RUS VE TÜRK DİL BİLİMİNDE ÇATI (DIATHESIS) KAVRAMI ÜZERİNE

Year 2018, Volume: 12 Issue: 23, 95 - 102, 30.11.2018

Viktor G. Guzev Özlem Deniz Yılmaz

Abstract

Rus dil biliminde XX. asrın ilk yarısında V. V. Vinogradov çatı kavramını ele alıp etraflıca incelemiş ve genelleştirmiştir. Gerçekte bu kavram Rus dil biliminde yeni değildir, eski dönemlerden beri bilinmektedir. Rusya’da çatı kavramından ilk kez Meletiy Smotritskiy (1577-1633) söz etmiş ve gramerinde bunu işlemiştir. Çatı terimi, Yunanca diathesis kelimesi ile ilgilidir. Bu dilde söz konusu kelime, “eylem (hareket)” ile “eden (fâil)” arasındaki bağıntıları bildirmek için kullanılmıştır. Rusçada çatı kavramı da bu yönde şekillenmiş ve kabul görmüştür. Ancak geçen süre zarfında dil biliminde bu terimin içeriğine dair farklı görüşler, farklı anlayışlar da ortaya çıkmıştır. Bu çalışmada çatı, eylem ile nesneler/varlıklar arasında belirli tür bağıntıları morfolojik yolla ileten fiil şekilleri kabul edilmektedir. Çalışmada Rusçada sadece iki, yani etken ve genel (“dönüşlü”) çatının, Türkçede ise dönüşlü, işteş, edilgen ve ettirgen olmak üzere dört çatının bulunduğu ve bu çatıların, söz konusu dillerde çatı ulamını oluşturduğu ileri sürülmektedir.

Keywords

kelime çekimi, fiil çekimi, çatı ekleri

References

• МEŞÇANİNOV, İ. İ. (1948). Glagol, Moskva-Leningrad: İzdatel’stvo AN SSSR.
• REFORMATSKİY, А. А. (1996). Vvedeniye v yazıkovedeniye, Pod redaktsiyey V. А. Vinogradova, Мoskva: “Aspekt press”.
• SMİRNİTSKİY, А. İ. (l952). “K voprosu o slove: Problema “otdel’nosti” slova”, Voprosı teorii i istorii yazıka v svete trudov İ. V. Stalina po yazıkoznaniyu, Pod red. V. V. Vinogradova, Moskva: İzdatel’stvo Akademii nauk SSSR, 182-203.
• SMİRNİTSKİY, А. İ. (1959). Morfologiya angliyskogo yazıka, Мoskva: İzdatel’stvo na inostrannıx yazıkax.
• VARDAR, Berke vd. (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Multilingual.