İ‘râbın Anlama Etkisi: ‘Her İnsanın Bir Karîn’i Vardır’ Rivayeti Özelinde Bir İnceleme

Year 2025, Volume: 61 Issue: 3, 873 - 906, 25.09.2025

Fatih Mehmet Yılmaz

https://doi.org/10.61304/did.1710847

Abstract

Peygamberler nübüvvet görevleri gereği tebliğ, sıdk, emânet ve fetânet özelliklerinin yanı sıra ismet sıfatı ile de vasıflandırılmış ve bu son nitelikle dini insanlara ulaştırma konusunda her türlü hatadan korunmuşlardır. Allah Resûlü’nün (s.a.s.) sözü edilen niteliği haiz oluşu inanç esasları arasında zikredilmiş ve dolayısıyla şeytanın ona musallat olamayacağı belirtilmiştir. Kur’ân-ı Kerîm, Hz. Peygamber’in ilgili vasfına vurgu yaparak bu yöndeki ithamlara yanıt vermiş, Hz. Peygamber de “Sizden hiç kimse yoktur ki onun meleklerden ve cinden yoldaşı olmasın.” buyurmuş, bunun üzerine sahâbe, “Senin de mi ey Allah’ın Resûlü?” diye sorunca, وأنا إلا أن الله أعانني عليه فأسلم cevabını vermiştir. Ancak söz konusu beyanda yer alan “ أسلم ” kelimesinin, Resûl-i Ekrem tarafından mercii belirtilmeksizin dile getirilmesi sebebiyle i‘râbının hem fethalı hem de zammeli haliyle kayıt altına alınması sözü edilen fiilin farklı anlamlar kazanmasına neden olmuştur. İnceleme konumuzu teşkil eden mezkûr haber bazı konu ve lafız farklılıklarıyla birçok kaynakta tahrîc edilmesine rağmen bu çalışmada Kütüb-i Tis‘a’da bulunan “Her insanın bir karîn’i vardır” rivayetleri, metinlerinde zikredilen “ أسلم ” kelimesinin “fetha” ve “zamme” ile okunuşlarına göre gruplandırılarak sened ve her iki i‘râba göre kazandığı anlam itibarıyla da metin tahliline tabi tutulmuştur.

Keywords

Hadis , Hz. Peygamber , Anlam , Karîn , İ‘râb

The Effect of I‘rab on Meaning: An Investigation on the Narration ‘Every Human Being Has a Karīn’

Abstract

Prophets were characterised with the attributes of ismaat in addition to the attributes of notification, sincerity, emânet and fathânet as a requirement of their prophetic duties, and with this last attribute, they were protected from all kinds of mistakes in conveying the religion to people. The fact that the Messenger of Allaah possessed the aforementioned qualities was mentioned among the principles of belief, and therefore it was stated that Satan could not possess him. The Holy Qur’an responded to these accusations by emphasising the Prophet’s relevant qualities, and the Prophet said, ‘There is no one among you who does not have a companion from angels and jinn.’ When the Companions asked, ‘Is it you too, O Messenger of Allah?’, he replied, ‘ .’وأنا إلا أن الله أعانني عليه فأسلم However, since the word ‘ أسلم ’ in the statement in question was uttered by the Messenger of Allah without specifying the authority, its i’rāb was recorded both with “fatha” and “zamma”, which caused the word in question to acquire different meanings. Although the aforementioned news, which constitutes the subject of our study, has been narrated in many sources with some differences in subject matter and wording, in this study, the narrations of ‘Every human being has a karīn in the Qutub al-Tis‘a have been grouped according to the pronunciation of the word ‘ أسلم ’ with “fatha” and “zamma” in their texts and have been subjected to textual analysis in terms of the sened and the meaning it gains according to both i‘rāb.

