqaha have emerged regarding whether or not to pray during the khutbah, while speaking is either makruh or haram. Different evaluations have been made on details such as giving or receiving salaam, praying for mercy for the one who sneezes, saying “amen” to the imam’s prayers in order to participate in his sermon, and saying salāt al-salām when the Prophet’s (pbuh) name is mentioned. In this study, these narrations and rulings were evaluated separately, and it was concluded that the sermon is of great importance and the congregation should refrain from any behavior that would prevent them from listening to the sermon.

Keywords

Hadith, Fiqh, Friday, Khutba, Listening, Prayer

Cuma Hutbesini Dinlemekle İlgili Rivayetler ve Hükümler

Abstract

İbadetler içerisinde hutbe, dinî ve toplumsal irşad faaliyetlerinin gerçekleştirildiği önemli bir uygulamadır. Hutbe sırasında cemaatin uyması gereken birtakım yasaklar hadis külliyatında yer almaktadır. Bu rivayetler, hutbe dinlemeye engel olan konuşmayı, namaz kılmayı ve Kur’an okumayı içeren bir dizi yasağa işaret etmektedir. Hutbeyi dinlemenin hükmü, hutbe esnasındaki yasakların çerçevesi ve ilgili yasaklara dair fukahanın vermiş olduğu hükümler bu araştırmanın konusudur. Rivayetlere dayanarak, hutbe esnasında namaz kılınıp kılınmamasına dair fukahanın iki farklı yaklaşımı ortaya çıkmış; konuşmanın ise mekruh veya haram olduğu yönünde görüşler dile getirilmiştir. Selam vermek veya almak, hapşırana rahmet duasında bulunmak, imamın hutbesine iştirak etmek maksadıyla dualarına “âmin” demek ve Hz. Peygamber’in (s.a.s.) adı anıldığında salâtüselâm getirmek gibi detaylarda farklı değerlendirmeler yapılmıştır. Araştırmamızda söz konusu rivayetler ve hükümler ayrı ayrı değerlendirilmiş, hutbenin büyük bir önemi haiz olduğu ve cemaatin hutbeyi dinlemeye engel olacak her türlü davranıştan uzak durması gerektiği sonucuna ulaşılmıştır.

