Eski Uygur Türkçesi Metinlerinde teŋrim Sözcüğü ile Oluşturulan Kişi Adları Üzerine

Year 2025, Volume: 19 Issue: 37, 229 - 240, 07.11.2025

Selin Bayrak

https://doi.org/10.54316/dilarastirmalari.1656034

Abstract

Kişi adları, toplumların dünya görüşlerini yansıtan önemli bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. Kişi adlarına bakılarak toplumların, gelenek-görenekleri, sosyo-kültürel durumları, dinî etkileri hakkında çeşitli bilgilere sahip olmak mümkündür. İlk yazılı metinlerimizden günümüze kadar kullanılan Türkçe kişi adları incelendiğinde de Türk kültürünü, dünyaya bakış açısını, sosyo-kültürel vaziyetlerini, dinî durumlarını gösteren bilgiler içermektedir.
İlk yazılı metinlerimizden itibaren çeşitli kişi adları kullanılmakla birlikte çalışmanın konusunu, Eski Uygur Türkçesi döneminde sıklıkla kullanılan teŋrim sözcüğünden bir araya getirilmiş kişi adları oluşturmaktadır. Eski Uygur Türkçesi döneminde teŋrim sözcüğünden hem erkek hem de kadın adları meydana getirilmiştir. Bununla beraber teŋrim sözcüğünden sıklıkla kadın adlarının da oluşturulduğu görülmüştür. Çalışmada, Eski Uygur Türkçesi dönemi eserlerinde yer alan ve teŋrim sözcüğünden oluşturulan erkek ve kadın adları incelenmiştir.

Keywords

Eski Uygur Türkçesi , kişi adları , teŋrim.

On Personal Names Formed with the Word tengrim in Old Uyghur Turkish Texts

Abstract

Personal names appear as an important element that reflects the world views of societies. It is possible to have various information about societies, their traditions, customs, socio-cultural conditions and religious influences by looking at the names of people. When the Turkish personal names used from our first written texts to the present day are examined, they contain information showing Turkish culture, world view, socio-cultural status and religious status.
Although various personal names have been used since our first written texts, the subject of the study consists of personal names brought together from the word teŋrim, which was frequently used in the Old Uyghur Turkic period. During the Old Uyghur Turkic period, both male and female names were formed from the word teŋrim. However, it was observed that female names were frequently formed from the word teŋrim. In this study, male and female names formed from the word teŋrim in Old Uyghur Turkic works are analyzed.

Keywords

Old Uyghur Turkic , Personal Names , teŋrim.

References

• AĞCA, Ferruh (2015). “Eski Türkçe kö:k teῃri ve kö:k kalık İkilemeleri Üzerine”. Türkbilig, 2015/30: 201-221.
• AĞCA, Ferruh; Arıcan Arzu (2019). Eski Uygurca Kolofonlar Hakkında. Türk Moğol Dil Tarih Kültür Araştırmaları (ed. Şaban Doğan), ss. 15-27, Ankara: Kesit Yayınları.
• AYDIN, Mihriban (2024). Eski Türk Kişi Adları. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Huan → BARAT, Kahar (2000). The Uyghur-Turkic Biography of the Seventh-Century Chinese Buddhist Pilgrim Xuanzang Ninth and Tenth Chapters. Indiana: Indiana University Research Institute for Inner Asian Studies.
• BAYRAK, Selin; ARICAN, Arzu (2024). “Yenisey Yazıtlarında Geçen “er at”lar Üzerine”. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 8(1), 466-483.
• GÜLENSOY, Tuncer (2012). “XXI. Yüzyılda Türkiye Kişi Adlarına Bir Bakış”. İDİL, 1(5), 1-7.
• BT 26 → KASAİ, Yukiyo (2008). Die Uigurischen Buddhistischen Kolophone, Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften.
• EUTHB → KESKİN, Berker (2022). Eski Uygur Türkçesi Hukuk Belgeleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• MEMMEDLİ, Yunus (1996). “Eski Türkçede Şahıs Adları ve Ünvanları”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, 42, 95-110.
• Pelliot Ouїgour → TEMEL, Emine (2015). “Eski Uygur Türkçesi Dönemine Ait İki Mektup Örneği”. Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, C. II, S. 2, Sonbahar 2015, ss. 127-141.
• TOKYÜREK, Hacer (2016). “Runik Türk Yazıtlarında ve Eski Uygur Metinlerinde Kadın Hiyerarşisi”, Belleten 2013, 61 – 1, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, s. 119-129.
• TOKYÜREK, Hacer (2017). “Budist Uygur Metinlerinde ‘teŋri’ Sözü”. Dil Araştırmaları, Güz 2017/21: 79-89.
• YAYLAGÜL Özen, (2005). “Eski Türkçede Nezaket İfadeleri”, Milli Folklor, 2005, Yıl 17, Sayı 68.
• BT 25 → WILKENS, Jens (2007). Das Buch von der Sündentilgung, Edition des alttürkisch–buddhistischen Kšanti Kılguluk Nom Bitig, Teil I–II. Turnhout (Belgien).
• WILKENS, Jens (2021). Handworterbuch des Altuigurischen. Universitätsverlag Göttingen.