Keywords

Hadith , Prophethood , Meaning , Karīn , I‘râb

References

• Aclûnî, İsmaîl b. Muhammed. Keşfü’l-hafâ ve müzîlü’l-ilbâs amme’ştehere mine’l-ehâdîs alâ elsineti’n-nâs. 2 Cilt. Kâhire: Mektebetü’l-Kuds, 1351.
• Ahmed b. Hanbel, Hilâl b. Esed eş-Şeybânî. el-Müsned. 6 Cilt. Kâhire: Müessesetü Kurtuba, ts.
• Alâî, Ebû Saîd b. Halîl b. Keykeldî. Câmiu’t-tahsîl fî ahkâmi’l-merâsîl. thk. Hamdî Abdülmecîd es-Silefî. Beyrut: Âlimü’l-Kütüb, 2. Basım, 1407/1986.
• Ali, Fazlullah en-Nûr. el-İ‘râb ve eseruhü fi’l-ma‘nâ. Mecelletü’l-Ulûmi’lİnsâniyye ve’l-İktisâdiyye 1 (2012), 34.
• Âlûsî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Mahmûd. Rûhu’l-meânî fî tefsîri’l-Kur’âni’lazîm ve’s-seb‘i’l-mesânî. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1994.
• Alûş, Cemîl. el-İ‘râb ve’l-binâ dirâsetün fî nazariyyeti’n-nahvi’l-Arabî. Beyrut: Müessesetü’l-Câmia, 1417/1997.
• Aşkar, Ömer Süleymân. er-Rüsul ve’r-risâlât. Küveyt: Mektebetü’l-Felâh, 4. Basım, 1410/1989.
• Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 5. Basım, 2011.
• Azîzî, Ali b. Ahmed b. Nûrüddîn b. Muhammed b. İbrâhîm. es-Sirâcü’l-münîr şerhu’l-Câmii’s-sağîr fî hadîsi’l-beşîri’n-nezîr. 4 Cilt. y.y.: b.y., ts.
• Bâcî, Ebü’l-Velîd Süleyman b. Halef. et-Ta‘dîl ve’t-tecrîh limen harrece lehü’l- Buhârî fi’l-Câmii’s-sahîh. thk. Ebû Lübâbe Hüseyin. 3 Cilt. Riyâd: Dâru’l-Livâ, 1406/1986.
• Bağdâdî, Hatîb. el-Câmi‘ li ahlâki’r-râvî ve âdâbi’s-sâmi’. 2 Cilt. Riyâd: Mektebetü’l-Meârif, 1403/1983.
• Batalyevsî, Ebû Muhammed Abdullah b. Muhammed İbnü’s-Sîd. el-İnsâf fi’ttenbîh ale’l-meânî ve’l-esbâbi’lletî evcebeti’l-ihtilâf beyne’l-müslimîn fî arâihim. Mısır: Matbaatü’l-Mevsûa, 1319.
• Begavî, Hüseyin b. Mes‘ûd. Şerhu’s-sünne. thk. Şuayb el-Arnaût - Muhammed Züheyr eş-Şâvîş. 16 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 2. Basım, 1403/1983.
• Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. Abdülhâlık el-Itkî. Müsnedü’l-Bezzâr. thk. Âdil b. Sa‘d. 18 Cilt. Medîne: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 1420/2009.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâil b. İbrâhîm el-Cu‘fî. Kitâbü’t- Târîhi’l-kebîr. 9 Cilt. y.y.: b.y., ts.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâil b. İbrâhîm b. el-Muğîre el-Cu‘fî. el-Câmiu’s- sahîh, thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. 9 Cilt. y.y.: Dâru Tavkı’n-Necât, 1422.
• Bursevî, İsmâil Hakkı. Rûhu’l-beyân. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l- Arabî, ts.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâil b. Hammâd. es-Sıhâh. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 1430/2009.
• Cüdey‘, Abdullah b. Yûsuf. el-Minhâcü’l-muhtasar fî ilmi’n-nahv ve’s-sarf. 3. Basım, Beyrut: Müessesetü’r-Reyyân, 1428/2007.
• Çakan, İsmail L. - Eroğlu, Muhammed. “Abdullah b. Abbas”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/77. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Çamur, Fatma Yüksel. Anlatıbilim ve Hadis. Ankara: TDV Yayınları, 2024.
• Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd. el-Muhkem fî nakdi’l-mesâhif. thk. İzzet Hasan. Dımeşk: Vizâratü’s-Sekâfe ve’l-İrşâdi’l-Kavmî fi’l-İklîmi’s-Sûrî, 1379/1960.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahmân b. Fazl b. Berâm. Sünenü’d-Dârimî. thk. Hüseyin Selîm Esedü’d-Dârânî. 4 Cilt. Riyâd: Dâru’l- Muğnî, 1421/2000.
• Dayf, Şevki. el-Medârisü’n-nahviyye. Kâhire: Dâru’l-Meârif, 7. Basım, ts.
• Dımeşkî, Ali b. Ali b. Muhammed Ebü’l-Iz. Şerhu’l-akîdeti’t-Tahâviyye. thk.
• Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî - Şuayb el-Arnaût. y.y.: Müessesetü’r-Risâle, ts.
• Ebû Ya‘lâ, Ahmed b. Ali b. el-Müsennâ. Müsnedü Ebî Ya‘lâ el-Mevsılî. thk. Hüseyin Selîm Esed. 16 Cilt. Dımeşk: Dâru’l-Me’mûn li’t-Türâs, 1406/1986.
• Elbânî, Muhammed Nâsırüddîn. Sahîhu Süneni’t-Tirmizî. 3 Cilt. Riyâd: Mektebetü’l-Meârif, 1420/2000.
• Görmez, Mehmet. Sünnet ve Hadisin Anlaşılması ve Yorumlanmasında Metodoloji Sorunu. Ankara: TDV Yayınları, 3. Basım, 2011.
• Hallâl, Ebû Bekir Ahmed b. Muhammed İbn Hârûn b. Yezîd. es-Sünne. thk. Atiyye ez-Zehrânî. 3 Cilt. Riyâd: Dâru’r-Râye, 1410/1989.
• Hattâbî. Islâhu galati’l-muhaddisîn. thk. Hâtim Sâlih ed-Dâmin. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1405/1985.
• Hererî, Muhammed b. Abdullah. el-Kevkebü’l-vehhâc şerhu Sahîh-i Müslim. 26 Cilt. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 1430/2009.
• Heytemî İbn Hacer. Kitâbü’l-İfsâh an ehâdîsi’n-nikâh. thk. Muhammed Şekûr Emrîr el-Meyâdînî. Ammân: Dâru Ammâr, 1406/1986.
• Heytemî, Ahmed Şihâbüddîn b. Hacer. el-Fetâvâ el-Hadîsiyye. Beyrut: Dâru’l- Ma‘rife, ts.
• Hindî, Alâüddîn Ali el-Müttakî b. Hüsâmüddîn. Kenzü’l-ümmâl fî süneni’lekvâl ve’l-efâl. 8 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 5. Basım, 1405/1985.
• İclî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Abdullah b. Sâlih. Ma‘rifetü’s-sikât min ricâl-i ehli’l-ilm ve’l-hadîs ve mine’d-duafâi ve zikru mezâhibihim ve ahbârihim. thk. Abdülalîm Abdülazîm el-Bestevî. 2 Cilt. y.y.: b.y., ts.
• İbn Abdülber, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdullah b. Muhammed. el-İstîâb fî ma‘rifeti’l-ashâb. thk. Ali Muhammed el-Becâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1412/1992.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullah. el-Kâmil fi’d-duafâi’r-ricâl. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd – Ali Muhammed Muavvaz. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’lİlmiyye, ts.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir. Tefsîru’t-tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed- Dâru’t-Tûnusiyye, 1984.
• İbn Balabân, Alâüddîn Ali. el-İhsân fî takrîbi Sahîhi İbn Hibbân. 18 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1412/1991.
• İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman er-Râzî. el-Cerh ve’t-ta‘dîl. 9 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1271/1952.
• İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekir Abdullah b. Muhammed. el-Kitâbü’l-Musannef fi’lehâdîs ve’l-âsâr. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’t-Tâc, 1409/1989.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Hacer el-Askalânî. Takrîbü’t-tehzîb. Beyrut: Dâru’l- Kalem, 3. Basım, 1411/1991.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Ahmed el-Büstî. Kitâbü’l-Mecrûhîn mine’l-muhaddisîn ve’d-duafâ ve’l-metrûkîn. thk. Mahmûd İbrâhîm Zâyid.3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, ts.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Ahmed el-Büstî. Kitâbü’s-Sikât. 9 Cilt. Haydarâbâd: Dâiratü’l-Meârifi’l-Osmâniyye, 1393/1973.