Keywords

Hadis, Fıkıh, Cuma, Hutbe, Dinlemek, Namaz

References

• ’Abdürrezzâk, Ebû Bekr. el-Muṣannef fi’l-ḥadîs̱. nşr. Heyet. Kahire: Dâru’t-Teʿṡîl, 2015.
• Aḥmed b. Ḥanbel, Ebû ʿAbdullâh Aḥmed b. Muḥammed b. Ḥanbel eş-Şeybânî. Müsnedü’l-İmâm Aḥmed b. Ḥanbel. thk. Şuʿayb el-ʾArnaûṭ - ʿÂdil Murşid v.dğr. 50 Cilt. Beyrut: Muʾessesetu’r-Risâle, 1421/2001.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedruddîn Mahmûd b. Ahmed. el-Binâye fî şerhi’l-Hidâye. thk. Feyz Ahmed el-Mültânî. Pakistan: el-Mektebetü’l-Hakkâniyye, 1423.
• Baktır, Mustafa. “Hutbe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/425-428. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Beyhaḳî, Ebû Bekr Aḥmed b. el-Ḥüseyin b. ʿAlî el-Ḫüsrevcirdî. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. ʿAbdullâh et-Turkî. 22 Cilt. b.y.: Merkezu Hicr, 1432/2011.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. ʿAlî el-Ḫüsrevcirdî. es-Sünenü’l-kübrâ. 10 Cilt. Haydarâbâd: Dâiratü’l-Me’ârifi’n-Nîzâmiyye, 1925.
• Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. Abdilhâliḳ. el-Baḥrü’z-zeḫḫâr (el-Müsned). thk. Mahfuzurrahman Zeynullah v.dğr. Medine: Mektebetü’l-’Ulûm, ts.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Câmiʿu’ṣ- ṣaḥîḥu’l-müsned min ḥadîs̱i Resûlillâh ṣallallāhü ʿaleyhi ve sellem ve sünenihî ve eyyâmih. 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1992.
• Buhûtî, Mansûr b. Yûnus. Keşşâfu’l-kınâʿ an metni’l-İknâʿ. thk. Muhamed Emîn ed-Dimnâvî. Beyrut: Alemü’l-Kütüb, 1997.
• Cessâs, Ahmed b. Alî er-Râzî. Ahkâmu’l-Kurʾân. thk. Muhammed Sâdık el- Kamhâvî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1405.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed ed-. es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnaût. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 2004.
• Dârimî, Ebû Muḥammed ʿAbdullâh b. ʿAbdurrahman et-Temîmî. Sünenü’d- Dârimî. thk. Ḥuseyn Selîm ʾEsed ed-Dârânî. 4 Cilt. b.y.: Dâru’l-Muğnî, 1412/2000.
• Derdîr, Ebü’l-Berakât Ahmed b. Muhammed b. Ahmed. eş-Şehu’s-sagîr alâ Akrabi’l-mesâil ilâ mezhebi’l-İmâm Mâlik. thk. Abdulbâkî b. Muhammed b. İbrâhîm. Beyrut: Dâru İbnu Hazm, 2013.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1992.
• Kur’an-ı Kerîm ve Yüce Meâli. çev. Hamdi Yazır Elmalılı. İstanbul: Merve, ts.
• Hattâb, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdirrahmân. Mevâhibu’l-celîl li şerhi Muhtasari Halîl. thk. Zekeriyyâ Umeyrât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekr Abdullāh b. Muhammed. el-Muṣannef fi’l-eḥâdîs̱ ve’lâs̱âr. thk. Kemâl Yusuf el-Hût. 7 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, ts.
• İbn Ḥibbân, Ebû Ḥâtim Muḥammed. el-Müsnedü’ṣ-saḥîḥ ʿale’t-teḳāsîm ve’l-envâ. nşr. Şuayb el-Arnaût. thk. Mehmet Ali Sönmez - Halis Aydemir. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2012.
• İbn Ḫuzeyme, Ebû Bekr Muḥammed b. İsḥâḳ b. Ḫuzeyme en-Nîsâbûrî. Ṣaḥîḥu İbni Ḫuzeyme. thk. Muḥammed Muṣṭafâ el-ʾAʿẓamî. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1424/2003.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd. es-Sünen. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1992.
• İbn Rüşd el-Hafîd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Ahmed el-Kurtubî. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid. thk. Mâcid el-Hamevî. Beyrut: Dâru İbnu Hazm, 2012.
• İbn Vehb, Ebû Muḥammed ʿAbdullâh b. Vehb el-Mıṣrî el-Ḳureşî. el-Muvaṭṭâʾ. thk. Hişâm İsmail eṣ-Ṣînî. Demmâm: y.y., 2. Basım, 1420/1999.
• İbn ʿÂbidîn, Muḥammed Emîn b. ʿOmer b. ʿAbdilʿazîz el-Ḥuseynî ed-Dımeşḳî. Reddu’l-mụḥtâr ʿalâ’d-Durri’l-muḫtâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2. Basım, 1412/1992.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdillah. Ahkâmu’l-Kur’ân. thk. Muhammed Abdulkâdir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• İzmîrî, Muhammed b. Velî b. Rasûl. Kemâlü’d-dirâye ve cemʿu’r-rivâye ve’ddirâye min şurûhi Mülteka’l-ebhur. thk. Muhammed Mustafa el-Hatîb. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 2017.
• Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdirrahmân. ez-Zahîre. thk. Muhammed Haccî. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslamî, 1994.
• Kâsânî, Ebû Bekir b. Mesʿûd. Bedâʾiʿu’s-sanâʾiʿ fî tertibi’ş-şerâʾiʿ. thk. Muhammed Tâmir. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 2005.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr. el-Câmiʿ li ahkâmi’l- Ku’ân. thk. Abdullah b. Abdilmuhsin et-Türkî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdillâh. el-Muvaṭṭaʾ. nşr. Muḥammed Fuʾâd ʿAbdulbâḳî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1985.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb. el-Hâvi’l-kebîr fî fıkhi mezhebi’l-İmâmi’ş-Şâfiʿî. thk. Alî Muhammed Muʿavvad - Âdil Ahmed Abdülmevcûd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Mergînânî, Burhânüddîn Ebü’l-Hasen Alâ b. Ebî Bekr el-Fergânî. el-Hidâye Şerhu Bidâyeti’l-mübtedî. thk. Muhammed Adnân Dervîş. Beyrut: Dâru’l-Erkam, ts.
• Mevsılî, Abdullah b. Muhmûd b. Mevdûd. el-İhtiyâr li taʿlîli’l-Muhtâr. thk. Hâlid Abdurrahmân el-ʿÂk. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1998.
• Muvaffakuddîn İbn Kudâme, Ebû Muhammed Abdullâh b. Ahmed. el-Muğnî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2011.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Câmiʿu’ṣ- saḥîḥ. thk. Muhammed Fuad Abdulbâkî. 3 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. es-Sünen. 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1992.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref. Minhâcut-tâlibîn. thk. Abdurrezâk Şehhur el-Necm. Dımaşk: Dâru’l-Fayhâ, 2013.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref. el-Mecmûʿ Şerhu’l-Mühezzeb. thk. Muhammed Necîb el-Mutîʿî. Riyâd: Dâru Alemi’l-Kütüb, 2006.
• Sahnûn, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sahnûn Abdisselâm b. Saîd et-Tenûhî el- Kayrevânî İbn Saʿîd et-Tenûhî. el-Müdevvene ve’l-Muhtelita fî furûʿi’l-mâlikiyye. thk. Hassân Abdülmennân. Lübnan: Beytü’l-Efkâri’d-Devliyye, 2010.
• Sâvî, Ahmed b. Muhammed. Bulgatü’s-sâlik li-Akrebi’l-mesâlik. thk. Muhammed İbrâhîm el-Mübârek. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2013.
• Seyyidi’l-Bekrî, Osmân b. Muhammed Şatâ el-Bekrî ed-Dimyāṭī. Hâşiyetü İʿânetü’t-tâlibîn alâ halli elfâzi Fethi’l-muʿîn. thk. Abdurrezâk Şehhur el-Necm. Dımaşk: Dâru’l-Fayhâ, 2014.
• Şakafe, Muhammed Beşîr. el-Fıkhu’l-Mâlikî fî sevbihi’l-cedîd. Dımaşk: Dâru’l- Kalem, 2011.
• Şîrâzî, Ebû İshâk. el-Mühezzeb fî fıkhi’l-İmâmi’ş-Şâfiʿî. thk. Muhammed ez- Zuhaylî. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 2017.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed el-Hatîb. Muğni’l-muhtâc ilâ maʿrifeti maʿânî elfâzi’l-Minhâc. thk. Muhamded Tâmir - Şerîf Abdullâh. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 2006.
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el- Mu’cemu’l-evsat. thk. Târık ’Ivedullah b. Muhammed - Abdulmuhsin b. İbrahim el- Hüseynî. 10 Cilt. Kahire: Dâru’l-Haremeyn, 1995.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme el-Ezdî el-Hacrî el-Mısrî. Şerḥu Müşkili’l-âs̱âr. thk. Şuayb el-Arnaût. 16 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1994.
• Tayâlisî, Ebû Dâvûd Süleymân b. Dâvûd b. el-Cârûd. Müsned. thk. Muhammed b. Abdülmuhsin et-Türkî. 4 Cilt. Mısır: Dâru Hicr, 1999.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd). el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1992.
• Zeylaî ، Cemâl ed-Dîn, Ebû Muḥammed Cemâl ed-Dîn ʿAbdullâh b. Yûsuf b. Muḥammed. Naṣbu’r-râye li- eḥâdîs̱i’l-Hidâyeti meʿa Ḥâşiyetihî buğyeti’l-elmeʿî fî Taḫrîci’z-Zeylaî. thk. Muḥammed ʿAvvâme. 4 Cilt. Beyrut; Cidde: Muessesetu’r- Reyyân li’t-Ṭabâʿati ve’n-Neşri; Dâru’l-Ḳible li’s̱-S̱ eḳâfeti’l-İslâmiyyeti, 1418/1997.