Türkiye Türkçesinde ‘Mental İsimler’

Yıl 2021, Cilt: 15 Sayı: 28, 33 - 55, 31.05.2021

Erkan Hirik

Öz

Dil, yalnızca dış dünyanın algılanması için değil aynı zamanda insanın iç dünyasının anlaşılması için de birtakım işlevlere sahiptir. Kendi dışındaki varlıklara kelimeler atfederek onu anlamlandıran ve zihninde somutlaştıran insan, kendi iç dünyasının ögelerini de kelimeler aracılığı ile anlamlandırma gereksinimi duyar. Bu gereksinimin temelinde dil ve düşünce arasındaki ilişki bulunmaktadır. Dil ve düşünce arasındaki bağ, karmaşık yapıdadır. Her iki unsur birbirinden çokça faydalanır. Somut ya da soyut her türlü varlığın ifadesinde dil düşüncenin aracı olarak kullanılır. Bu açıdan dil ve düşünce arasındaki bağın temel göstergelerinden biri de mental söz varlığı ve onun üyeleridir.
Söz varlığının üyeleri geçmişten bugüne çeşitli sınıflandırmalarla incelenmiştir. Genellikle fiil, isim ve edat olarak ele alınan bu kelime türleri, alt türlere de ayrılarak ele alınmıştır. Mental fiiller de bu türlerden biri olarak ortaya çıkmış kelime türlerindendir. Benzer bir bağlamda düşünsel süreçlerde yer alan kimi kelimelerin ‘mental isim’ olarak değerlendirilmesi mümkündür. Mental isimler, düşünsel süreçlerde yer alan kimi kavram, olgu ve noktalarla ilgili birtakım ölçütleri barındıran kelime türü olarak mental süreçte kendisine yer bulmaktadır. Kendi iç dünyasını anlamlandırmak ve adlandırmak isteyen insan, bu türden kelimelerle bunu somutlaştırmaktadır.
Bu çalışmada bir isim türü olarak mental isimler önerilmiş ve bu türün hangi ölçütlere sahip olduğu Türkiye Türkçesi çerçevesinde incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

mental isimler, mental söz varlığı, kelime sınıfları, Türkiye Türkçesi

‘Mental Nouns’ in Turkish

Öz

Language has a number of functions not only for the perception of the outer world, but also for the understanding of the interior of the human being. The human who attributes words to beings outside of himself/herself and makes them meaningful in his/her mind also needs to make sense of the elements of his/her interior world through words. The relationship between language and thought is the basis of this requirement. The link between language and thought is complex. Both elements benefit greatly from each other. Language is used as a tool of thought in the expression of any concrete/abstract entity. In this respect, one of the main indicators of the link between language and thought is the mental vocabulary and its members.
The members of the vocabulary have been studied with various classifications from past to present. These word types, which are generally considered as verbs, nouns, and prepositions, are also divided into sub-types. Mental verbs are also among the types of words that emerged as one of these types. In a similar context, it is possible to consider some words in the intellectual processes as 'mental nouns. Mental nouns are involved in intellectual/mental processes and they contain some criteria related to some concepts, facts and points. People who want to make sense of and name their interior concretize with these mental words.
In this study, mental nouns are proposed as a type of nouns. The criteria for this type were examined within the framework of Turkish.