• İbn Huzeyme, Ebû Bekir Muhammed b. İshâk. Sahîhu İbn Huzeyme. thk. Muhammed Mustafa el-A‘zamî. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1400/1980.
• İbn Kutluboğa, Zeynüddîn Kâsım. es-Sikât mimmen lem yaka‘ fi’l-kütübi’ssitte. thk. Şâdî b. Muhammed b. Sâlim Âl Nu‘mân. 9 Cilt. Yemen: Merkezü’n- Nu‘mân li’l-Buhûs ve’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, 1. Bsım, 1432/2011.
• İbn Melek, Abdüllatîf b. Abdülazîz b. Emînüddîn. Mebâriku’l-ezhâr şerhu Meşârikı’l-envâr. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1415/1995.
• İbn Receb, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn el-Hanbelî. Fethu’l-bârî şerhu Sahîhi’l- Buhârî. thk. Mahmûd b. Şa‘bân b. Abdülmaksûd - Muhyiddîn Abdülhâlık eşŞâfiî - İbrâhîm b. İsmâîl el-Kâdî v.dğr. 10 Cilt. Medîne: Mektebetü’l-Gurabâ el- Eseriyye, 1412/1996.
• İbnü’l-Cevzî, Cemâlüddîn Ebü’l-Ferec Abdurrahman. Kitâbü Zemmi’l-hevâ. thk. Eymen el-Buhayrî. y.y.: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, ts.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahman. Keşfü’l-müşkil min hadîsi’ssahîhayn. thk. Ali Hüseyin el-Bevvâb. 4 Cilt. Riyâd: Dâru’l-Vatan, 1418/1197.
• İbnü’l-Esîr, İzzüddîn Ebü’l-Hüseyin Ali b. Muhammed el-Cezerî. Üsdü’l-gâbe fî ma‘rifeti’s-sahâbe. thk. Ali Muhammed Muavvaz - Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1424/2003.
• İbnü’l-Esîr, Mecdüddîn Ebü’s-Seâdât Mübârek b. Muhammed el-Cezerî. Câmiu’l-usûl fî ehâdîsi’r-resûl. thk. Abdülkâdir el-Arnaût. 12 Cilt. y.y.: Mektebetü Dâri’l-Beyân, 1389/1969.
• İbn Melek, Muhammed Abdüllatîf Abdülazîz. Şerhu mesâbîhi’s-sünne li’lİmâm el-Begavî. thk. Nureddîn Itr v.dğr. 6 Cilt. yy.: İdâretü’s-Sekâfeti’l-İslâmiyye, 1433/2012.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Osman b. Abdurrahman eş-Şehrezûrî. Ma‘rifetü envâi ilmi’l-hadîs. thk. Abdüllatîf el-Hemîm - Mâhir Yâsin el-Fahl. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1423/2002.
• İsfahânî, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdullah b. Ahmed b. İshâk. Ma‘rifetü’ssahâbe. thk. Âdil b. Yûsuf el-Azâzî. 6 Cilt. Riyâd: Dâru’l-Vatan, ts.
• Kâdî İyâz, Ebü’l-Fazl İyâz b. Mûsâ b. İmrân el-Yahsubî. İkmâlü’l-mu‘lim bi fevâidi Müslim. thk. Yahya İsmâil. 8 Cilt. Mısır: Dâru’l-Vefâ, 1419/1998.
• Kâdî İyâz, Ebü’l-Fazl İyâz el-Yahsubî. eş-Şifâ bi ta‘rîfi hukûki’l-Mustafâ. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Karacabey, Salih. Hadis Tenkidi. Bursa: Emin Yayınları, 2. Basım, 2010.
• Karaman, Hayreddin v.dğr., Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir. 5 Cilt. Ankara: DİB Yayınları, 2. Basım, 2006.
• Kârî, Ali b. Sultân Muhammed. Mirkâtü’l-mefâtîh şerhu Mişkâti’l-mesâbîh. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1414/1994.
• Kefevî, Ebü’l-Bekâ Eyyûb b. Mûsâ el-Hüseynî. el-Külliyât. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1419/1998.
