Word-final t > d and ? > g Voicing (Except for suffixation) in Old Oghuz Turkish

Yıl 2013, Cilt: 12 Sayı: 12, 59 - 96, 01.06.2013

Şaban Doğan

Öz

In the present article, word-final t > d and ḳ > Ş voicing have been analyzed, and the reasons for voicing not caused by suffixation have been debated. The main focus of the study is the possible causes of phonetic change and the motives that simplify voicing. In this regard, twenty-three texts of Old Oghuz Turkish have been scanned, the examples of voicing have been classified and evaluated. It is well known that these kinds of voicing examples are tackled within the same category and have been explained through the sound paradigm based on enclisis. In the study, it is emphasized that it is not correct to evaluate all mentioned voicing examples with voicing related to sound paradigm, and many of them must be evaluated independent with voicing caused by enclisis

Anahtar Kelimeler

-

Eski Oğuz Türkçesinde (Eklenme Harici) Söz Sonu t > d ve k > g Ötümlüleşmeleri

Öz

Bu çalışmada Eski Oğuz Türkçesi metinlerinde görülen söz sonu t > d ve ḳ > Ş ötümlüleşmeleri ele alınmış, eklenmeyle ilgili olmayan ötümlüleşmelerin sebepleri tartışılmıştır. Ötümlüleşmeye sebep olabilecek fonetik hadiselerle ötümlüleşmeyi kolaylaştırıcı fonetik gerekçeler çalışmanın asıl konusunu oluşturmaktadır. Bu bağlamda Eski Oğuz Türkçesi metinlerinden yirmi üçü taranmış, ötümlüleşmeler belli bir sistem içerisinde tasnif edilerek değerlendirmeler yapılmıştır. Tarihî metin çalışmalarında söz sonu ötümlüleşmelerin eklenmeyle ilgili ötümlüleşmelerle birlikte ele alındığı ve ulanmaya dayalı ses dizilişiyle açıklanmaya çalışıldığı malumdur. Bu çalışmada bahse konu ötümlüleşmelerin tamamının ses dizilişiyle ilgili ötümlüleşmeler içerisine alınmasının doğru olmadığı, önemli bir bölümünün ulanma sebebiyle gerçekleşen ötümlüleşmelerden ayrı değerlendirilmesi gerektiği üzerinde durulmuştur