Anahtar Kelimeler

mental nouns, mental vocabulary, word types, turkish

Kaynakça

• ARKONAÇ, Sibel A. (1998). Psikoloji-Zihin Süreçleri Bilimi, İstanbul: Alfa Yayınları.
• ARNAZAROV, Seyitnazar (2004). “Türkmen ve Türkiye Türkçesinin Ortak Fiillerinin Anlam Bakımından Genel Bir Mukayesesi”, V. Uluslararası Türk Dil Kurultayı Bildirileri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, s.193–219.
• AYAN Ekrem ve TÜRKDİL Yakup (2014). “Anlam Bilimi Açısından Kazak Türkçesinde Görme Duyu Fiilleri”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 7, Sayı 35, s. 26-41.
• BANGUOĞLU, Tahsin (2007). Türkçenin Grameri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• BARUTÇU ÖZÖNDER, F. Sema (2011). “Türk Dilinde Fiil ve Fiil Çekimi”, Türk Gramerinin Sorunları I-II Toplantı Bildirileri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• BARUTÇU ÖZÖNDER, Sema (1996). Ali Şîr Nevāyi Muhākemetü’l-Lugateyn İki Dilin Muhakemesi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• BIBER, Douglas; CONRAD, Susan ve LEECH, Geoffrey (2003). Longman Student Grammar of Spoken and Written English, Pearson Publishing
• BOZ, Erdoğan (2020). “Türkiye Türkçesinde Sözcük Türleri Üzerine Bir Tasnif Denemesi”, Uluslararası Yunus Emre Sosyal Bilimler Dergisi, 1(1), s. 1-10.
• BÖREKÇİ Muhsine ve TEPELİ Yusuf (2013). “İşlevsel Dilbilim Yaklaşımıyla Türkçede Sözcük Türleri Üzerine”, Dil ve Edebiyat Eğitimi Dergisi, 2(7), 93-102.
• CHAFE, Wallece L. (1970). Meaning and the Structure of Language, Chicago: University of Chicago Press.
• CHOMSKY, Noam (2001). Dil ve Zihin (Çev. Ahmet Kocaman), Ankara: Ayraç Yayınevi.
• CROOKS, Robert ve STEIN Jean (1991). Psychology: Science Behaviour and Life. 2. Baskı, Fort Worth.
• DANKOFF, Robert ve KELLY James (1982). Mahmud al-Kaşgarî Compendium of the Turkic Dialects (Divān Lugāt at-Turk), Harvard University Press.
• DELİCE, H. İbrahim (2012). “Sözcük Türleri Nasıl Tasnif Edilmelidir?”, Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 7/4, Fall 2012, s. 27-34.
• DENY, Jean (1941). Türk Dili Grameri (Osmanlı Lehçesi), (Çev. Ali Ulvi Elöve), İstanbul: Maarif Vekâleti.
• DINNEEN, Francis P. (1995). General Linguistics, Washington: Georgetown University Press.
• DORNSEIFF, Franz (2004). Der Deutsche Wortschatz nach Sachgruppen, De Gruyter.
• DOWTY, David R. (1979). Word Meaning and Montague Grammar, London: D. Reidel Publishing Company
• ER, Nurhan; HOŞRİK, Evren; ERGÜN, Handan; ŞERİF, Moustafa (2008). “Duygu Durum Değişimlemelerinin Otobiyografik Bellek Üzerindeki Etkileri”, Türk Psikoloji Dergisi, 23(62), s. 1-13.
• ERDEM, Mevlüt; SARI, Mustafa (2010). Sözcük Türlerinin Sözcük Öbekleriyle İlişkisi, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 5/4 Fall 2010, s.321-335
• ERGİN, Muharrem (2009). Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak Yayınları.
• FAKİRULLAHOĞLU, Muhammed Ali İsmail (2016). Kırgız Türkçesinde Duygu Fiilleri, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• FILLMORE, Charles J. (1971). “Some Problems for Case Grammar”, O'Brien Report of the 22nd Annual Roundtable Meeting on Linguistics and Language Studies: 35-56.
• FİLİZOK, Rıza (2005). “Edebiyat Eğitim ve Öğretiminde Terim Sorunu” (http://www.ege-edebiyat.org/modules.php?name=News&file=print&sid=60 E.T. 14.12.2020).
• GIVÓN, Talmy (2001). Syntax: An Introduction I, Amsterdam: John Benjamins Publishing co
• GRØNBECH, Kaare (2000). Türkçenin Yapısı, (Çev. Mehmet Akalın), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• HACIEMİNOĞLU, Necmettin (1992). Türk Dilinde Yapı Bakımından Fiiller, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• HİRİK, Erkan (2018). Türkiye Türkçesinde Mental Fiiller, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• HİRİK, Erkan; ÇOLAK, Tuğba (2017). “Türkçe Mental Fiillerde ‘Çok Katmanlılık’”, IV. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, Cilt 1, s. 261-268.
• İMER, Kamile, KOCAMAN, Ahmet. ve ÖZSOY, Sumru. (2011). Dilbilim Sözlüğü. Boğaziçi Üniversitesi Yayınları
• JOHANSON, Lars ve Csato Eva. A. (1998). The Turkic Languages, London: Routledge.
