Dâbık Rivayeti Bağlasmında İstanbul’un Yeniden Fethine Dair Bir İnceleme

Year 2025, Volume: 61 Issue: 3, 1015 - 1052, 25.09.2025

Yıldıray Kaplan

https://doi.org/10.61304/did.1607086

Abstract

Günümüzde bazı kesimler tarafından İstanbul’un yeniden fethi gündeme getirilmektedir. Bunu DEAŞ gibi radikal selefî akımlar dillendirdiği gibi hem Arap dünyasında hem de ülkemizde bu kanaati taşıyan çevreler bulunmaktadır. Söz konusu çevreler tarafından delil gösterilen rivayet, Kütüb-i Tis‘a içerisinde sadece Müslim’de (ö. 261/875) yer alan Dâbık rivayetidir. Kaynaklarımızda “A‘mâk” ve “Kostantiniye Hadisi” olarak da adlandırılan rivayet, sened bakımından muttasıl olup diğer şartlarla beraber sahih derecesine ulaşmış âhâd bir hadistir. İlk dönem klasik şerhlerde rivayette geçen Kostantiniye, Rum şehirlerinin büyüklerinden biri şeklinde genel ifadelerle açıklanmış, bu şehrin kıyamet öncesinde fethedileceğinden söz edilmiş, ancak İstanbul olarak ifade edilmemiştir. İstanbul’un fethi öncesi ve sonrasında İstanbul olarak yorumlanan Kostantiniye, modern dönem şerhlerde de İstanbul olarak anlaşılmış, farklı olarak Fatih Sultan Mehmed’in gerçekleştirdiği fetih kabul edilmekle birlikte, İstanbul’un kıyamet öncesinde bir kez daha fethedileceği üzerinde durulmuştur. Kanaatimizce konuya bütüncül bir şekilde yaklaşıldığında ve ilgili diğer rivayetler de göz önünde bulundurulduğunda Dâbık rivayetinden hareketle rivayette geçen Kostantiniye’yi İstanbul olarak anlamak ve bu şehrin kıyamet öncesinde bir kez daha fethedileceği şeklinde bir yorum çıkarmak zor görünmektedir.

Keywords

Hadis , Dâbık , ‘mâk , Kostantiniye , İstanbul , Kıyamet , Mesih Deccâl , Melhame-i Kübrâ

Will Istanbul be Conquered a Second Time? - An Examination in the Context of the Dabiq Narrative-

Abstract

Nowadays, the notion of a re-conquest of Istanbul has been brought to the fore by certain groups. While radical Salafi movements such as Daesh/ISIS have propagated this idea, there are also circles in both the Arab world and Türkiye who hold this belief. The narration cited as evidence by such groups is the Dābiq narration, which appears only in the Ṣaḥīḥ of Muslim (d. 261/875) among the Kutub al-Tisʿa. Referred to in our sources as the “Ḥadīth of Āmāq” or the “Ḥadīth of Kostantiniyya” this narration belongs to the fitan and malāḥim literature. From the perspective of its chain of transmission, the report is muttaṣil (uninterrupted) and, together with the other conditions, it reaches the status of a ṣaḥīḥ āḥād ḥadīth (a sound singular narration). In early classical commentaries, the term Kostantiniyya mentioned in the narration is generally interpreted in broad terms as one of the major cities of the Byzantine lands; it was noted that this city would be conquered before the Day of Judgment, but it was not explicitly identifies Istanbul. The term Kostantiniyya, which began to be interpreted as Istanbul both before and after the conquest of the city, has also been understood as Istanbul in modern commentaries. Unlike the earlier interpretations, however, modern commentaries tend to emphasise that while the conquest carried out by Fatih Sultan Mehmed is acknowledged, the city will be conquered once again before the Day of Judgment. In our view, when the matter is approached holistically and other relevant narrations are taken into consideration, it appears difficult to interpret Kostantiniyya in the Dābiq narration specifically as Istanbul and to conclude from it that the city will be conquered once more before the Day of Judgment.

Keywords

Hadith , Dābiq , Āmāq , Constantinople , Istanbul , Day of Judgment , al-Masih al-Dajjal , al-Malhama al-Kubra

