Infinitives in Old Anatolian Turkish

Year 2025, Volume: 19 Issue: 37, 201 - 216, 07.11.2025

Gülşah Kadem

https://doi.org/10.54316/dilarastirmalari.1595408

Abstract

This study comprehensively examines the syntactic, grammatical, and semantic functions of the suffixes -mAk and -mA used as infinitives during the Old Anatolian Turkish period. Spanning the 13th to 15th centuries, Old Anatolian Turkish, based on Oghuz Turkish, represents a significant stage in the formation of modern Turkish. The study aims to reveal whether the functions and usage areas of infinitives in contemporary Turkish parallel those in Old Anatolian Turkish. Thus, it will elucidate the historical development of infinitives within the context of Oghuz Turkish, as well as the semantic and syntactic contexts in which they are used. Focusing specifically on the infinitives -mAk and -mA, the research contends that these forms extend beyond the categories of verb conjugation and derivation, establishing meaning relationships within syntactic structures, generating action nouns, and expanding into new semantic realms such as purpose and tense through the addition of case markers. The study will also address control functions of selected infinitives, exploring their capabilities to function as subjects, objects, and complements in various sentence structures. Additionally, the interaction of infinitives with case markers and modal verbs, as well as their roles in conveying meanings associated with purpose and necessity, will be examined. The corpus of the research consists of selected prose and verse texts from the period.

Keywords

infinitives, , Old Anatolian Turkish , control-complement structures , modality , tense

Eski Anadolu Türkçesinde Mastarlar

Abstract

Bu çalışma, Eski Anadolu Türkçesi döneminde mastar işleviyle kullanılan -mAk ve -mA eklerinin sözdizimsel, dilbilgisel ve anlamsal işlevlerini kapsamlı bir şekilde incelemektedir. 13. ve 15. Yüzyıllar arasında Anadolu sahasında Oğuz Türkçesine dayalı bir yazı dili olan Eski Anadolu Türkçesi günümüz Türkçesinin oluşumunda önemli bir safhadır. Bu çalışmada günümüz Türkiye Türkçesinde mastarların sahip olduğu işlevlerin ve kullanım alanlarının Eski Anadolu Türkçesiyle koşutluk sergileyip sergilemediği ortaya konulacaktır. Böylece Oğuz Türkçesi bağlamında mastarların tarihsel gelişimi, kullanıldığı anlamsal ve sözdizimsel bağlamlar ortaya çıkarılmış olacaktır. Çalışma, -mAk, -mA ve -mAklIk mastarlarına odaklanarak, bu mastarlarla sınırlı tutulmuştur. Mastarların, eylem çekim ve türetim kategorileri dışına çıkarak sözdiziminde anlam ilişkileri sağladığı, eylem adları oluşturduğu ve durum ekleri ile amaç, zaman gibi yeni anlam alanlarına geliştiği vurgulanacaktır. Seçilen mastarların denetim işlevleri üzerinde durulacak, farklı cümle yapılarında özne, nesne ve tümleç olarak işlev görebilme yetenekleri irdelenecektir. Mastarların durum ekleri ve modal fiillerle etkileşimi, amaç ve gereklilik gibi anlamları iletmedeki rolleri de ele alınacaktır. Araştırmanın korpusunu dönem eserlerinden seçilen nesir ve nazım türüyle yazılmış metinler oluşturmaktadır.