Anahtar Kelimeler

-

Kaynakça

• Alimov Rysbek (2012), “Türkçede İlk Hece Dışındaki Birincil Uzun Ünlüler Üzerine”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 9, Sayı 3 (Eylül 2012), s. 103-121.
• Argunşah Mustafa (1999), Muhammed b. Mahmûd-ı Şirvânî, Tuhfe-i Murâdî, İnceleme-Metin-Dizin, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Banguoğlu Tahsin (2007), Türkçenin Grameri, Türk Dil Kurumu Yayınları, 8. Baskı, Ankara.
• Başdaş Cahit (2007), “Türkiye Türkçesinde Aslî Uzunluk Belirtileri”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 2/2 Spring, s. 89-101.
• Boz Erdoğan (2012), “Türkçe Asıllı Kelimelerde Son Ses (/ç/, /k/, /p/, /t/) Ünsüzlerinin Ötümlüleşme veya Ötümsüz Kalma Sorunu” Türk Dili Araştırmaları (Makaleler-Bildiriler), Gazi Kitabevi, Ankara.
• Cin Ali (2011), Türk Edebiyatının İlk Yûsuf ve Züleyhâ Hikâyesi Ali’nin Kıssa-yı Yûsuf’u, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Cin Ali (2012), İbn-i Abbas’tan Rivâyet Edilen Yûsuf ve Züleyha Hikâyesi, Akdeniz Üniversitesi Yayınları, Antalya.
• Clauson Sir Gerard (1972), An Etymologial Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford.
• Coşkun M. Volkan (2010), Türkçenin Ses Bilgisi, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul.
• Dankoff Robert, James Kelly (1985), Mahmūd al-Kāšγarī, Compendium of the Turkic Dialect (Diwan Luγāt at Turk), (Edited by Şinasi Tekin-Gönül Alpay Tekin), Harvard 1982 (Part I), 1984 (Part II), 1985 (Part III).
• Daşdelen Ömer (2008), Ahmed-i Dâ‘î Tercüme-i Tefsîr-i Ebu’l-Leys-i Semerkandî, Hicr, Nahl, İsra Sureleri (189b-233a) Giriş-Metin-Dizin-Tıpkıbasım, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Demir Nurettin, Emine Yılmaz (2011), Türkçe Ses Bilgisi, Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayınları, Eskişehir.
• Derleme Sözlüğü (1993), Türk Dil Kurumu yayınları, Ankara.
• Develi Hayati (1995), Evliya Çelebi Seyahatnamesine Göre 17. Yüzyıl Osmanlı Türkçesinde Ses Benzeşmeleri ve Uyumlar, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Dilçin Cem (1991), Mes’ud bin Ahmed Süheyl ü Nev-Bahâr (İnceleme-Metin- Sözlük) Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Doğan Enfel (2011), Şeyhoğlu Sadrüddin’in Kâbus-nâme Tercümesi, Mavi yayıncılık, İstanbul.
• Doğan Şaban (2001), Sivas Merkez İlçe ve Köyleri Ağızları, 100. Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Van.
• Doğan Şaban (2009), Sabuncuoğlu Şerefeddin Terceme-i Akrabâdîn (Giriş- İnceleme-Metin-Dizinler), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Sakarya.
• Doğan Şaban (2012a), “Bir Eski Oğuz Türkçesi Metni “Hikâye-i Fâtıma” ve Dil Özellikleri”, Akademik Bakış, Eylül – Ekim, Sayı: 32 s. 1-17.
• Doğan Şaban (2012b), “Yûsufu Meddâh’ın Kadı ile Uğru Destânı ve Dil Özellikleri”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Summer, s. 985-1036,
• Duman Musa (1991), “Türkmencede Ünlü Uzunluklarıyla Birbirinden Ayrılan Kelimeler Üzerine” Türk Dili, Türk Dil Kurumu Yayınları, Eylül, sy. 477, s. 212-218.
• Duman Musa (1995), Evliya Çelebi Seyahatnamesine Göre 17. Yüzyılda Ses Değişmeleri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Duman Musa (2008), “Klâsik Osmanlı Türkçesinde Damak Ünsüzlerinin Gelişmesine Dair” Makaleler, Eski Türkiye Türkçesinden Osmanlı Türkçesine, Kesit Yayınları, İstanbul.
• Eminoğlu Emin (2008), Şeyyâd Hamza Destân-ı Yûsuf IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul.
• Ercilasun Ahmet Bican (2002), Kars İli Ağızları -Ses Bilgisi-, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Erdal, Marcel (1991), Old Turkic Word Formation A Functional Approach to the Lexicon, Vol. I, Wiesbaden: Harrassowitz.
• Erdem M. Dursun (2008a), “Anadolu Ağızlarında Görülen Birincil Ünlü Uzunlukları Üzerine” Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 3/3 Spring, s. 503-562.
• Erdem (2008b), “Birincil Ünlü Uzunlukları ve İmale” Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 3/6 Fall, s. 236-261.
• Eren Hasan (1999), Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Bizim Büro Basım Evi, II. Baskı, Ankara.
• Ergin Muharrem (1993), Türk Dil Bilgisi, Bayrak Yayınları, 20. Basım, İstanbul.
• Ergin Muharrem (1997), Dede Korkut Kitabı I Giriş-Metin-Faksimile, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, Dede Korkut Kitabı II İndeks-Gramer, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Gemalmaz Efrasiyap (2010), “Yazıya Geçirme (Transcription) ve Yazı Çevrimi (Translitteration)” Türkçenin Derin Yapısı, (Haz. Cengiz Alyılmaz, Osman Mert), Belen Yayınları, Ankara.