References

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût - Âdil Mürşid. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r- Risâle, 1421.
• Ali el-Kârî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Sultân Muhammed el-Kārî el-Herevî. Mirḳātü’l-mefâtîḥ şerhu Mişkâti’l-meṣâbîḥ. 9 Cilt. Beyrut: Dârul-Fikr, 1422.
• Ateş, Ahmet. “İstanbul’un Fethine Dair Fatih Sultan Mehmed Tarafından Gönderilen Mektuplar ve Bunlara Verilen Cevaplar”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi 4/7 (1953), 11-50.
• Avcı, Casim. “Rum”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/222-225. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Bedr-i Dilşâd. Bedr-i Dilşad’ın Murâd-nâme’si. haz. Adem Ceyhan. 3 Cilt. Ankara: MEB Yayınları, 1997.
• Cirit, Hasan. “Süleyman b. Bilâl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/81-82. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Çalgan, Mehmet Ali. “Kudüs ve İstanbul Hakkındaki İki Sahîhayn Hadisinin Metin Tenkidi ve Tahlili”. İslam ve Yorum VIII: Dinî, Siyasî ve Kültürel Boyutlarıyla Kudüs. 1/251-266. ed. Mehmet Kubat v.dğr. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2024.
• Çelebi, Soner. Dâbık ve A‘mâk Rivâyeti Işığında Tedhişçi Selefîlik: DAEŞ Örneği. İstanbul: İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân b. el-Fazl. es-Sünen. thk. Hüseyin Selîm Esed ed-Dârânî. 4 Cilt. Dârü’l-Mugnî, 1412.
• Davudoğlu, Ahmed. Sahih-i Müslim Tercümesi ve Şerhi. 12 Cilt. İstanbul: Ravza Yayınları, 2017.
• Dihlevî, Abdülhak b. Seyfüddîn Sa’dullâh el-Buhârî. Lemaâtü’t-tenkîh fi şerhi Mişkâti’l-mesâbîh. thk. Takiyyüddin en-Nedvî. 10 Cilt. Dimaşk: Dâru’n-Nevâdir, 1435.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu’l-asriyye, ts.
• Ebû Ya‘lâ, Ahmed b. Alî b. el-Müsennâ et-Temîmî el-Mevsılî. el-Müsned. thk. Hüseyin Selim Esed. 13 Cilt. Dimaşk: Dâru’l-Me’mûn li’t-Turâs, 1404.
• Emecen, Feridun M. Fetih ve Kıyamet: 1453 İstanbul’un Fethi ve Kıyamet Senaryoları. İstanbul: Timaş Yayınları, 2013.
• Gürkan, Emrah Safa. Bunu Herkes Bilir & Tarihte Yanlış Sorulara Doğru Cevaplar. İstanbul: Kronik Kitap, 3. Basım, 2020.
• Hâkim, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed. el-Müstedrek ʿale’ṣ-Ṣaḥîḥayn. thk. Mustafâ Abdulkâdir Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’lİlmiyye, 1411.
• Hatiboğlu, Mehmed Said. Hadis Tedkikleri. Ankara: OTTO, 2009.
• Hatiboğlu, Mehmed Said. Hz. Peygamber ve Kur’an Dışı Vahiy. Ankara: OTTO, 2009.
• Hererî, Muhammed el-Emin b. Abdullah b. Yûsuf b. Hasen el-Uremî el-Alevî. el-Kevkebü’l-vehhâc ve’r-ravzu’l-behhâc fî şerhi Sahîhi Müslim b. el-Haccâc. nşr. Hâşim Muhammed Ali Mehdî. 26 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Minhâc-Dâru Tavkı’n- Necât, 2009.
• İbik, Hasan. İstanbul’un Fethi Hadisi. Ankara: İlâhiyât, 2004.
• İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekr Abdullāh b. Muhammed b. Ebî Şeybe İbrâhîm el- Absî el-Kûfî. el-Muṣannef fi’l-eḥâdîs̱̱ ve’l-âs̱̱âr. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. 7 Cilt. Riyad: Mektebetu’r-Rüşd, 1409.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Tehẕîbü’t-Tehẕîb. 12 Cilt. Hindistan: Matbaatü Dâirati’l-Meârifi’n-Nizâmiyye, 1326.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. Ṣaḥîḥu İbn Ḥibbân bi-tertîbi İbn Balabân. thk. Şuayb el-Arnâut. 18 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r- Risâle, 1414.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî. es-Sünen. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 2 Cilt. Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, ts.
• İbn Melek, Muhammed b. İzzüddin Abdullatif b. Abdülaziz b. Emînüddin b. Firişte. Şerhu mesâbîhi’s-sünne. thk. Nûruddîn Tâlib. 6 Cilt. İdâretü’s-Sekâfeti’lİslâmiyye, 1433.
• İbn Sa’d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ el-Kâtib el-Hâşimî el- Basrî el-Bağdâdî. eṭ-Ṭabaḳātü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1410.
• İnalcık, Halil. “İstanbul (Türk Devri)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/220-239. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Kaplan, Yıldıray, “Radikal Akımların Referans Aldığı Rivayetler (DEAŞ Örneği)”. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
