DERLEME SÖZLÜĞÜ’NDE GEÇEN ZAMAN ADLARI

Yıl 2020, Cilt: 14 Sayı: 26, 193 - 213, 31.05.2020

Ceren Selvi

Öz

Toplumların kelime hazinelerinin bireylerin ihtiyaçları doğrultusunda ve sosyo-kültürel etkiler sonucunda şekillendiği varsayılır. Bir toplumun kullandığı kelime hazinesi, kültürleri ve ihtiyaçları ile doğru orantılıdır. Türkler en eski Türkçeden beri zaman kavramını ifade etmede başarılı olmuşlar; milli On İki Hayvanlı Türk Takvimini hazırlamışlar; gün, hafta, ay, mevsim, yıl ve bunların bölümlerini ifade etmek için çok çeşitli kavramlar kullanmışlardır. Anadolu Ağızlarında da zamanla ilgili kavramların azımsanmayacak ölçüde olduğunu söyleyebiliriz. Bu çalışmada da Türkiye’de halk ağzından derlenmiş olan ve bölge ağızlarının sözvarlığıyla ilgili başvuru kaynağı olan Derleme Sözlüğü’nde geçen zamanla ilgili tüm kavram ve terimler tespit edilmiştir. Daha sonra elde edilen malzeme kendi içerisinde iki şekilde gruplandırılmıştır. Birinci gruplandırmada zaman adları kendi içerisinde anlamlarına göre tasnif edilmiştir. İkinci grupta ise sözlükten tespit edilen ve zarf görevi taşıyan gruplara yer verilmiştir. Çalışmanın sonuç bölümünde elde edilen malzemeler değerlendirilmiş ve en çok ya da en az kullanılan zaman adları tablolar aracılığı ile ortaya konulmuştur. Yapılmış olan bu çalışmada esas amaç, öncelikle Anadolu ağızlarının kavram ve terim açısından zenginliğini göstermektir. Tarihsel süreç içerisinde Türkçede yer edinmiş zaman kavramlarının varlığı da görülmüş olacaktır. Ayrıca birey için oldukça önemli olan “zaman” kavramına vurgu yapılmak istenmiş ve Türklerin tarihleri boyunca ihtiyaçları doğrultusunda dönemleri hangi adlarla karşıladıkları ortaya konmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

derleme sözlüğü, zaman, tarihsel türkçe

Kaynakça

• AKSAN, Doğan (2015). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim, Ankara: TDK Yayınları.
• AŞCI, Ufuk Deniz, Mehmet YASTI (2008). “Derleme Sözlüğü’nde Kullanılan Gün Adları”, Turkish Studies, Volume 3/3, Spring 2008, s. 102-128.
• AYDIN, Erhan (2002). Türk Dilinde Zaman Adları, Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• CANPOLAT, Mustafa (2017). “OHT = Zaman Sözcüğü Üzerine”, DTCF Dergisi, 32(1-2).
• DEMİRGÜNEŞ, Sercan (2008). “Türkçedeki Zaman Belirteçlerinin Sınıflaması ve Dökümü Üzerine Bir Deneme Çalışması”, Turkish Studies, 2, 278-293.