• Gülensoy Tuncer (2007), Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, I. ve II. Cilt, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Hamzayev M. ve diğerleri (1962) Türkmen Diliniñ Sözlügi, Türkmenistan SSR Ilımlar Akademiyasınıñ Neşiryatı, Aşgabat.
• Kara Mehmet (1998), “Türkmen Türkçesinde Ünlüler” Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, sayı 6, s. 824-837.
• Karaağaç Günay (2008), Türkçe Verintiler Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Karaağaç Günay (2010), Türkçenin Ses Bilgisi, Kesit Yayınları, İstanbul.
• Karaağaç Günay (2012), Türkçenin Dil Bilgisi, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Karasoy Yakup (2009), Tutmacı Eski Oğuz Türkçesiyle Yazılmış Bir Tıp Kitabı Tabiatnâme, Palet Yayınları, Konya.
• Kartallıoğlu Yavuz ve Hüseyin Yıldırım (2007) “Azerbaycan Türkçesi” Türk Lehçeleri Grameri (Editör: Prof. Dr. Ahmet B. Ercilasun), Akçağ Yayınları, Ankara.
• Korkmaz Zeynep (1953), “Batı Anadolu Ağızlarında Aslî Vokal Uzunlukları Hakkında” TDAY Belleten, s. 197-203.
• Korkmaz Zeynep (2005), “Eski Anadolu Türkçesinde Aslî Ünlü (Vocal) Uzunlukları” Türk Dili Üzerine Araştırmalar I, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Levend Âgah Sırrı (1953), “Âşık Paşa’nın Bilinmeyen İki Mesnevîsi Fakr-nâme ve Vasf-ı Hal”, TDAY Belleten, s.205-284
• Ligeti Lajos (1942), “Türkçede Uzun Vokaller” (Çev. Tayyip Gökbilgin) Türkiyat Mecmuası, C. 7-8, Cüz I, İstanbul.
• Mazıoğlu Hasibe (1973), Kitâbu Evsâf-ı Mesâcidi’ş-Şerîfe Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Nişanyan Sevan, Sözlerin Soyağacı-Çağdaş Türkçenin Etimolojik Sözlüğü (İnternet Adresi: http://www.nisanyansozluk.com/: Erişim tarihi 25.12.2012).
• Öner Mustafa (2011), “Türkçede Edatlı (Sentaktik) İsim Çekimi” Türkçe Yazıları, Kesit Yayınları, İstanbul.
• Önler Zafer (1999), Celalüddin Hızır (Hacı Paşa) Müntahab-ı Şifa II Sözlük, Simurg Yayınları, İstanbul.
• Önler Zafer (2012), “Türkiye Türkçesinde Ünlü Uzunluklarının İzleri” VII. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri (Basılmamış), 24-28 Eylül 2012, Ankara.
• Özalan, Uluhan (2010) Bir Tezkiretü’l-Evliya Tercümesi (Giriş-İnceleme-Metin- Sözlük), Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Bolu.
• Özkan Mustafa (1993), Mahmûd b. Kâdî-i Manyâs Gülistan Tercümesi (Giriş- İnceleme-Metin-Sözlük), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Özmen Mehmet (2001), Ahmed-i Dâ’î Divanı C. I-II, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Öztürk Erol (2008), Âdâb-ı Nebî, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Semedli Elza (2012) “Aslî Uzunlukların Azerbaycan Türkçesindeki Fonetik ve Semantik İzleri” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 5, S. 20, s. 127-132, Kış.
• Şahin Hatice (2007), Abdülvehhâb bin Yûsuf ibn-i Ahmed el-Mardâni Müntehib, Dil Özellikleri, Metin-Dizin-Tıpkıbasım, Uludağ Üniversitesi Yayınları, Bursa.
• Şahin Mehmet Ünal (1994), Mü’min bin Mukbil Miftahü’n-Nûr ve Hazâinü’s- Sürûr (Dil Özellikleri-Metin-Söz Dizini), İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Malatya.
• Tarama Sözlüğü (1996), Türk Dil Kurumu Yayınları, 2. Baskı, Ankara.
• Tekin Talat (1995), Türk Dillerinde Birincil Uzun Ünlüler, Simurg Yayınları, Ankara.
• Tulum Mertol (2011), 17. Yüzyıl Türkçesi ve Söz Varlığı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Tuna Osman Nedim (1960), “Köktürk Yazılı Belgelerinde ve Uygurcada Uzun Vokaller” Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 1960, s. 213-282.
• Turan Zikri (1993), Teshil’in İmlâ Tezahürleri Işığında Eski Anadolu Türkçesi’nde Ünlü Uzunlukları, Açıksöz yayınları, Malatya.
• Türk Vahit (2009), Hatiboğlu-Bahrü’l-Hakâyık, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Uçar İlhan (2009), Hulasa fi’t-Tıbb (Giriş-Metin-Dizinler) Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Sakarya.
• Yavuz Kemal (1991), Şeyhoğlu Kenzü’l-Küberâ ve Mehekkü’l-Ulemâ (İnceleme- Metin-İndeks) Türk Dil Kurumu Yayınları Ankara.
• Yıldız Osman (2011), “Miftâhu’l-Ferec’de Son Seste Ötümsüz-Patlayıcı Ünsüzlerin Ötümlüleşme veya Ötümsüz Kalma Durumu” Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 6/1 Winter, s. 157- 168.