Keywords

Eski Anadolu Türkçesi , denetim , mastarlar , kiplik , zaman

References

• AKSAN, Doğan (2021). Türkiye Türkçesinin Dünü, Bugünü, Yarını. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• AYDIN, Özgür (2004). “Türkçe Zarf Tümceciklerinde Özne Konumu (The Subject Position in The Adverbial Clauses)”. Dil Dergisi 124, 7-17.
• BANGUOĞLU, Tahsin (1995). Türkçenin Grameri. Ankara: TDK Yayınları.
• BAYRAKTAR, Nesrin (2004). Türkçede Fiilimsiler. Ankara: TDK Yayınları.
• BREDEMOEN, Bernt (2014). “Some remarks on the infinitive in -mA in 17th century Ottoman Turkish”. I: Turcology and Linguistics. Éva Ágnes Csató Festschrift, 103-113.
• BOZŞAHİN, Cem (2004). “On The Turkish Controllee”, 12. ICTL, İzmir, Türkiye, 1-10.
• CAHİT, Hüseyin (2000). Türkçe Sarf ve Nahiv (Haz. Leyla Karahan, Dilek Ergönenç). Ankara: TDK Yayınları.
• COŞKUN, Hatice (2019). “Türkçe Çekimsiz Tümleç Yan Cümlelerinde Olgusallığın Kapsamı. Türkiyat Mecmuası, 29/1, 1-25.
• CRYSTAL, David (2008). A Dictionary of Linguistics and Phonetics. Oxford: Blackwell Publishing.
• DENY, Jean (2012). Türk Dil Bilgisi (Haz. Ahmet Benzer). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• ERDEM, Mevlüt (2011). “Türkçede Yapım ve Çekim Eklerinin Özellikleri ve Sınırları”. Bilig, 58: 78-90.
• ERGİN, Muharrem (1969). Dede Korkut Kitabı. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• ERGİN, Muharrem (2006). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları.
• ERGİN, Muharrem (Haz.) (2021). Dede Korkut Kitabı 1-2. Ankara: TDK Yayınları.
• ERGUVANLI-TAYLAN, Eser (1993). “Türkçede -DIK Ekinin Yantümcelerdeki İşlevi Üzerine”. Dilbilim Araştırmaları, 4:161-171.
• GABAİN, Annemarie von (2007). Eski Türkçenin Grameri (Çev. Mehmet Akalın). Ankara: TDK Yayınları.
• GENCAN, T. Nejat (1974). Dil bilgisi. İstanbul: Kanaat Yayınları.
• GÖKSEL, Aslı, & KERSLAKE, Celia (2005). Turkish. A comprehensive grammar. London: Routledge.
• HASPELMATH, Martin (1989). “From Purposive to Infinitive: A Universal Path of Grammaticization”. Folia Linguistica Historica, 12: 287-310.
• JOHANSON, Lars (2000). “Viewpoint Operators in European Languages”. Tense and Aspect in the Languages of European (Ed. Östen Dahl), 27-187.
• KEN’AN, Tahir (2004). Kavâid-i Lisân-ı Türkî (Haz. Leyla Karahan, Ülkü Gürsoy). Ankara: TDK Yayınları.
• KORKMAZ, Zeynep (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• KORKMAZ, Zeynep (2013). Türkiye Türkçesinin Temeli Oğuz Türkçesinin Gelişimi. Ankara: TDK Yayınları.
• KORKMAZ, Zeynep (2019). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi. Ankara: TDK Yayınları.
• KORKMAZ, Zeynep (Haz.) (2017). Marzubân-nâme Tercümesi Destȗr-ı Şâhî. Ankara:TDK Yayınları.
• KUNDURACI, Aysun (2008). Söz dizimi-Anlambilim Etkileşimi Olarak Sözlüksel Dil bilgisinde Denetleme. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• KURAL, Murat (1994). “Yantümcelerde Çekim Ekleri”. Dil bilimi Araştırmaları, 5, 80-111.
• LANDAU, Idan (2013). Control in Generative Grammar (A Research Companion). New York: Cambridge University Press.
• ONUR, Naci (Haz.) (1991). Yusuf u Züleyhâ (Hamdî). Ankara: Akçağ Yayınları.
• ÖZKAN, Mustafa (Haz.) (1992). Gülistan Tercümesi (Mahmûd b. Kâdî-i Manyâs). Ankara: TDK Yayınları.
• RENTZSCH, Julian (2013). “Batı Rumeli Türkçesinde Yardımcı Yapılar”. Uluslararası Dil ve Edebiyat Çalışmaları Konferansı ‘Balkanlarda Türkçe’, 327-340.
• SAMİ, Şemseddin (2009). Nev Usȗl Sarf-ı Türkî (Haz. Hamit Furkan). Ankara: TDK Yayınları.
• SLODOWİCZ, Szymon (2007). “Complement Control in Turkish”. ZAS Papers in Linguistics, 47, 125-157.
• TİMURTAŞ, F. Kadri (2005). Osmanlı Türkçesine Giriş: Tarihî Türkiye Türkçesi Araştırmaları. İstanbul: Alfa Yayıncılık.
• TOLKUN, Selahattin (2018). –(X)ş Mastar Eki midir?. Uluslararası Beşerî Bilimler ve Eğitim Dergisi. C.4, S.9, 297-328.
• VAN SCHAAİK, Gerjan (2020). The Oxford Turkish Grammar. Oxford: Oxford University Press.
• YILMAZ, Emine & DEMİR, Nurettin & KÜÇÜK, Murat (Haz.) (2013). Kısas-ı Enbiya (Metin, Sözlük-Dizin, Notlar). Ankara: TDK Yayınları.