• Kıftî, Ebü’l-Hasen Cemâlüddîn Yûsuf. İnbâhü’r-rüvât alâ enbâhi’n-nühât. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhîm. 4 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 1406/1986.
• Kudâî, Ebû Abdullah Muhammed b. Selâme. Müsnedü’ş-Şihâb. thk. Hamdî Abdülmecîd es-Silefî. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1405/1985.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Ebû Bekr. el-Câmi‘ li ahkâmi’l- Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r- Risâle, 1427/2006.
• Lâşîn, Mûsâ Şâhîn. Fethu’l-mün‘im şerhu Sahîhi’l-Müslim. 10 Cilt. Kâhire: Dâru’ş-Şurûk, 1423/2002.
• Ma‘mer b. Râşid, Kitâbü’l-Câmi‘. (Abdürrezzâk b. Hemmâm es-San‘ânî’nin el-Musannef’i ile birlikte). thk. Habîbürrahmân el-A’zamî. 11 Cilt. Hindistan: el- Meclisü’l-İlmî, 2. Basım, 1403/1983.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf. Tehzîbü’l-kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 30 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 8. Basım, 1408/1987.
• Mukrî, Ebû Tâhir Abdülvâhid Ömer b. Muhammed b. Ebû Hâşim. Ahbâru’nnahviyyîn. thk. Mecdî Fethî es-Seyyid. Tanta: Dâru’s-Sahâbe li’t-Türâs, 1410/1989.
• Mübârekfûrî, Ebü’l-Alâ Muhammed Abdurrahmân b. Abdurrahîm. Tuhfetü’lahvezî bi şerhi Câmii’t-Tirmizî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1410/1990.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. Haccâc el-Kuşeyrî. el-Câmiu’s-sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb b. Alî el-Horasânî. el-Müctebâ. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. 9 Cilt. Haleb: Mektebetü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahya b. Şeref. Sahîh-i Müslim bi şerhi’n- Nevevî. 18 Cilt. Ezher: el-Matbaatü’l-Mısriyye, 1349/1930.
• Özer, Salih. Rivayet Kültürünü Anlamak. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2020.
• Râmhürmüzî, Hasan b. Abdurrahman. el-Muhaddisü’l-fâsıl beyne’r-râvî ve’lvâî. thk. Muhammed Acâc el-Hatîb. y.y.: Dâru’l-Fikr, 3. Basım, 1404/1984.
• Reşid Rıza, Muhammed. Tefsîru’l-menâr. 12 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Menâr, 2. Basım, 1366/1947.
• Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed. el-Keşf ve’l-beyân. thk. Ebû Muhammed b. Âşûr. 10 Cilt. (Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1422/2002.
• San‘ânî, Abdürrezzâk b. Hemmâm. Tefsîru Abdirrezzâk. thk. Muhammed Abduh. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1999.
• Safedî, Salâhuddîn Halîl b. Aybek. Kitâbü’l-Vâfî bi’l-vefeyât. thk. Ahmed el- Arnaût - Mustafa Türkî. 29 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1420/2000.
• Semânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed b. Abdilcebbâr et-Temîmî. Tefsîru’l-Kur’ân. thk. Ebû Bilâl Guneym b. Abbâs b. Guneym. 6 Cilt. Riyâd: Dâru’l-Vatan, 1418/1997.
• Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahman. Sünenü’n-Nesâî bi şerhi’l-Hâfız Celâlüddîn es-Süyûtî ve hâşiyeti’l-İmâm es-Sindî. 9 Cilt. Haleb: Mektebetü’l-Matbûatü’lİslâmiyye, ts.
• Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahman b. Ebû Bekir. el-Müzhir fî ulûmi’l-lüga ve envâihâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2 Cilt. 1418/1998.
