From ‘Oil’ to ‘Sacrifice’: Metaphorization Processes of the Word ‘yag’ and Its Derivatives in Old Uyghur

Year 2025, Volume: 19 Issue: 37, 1 - 17, 07.11.2025

Ferruh Ağca

https://doi.org/10.54316/dilarastirmalari.1659743

Abstract

After the adoption of Islam, the Arabic word kurban became widespread in Turkic language for the worship “sacrifice”, but it is known that the Turkic words yaga- “to sacrifice/offer” and yagış “sacrifice” existed before Islam and partially in Islamic periods. It is not clear from which root the Turkic words yaga- and yagış come, whether they come from the basic meaning of “to be close, to get closer” like the words denoting sacrifice in Arabic and many other languages, and whether these words are related to other words in Turkic language that have the meanings of “close, to be close, to approach”. In this article, the results such as the Turkic word yagış “sacrifice” comes from the word yag “oil”, the word is also related to the words yak- “to be close”, yagu- “to approach” and finally all these words and naturally the word yagış “sacrifice” are termed with the meaning of “approaching/getting closer”, are discussed and evaluated in the context of linguistic methods and with the testimony of the texts of historical Turkic languages.

Keywords

Linguistics , Semantics , Metaphor , Sacrifice , yag , yagış

‘Yağ’dan ‘Kurban’a: Eski Uygurcada yag “yağ” Sözcüğü ve Türevlerinin Metaforlaşma Süreçleri

Abstract

İslamiyet’in kabulünden sonra Türk dilinde “kurban” ibadeti için Arapça kurban sözcüğü yaygınlık kazanmış olmakla birlikte, İslamiyet’ten önce ve kısmen İslami dönemlerde Türkçe yaga- “kurban kesmek/sunmak” ve yagış “kurban” sözcüklerinin varlığı bilinmektedir. Türkçe yaga- ve yagış sözcüklerinin hangi kökten geldiği, Arapça ve pek çok dilde kurbanı ifade eden sözcükler gibi “yakın olmak, yakınlaşmak” temel anlamından gelip gelmediği ve bu sözcüklerin Türk dilinde “yakın, yakın olmak, yaklaşmak” anlamlarına sahip başka sözcüklerle de ilgili olup olmadığı meselesi açık değildir. Bu makalede, Türkçe yagış “kurban” sözcüğünün yag “yağ” sözcüğünden geldiği, sözcüğün aynı zamanda yak- “yakın olmak”, yagu- “yaklaşmak” sözcükleriyle ilgili olduğu ve son olarak bütün bu sözcükler ve tabii olarak yagış “kurban” sözcüğünün “yaklaşma/yakınlaşma” anlamı ile terimleştiği gibi sonuçlar, tarihsel Türk dili metinlerinin tanıklığında, dilbilimsel yol ve yöntemler çerçevesinde ele alınıp değerlendirilmiştir.

Keywords

Linguistik , Semantik , Metafor , Kurban , yag , yagış

References

• ARAT, Reşit Rahmeti (1979). Kutadgu Bilig I Metin. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• ATA, Aysu (2004). Türkçe İlk Kur’an tercümesi-Karahanlı Türkçesi. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• ATİK, Dilşad (2001). Eski Türklerde Kurban İnanışı ve Uygulamaları. Yüksek Lisans Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi.
• BANG, Willi vd. (1934). Türkische Turfan-Texte VI. Das buddhistische Sûtra Säkiz Yükmäk.
• BANG, Willi; GABAIN, Annemarie von (1929). Türkische Turfan-Texte I.
• BANG, Willi; GABAIN, Annemarie von (1930). Türkische Turfan-Texte IV.
• CLAUSON, Sir Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford.
• ELMALI, Murat (2016). Daśakarmapathāvadānamālā. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• ERCİLASUN, Ahmet Bican; AKKOYUNLU, Ziyat (2014). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• ERDAL, Marcel (1991). Old Turkic Word Formation. Otto Harrassowitz.
• EREN, Hasan (1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• GENG, Shimin; KLIMKEIT, Hans-Joachim (1988). Das Zusammentreffen mit Maitreya. Die ersten fünf Kapitel der Hami-Version der Maitrisimit. In Zusammenarbeit mit Helmut Eimer und Jens Peter Laut herausgegeben, übersetzt und kommentiert. Bd.1-2.
• GÜLENSOY, Tuncer (2011). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü. (2 Cilt), Ankara: Türk Dil Kurumu.
• GÜNER, Galip (2024). “Temel Türevler Bağlamında Eski Türkçede *Ya- Fiilleri.” Turkish Studies - Language 19 (Ö1): 573-584.
• HAZAI, Georg; ZIEME, Peter (1970). Fragmente der uigurischen Version des ‘Jin’gangjing mit den Gâthâs des Meister Fu’. Berliner Turfantexte I.
• İNAN, Abdülkadir (2020). “Beltir Türklerinde Gök Tanrıya Kurban Töreni.” Makaleler ve İncelemeler, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 215-221.
• KAFESOĞLU, İbrahim (2004). Türk Millî Kültürü. İstanbul: Ötüken.
• KARA, Georg; ZIEME, Peter (1977). Die uigurischen Übersetzungen des Guruyogas “Tiefer Weg” von Sa-skya Panṭita und der Maŋjuśīnāmasamgīti. Akademie Verlag, Berliner Turfantexte VIII.
• KASAI, Yukiyo (2017). Die Altuigurischen Fragmente mit Brahmi-Elementen. Brepols Publishers, Berliner Turfantexte XXXVIII.
• KAYA, Ceval (2021). Uygurca Altun Yaruk Giriş, Metin ve Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• RÖHRBORN, Klaus (1971). Eine uigurische Totenmesse. Text, Übersetzung, Kommentar. Berliner Turfantexte II.
• ŞİRİN, Hatice (2016). Eski Türk Yazıtları Söz Varlığı İncelemesi. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• TEKİN, Şinasi (1980). Buddhistische Uigurica der Yüan Zeit, 1. HSIN Tözin Okıdtaçı Nom, 2. Die Geschichte von Sdaprarudita und Dharmodgata Bodhisattva. Budapest.
• TEKİN, Şinasi (1980). Buddhistische Uigurica der Yüan Zeit, 1. HSIN Tözin Okıdtaçı Nom, 2. Die Geschichte von Sdaprarudita und Dharmodgata Bodhisattva. Budapest.
• TEKİN, Şinasi (1980). Maitrisimit Nom Bitig, Die Uigurische Übersetzung eines Werkes der buddhistischen Vaibhāsika-Schule. 1. Teil: Transliteration, Übersetzung, Anmerkungen, 2. Teil: Analytischer und lücklaufiger Index. Berliner Turfantexte IX.
• TEKİN, Talat (1993). Irk Bitig The Book of Omens. Harrassowitz Verlag.
• UYGUN, Azize (2019). “Bir Kurban Ritüeli Olarak Kurbanın Yakılması ve Yağ Takdimi.” Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 43/2: 148-163.
• WILKENS, Jens (2016). Buddhistische Erzählungen aus dem alten Zentralasien, Edition der altuigurischen Daśakarmapathāvadānamālā. Berliner Turfantexte XXXVII (I, II, III), Brepols.
• ZIEME, Peter (2005). Magische Texte des uigurischen Buddhismus. Berliner Turfantexte XXIII, Brepols.