• Kaya, Eyyüp Said. “Muallâ b. Mansûr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/309. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Kurtubî, Ebü’l-Abbâs Ziyâüddîn Ahmed b. Ömer b. İbrâhîm el-Ensârî. el- Müfhim limâ eşkele min telḫîṣi kitâbi Müslim. thk. Muhyiddin Dîb Müstû v.dğr. 7 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1417.
• Lâşîn, Mûsâ Şâhîn. Fethu’l-mün‘im şerhu sahîhi Müslim. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’ş-Şurûk, 1423.
• Ma‘mer b. Râşid, Ebû Urve Ma‘mer b. Râşid el-Basrî es-San‘ânî. el-Câmiʿ. thk. Habîburrahmân el-A’zâmî. 2 Cilt. Pakistan: el-Mektebu’l-İslâmî, 1403.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf. Tehẕîbü’l- Kemâl fî esmâʾi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r- Risâle, 1400.
• Muhammed b. Ali b. Âdem b. Mûsâ. Meşâriḳu’l-envâri’l-vehhâce ve meṭâliʿu’lesrâri’l- behhâce fî şerḥi Süneni’l-İmâm İbn Mâce. 4 Cilt. Riyad: Dâru’l-Muğnî, 1427.
• Mübârekfûrî, Safiyyürrahmân. Minnetu’l-mun‘im fî şerh-i sahîh-i Müslim. 4 Cilt. Riyad: Dâru’s-Selâm, 1999.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmi’u’s-sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâki. 5 Cilt. Beyrut: Dâru Turâsi’l-Arabî, ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. el-Minhâc fî şerḥi Ṣaḥîḥi Müslim b. el-Ḥaccâc. 18 Cilt. Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1392.
• Osmânî, Şebbîr Ahmed - Osmânî, Muhammed Takiyyüddîn. Mevsûatu fethi’lmülhim bi-şerhi sahîhi’l-İmâm Müslim. 12 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l- Arabî, 1426.
• Özcan, Kemal. Müslim’e Yöneltilen Eleştiriler. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
• Paçacı, Mehmet. “Hadis’te Apokaliptisizm veya Fiten Edebiyatı”. İslâmiyât 1/1 (1998), 35-53.
• Sakallı, Talat. “Ebû Sâlih es-Semmân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/226. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Sarıçam, İbrahim. “Arapların İstanbul Kuşatmaları”. Fethin 550. Yılında İstanbul (14-15 Haziran 2003 İstanbul). 51-62. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2007.
• Şâkir, Ahmed Muhammed. Umdetü’t-tefsîr ani’l-Hâfız İbn Kesîr. 3 Cilt. Mensûra: Dâru’l-Vefâ, 1426.
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el- Muʿcemü’l-kebîr. thk. Hamdî b. Abdulmecîd es-Selefî. 25 Cilt. Kâhire: Mektebetu İbn Teymiyye, 3. Basım, 1415.
• Tayâlisî, Ebû Dâvûd Süleymân b. Dâvûd b. el-Cârûd. el-Müsned. thk. Muhammed Abdülmuhsin et-Türkî. 4 Cilt. Mısır: Dâru Hicr, 1419.
• Tîbî, Ebû Muhammed Şerefüddîn Hüseyn b. Abdillâh b. Muhammed. Şerḥu’t- Tîbî âlâ Mişkâti’l-meṣâbîḥ el-müsemmâ bi’l-kâşif ʿan ḥaḳāʾiḳi’s-sünen. thk. Abdulhamîd Hindâvî. 13 Cilt. Mekke-i Mükerrreme-Riyad: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 1417.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd). el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ (Sünenü’t-Tirmiẕî). thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’lİslâmî, 1998.
• Tuğ, Salih. “Ebû Hayseme, Züheyr b. Harb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/151. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Tûribiştî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn b. Hasen. el-Müyesser fî şerḥi Meṣâbîḥi’ssünne. thk. Abdulhamîd Hindâvî. 4 Cilt. Riyad: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 1429.
• Übbî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Hilfe b. Ömer el-Veştâtî - Senûsî, Muhammed b. Yûsuf. Sahîhu Müslim mea şerhihî ikmâli ikmâli’l-mu’lim li’l-Übbî ve şerhihî mükmili ikmâli’l-ikmâl li’s-Senûsî. nşr. Muhammed Sâlim Hâşim. 7 Cilt. Mısır-Beyrut: Matbaatü’s-Seâde - Tasvîru Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1328.
• Vâbil, Yûsuf b. Abdullah. Eşrâṭü’s-sâʿa. Demmâm: Dâru İbni’l-Cevzî, 1431.
• Vellevî, Muhammed b. Ali b. Âdem b. Mûsâ el-İtyûbî. el-Bahrü’l-muhîtü’sseccâc fî şerhi Sahîhi Müslim b. el-Haccâc. 45 Cilt. Dâru İbni’l-Cevzî, 1426.
• Yazıcıoğlu Ahmed Bîcân. Âşıkların Nurları: Envâru’l-âşıkîn. haz. Ahmet Kahraman. 3 Cilt. İstanbul: Tercüman, 1973.
• Yazıcıoğlu Mehmed. Muhammediye. haz. Âmil Çelebioğlu. 2 Cilt. İstanbul: MEB Yayınları, 1996.
• Yerasimos, Stefanos. Türk Metinlerinde Konstantiniye ve Ayasofya Efsaneleri. çev. Şirin Tekeli. İstanbul: İletişim Yayınları, 6. Basım, 2014.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Mîzânü’li ʿtidâl fî naḳdi’r-ricâl. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Ma’rife, 1382.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâʾ. thk. Şuayb el-Arnaût. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 1405.