• Şiblî, Ebû Abdullah Bedrüddîn Muhammed b. Abdullah. Âkâmü’l-mercân fî ahkâmi’l-cinân. thk. Ahmed Abdüsselâm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts. Şirbînî, İmâd es-Seyyid. Reddü şübühât havle ismeti’n-Nebî fî davi’l-Kitâb ve’s-sünne. y.y.: Metâbiu Dâri’s-Sahîfe, 1424/2003.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 25 Cilt. Kâhire: Dâru Hicr, 1422/2001.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed. el-Mu‘cemü’l-evsat. thk. Târık b. Ivazullâh b. Muhammed - Ebü’l-Fazl Abdülmuhsin b. İbrâhîm el-Huseynî. 10 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Harameyn, 1415/1995.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed. el-Mu‘cemü’l-kebîr. thk. Hamdî Abdülmecîd es-Silefî. 25 Cilt. Kâhire: Mektebetü İbn Teymiye, ts.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed. el-Mu‘cemü’s-sağîr. thk. Muhammed Şekûr Mahmûd el-Hâc Emîr. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1405/1985.
• Tahavî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme. Şerhu müşkili’l-âsâr. thk. Şuayb el-Arnaût. 16 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1415/1994.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. el-Câmiu’s-sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Mısır: Mektebetü ve Matbaatü Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 2. Basım, 1397/1977.
• Ukberî, Ebü’l-Bekâ Abdullah b. el-Hüseyin. İ‘râbü’l-hadîsi’n-nebevî. thk. Abdullah Nebhân. Dımeşk: 2. Basım, 1407/1986.
• Useymîn, Muhammed b. Sâlih. Şerhu elfiyyeti İbn Mâlik. 5 Cilt. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1434.
• Ünal, Yavuz. Hadis Geleneğinde Metin Bilinci. Samsun: Etüt Yayınları, 2008.
• Vellevî, Muhammed b. Ali b. Âdem b. Mûsâ el-İtyûbî. Şerhu süneni’n-Nesâî (Zahîretü’l-ukbâ fî şerhi’l-Müctebâ). 40 Cilt. Suudi Arabistan: Dâru Âl Berûm, 1424/2003.
• Zebîdî, Muhammed Murtezâ el-Hüseynî. Tâcü’l-arûs min cevâhiri’l-kâmûs. thk. İbrâhîm et-Terzî. 40 Cilt. Küveyt: b.y., 1421/2000.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. Osman. el-Muğnî fi’d-duafâ. thk. Nureddîn Itr. 2 Cilt. y.y.: b.y., ts.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Kitâbü Tezkireti’l-huffâz. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1998.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaût v.dğr. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1402/1986.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. Tefsîru’l-keşşâf an hakâiki’t-tenzîl ve uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. Beyrut: Dâru’l-Meârif, 3. Basım, 1430/2009.
• Zeydânî, Hüseyin b. Mahmûd b. Hasan. el-Me وfâtîh fî şerhi’l-Mesâbîh, thk. Nûrüddîn Tâlib vd. 6 Cilt. Küveyt: Dâru’n-Nevâdir, 1433/2012.
• Zûmân, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Abdurrahman. İsbâlü’l-kelâm alâ hadîsi İbn Abbâs radiyallahü anhü fi’l-kıyâm. Mısır: Dâru’l-Lü’lü, 1442/2021.
• Zürkânî, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdülbâkî b. Yûsuf. Şerhu’l-allâmeti’z- Zürkânî ale’l-mevâhibi’l-ledünniyye bi’l-minahi’l-Muhammediyye. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İmiyye, 1417/1996.