• KAMCHYBEKOVA Kyial (2010). Kırgız Türkçesinde Duyu Fiilleri, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• KARATAŞ, Mustafa (2020). Türkçe ve Felsefe Terimleri, Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• KILINÇ, Esra (2019). Karahanlı Türkçesinde Duygu Fiilleri, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• KOPTAGEL-İLAL, Günsel (1984). Tıpsal Psikoloji-Tıpta Davranış Bilimleri. İstanbul: Beta Basım/Yayım Dağıtım.
• KORKMAZ, Zeynep (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KORKMAZ, Zeynep (2007). Türkiye Türkçesi Grameri: Şekil Bilgisi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• LAW, Vivien (2003). The History of Linguistics in Europe from Plato to 1600, Cambridge University Press.
• LEVIN, Beth (1993). English Verb Classes and Alternations a Preliminary Investigation, Chicago ve London: The University of Chicago Press.
• LYCAN, William. G.; PRINZ, Jesse J. (2008). Blackwell philosophy anthologies. Mind and cognition: An anthology, 3rd ed. Malden: Blackwell Publishing.
• LYONS, John (1983). Kuramsal Dilbilime Giriş, (Çev. Ahmet Kocaman) Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ÖNER, Mustafa; KAYA, Mehmet Y. ve ÖZŞAHİN, Murat (2010). “Lehçe-i Tatarî’nin Söz Varlığı Üzerine Bir Deneme”, Uçenıye Zapiski Tavriçeskogo Natsionalnogo Universiteta im. V. İ. Vernadskogo Seriya “Filologiya Sotsialnıye Kommunikatsii”, T: 23, s. 9-19.
• PALMER, Frank. R. (1968). A Linguistic Study of the English Verb, Flordia: University of Miami Press.
• RYLE, Gilbert (1949). The Concept of Mind, Barnes and Noble, London.
• SARIYEV, Berdi ve GÜDER, Nurcan (1998). Türkmencenin Grameri (II Morfologiya: Şekil Bilgisi). Ankara: Türk Dünyası Gençlerinin Mahtumkulu Yayın Birliği.
• SAUSSURE, Ferdinand de (1998). Genel Dilbilim Dersleri (Çev. Berke Vardar), İstanbul: Multilingual Yayınları.
• SEÇKİN, Kuban (2019). Eski Türkçede Mental Fiiller, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• SIEMIENIEC-GOLAŚ, Ewa (2005). Turkish Lexical Content in Dittionario della lingua Italiana, Turchesca, Kraków.
• ŞAHİN, Savaş (2016). Türkmen Türkçesinde Mental Fiiller, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• ŞİRİN USER, Hatice (2009). Köktürk ve Ötüken Uygur Kağanlığı Yazıtları Söz Varlığı İncelemesi, Konya: Kömen Yayınları.
• TESNİÈRE, Lucien (1959). Éléments de Syntaxe Structurale, Paris, Libraire c. Klincksieck.
• TOPARLI, Recep (2003). Ed-dürretü’l-Mudiyye fi’l-Lügati’t-Türkiyye, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TÜRKDİL, Yakup (2013). Anlam Bilimi Açısından Kazak Türkçesinde Duyu Fiilleri, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• UZUN, Nadir E. (2004). Dünya Dillerinden Örnekleriyle Dil Bilgisinin Temel Kavramları Türkçe Üzerine Tartışmalar, İstanbul: Pandora Kitabevi.
• VENDLER, Zeno (1967). Linguistics in Philosophy, Ithaca, N.Y. : Cornell University Press.
• VIBERG, Ake (1983). “The Verbs of Perception: A Typological Study”, Linguistics, 21: 123-162.
• VIBERG, Ake (2001). “Verbs of Perception”, Language Typology and Language Universals, Ed: Martin Haspelmath (ed.); Ekkehard König (ed.); s. 1294-1309, Berlin: de Gruyter.
• YAYLAGÜL, Özen (2005). “Türk Runik Harfli Metinlerde Mental Fiiller”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 2, Sayı 1, s. 17-51.
• YAYLAGÜL, Özen (2010). “Türkiye Türkçesindeki Duygu Fiilleri”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 7, Sayı 4, s. 100-111.
• YENER, Mustafa L. (2007), “Türk Dilinde Sözcük Türleri Tasnifi Sorunu Üzerine”, Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 2/3, s. 606-623.
• YILDIZ, Hüseyin (2016). Eski Uygurcada Mental Fiiller, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• YILDIZ, Hüseyin (2017a). “Türk Dilinde Fiillerin Semantik Sınıflandırılması Problemi”, Littera Turca, Journal of Turkish Language and Literature, Volume 3, Issue 1, ss. 337-362.
• YILDIZ, Hüseyin (2017b). “Eski Uygurcada Göz Fiilleri”, Journal of Old Turkic Studies, Sayı 1, s. 145-213.
• YILDIZ, Hüseyin (2019). “Eski Uygurcada Bellek Fiilleri”, Türkbilig, 37: 21-34.
• YILDIZ, Hüseyin (2020). “Eski Uygurcada Mental Fiiller Arası Geçişler Üzerine Notlar”, Gazi Türkiyat, 26: 105-125.
• YUNUSOĞLU, Mağfiret K. (2012). Uygurca- Çince İdikut Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ZEKİYEV, Mirfatih. (2002). Tatar Grammatikası II, Morfologiya (Editör: M. Zekiyev). Kazan.