Calfa Sözlüğü’nde Türkçe Sözcüklerden Yabancı Eklerle Türetmeler

Yıl 2021, Cilt: 15 Sayı: 28, 127 - 141, 31.05.2021

Ayhan Bayrak

Öz

Orijinal adı Dictionnaire De Poche Français - Turc olan Calfa Sözlüğü Fransızcadan Osmanlı Türkçesine iki dilli bir sözlüktür. Eseri 1865 yılında bir Osmanlı Ermenisi olan Ambroise Calfa yazmıştır. Eserde 25000 civarında farklı Türkçe sözcük yer alır. Bunların büyük bir bölümü türemiş ve birleşik yapılıdır. Eserde Türkçenin belli başlı yapım ekleriyle türetilmiş çok sayıda sözcük bulunur. Bunların yanında Türkçe sözlerden yabancı eklerle türetilmiş bazı sözcüklerin de olduğu görülür. Bu tür sözcükler analoji yoluyla meydana gelmiştir. Eserde geçen böyle sözcüklerin bir kısmı Calfa’ya özgüdür. Calfa’ya özgü bu sözcükler Fransızca sözcüklere karşılık bulunamadığında, söz öbeği veya alıntı sözcükler kullanılmak istenmediğinde veyahut alıntı sözcüklere alternatif bir söz bulunmak istendiğinde türetilmiştir. Bu türetmeler eserde yerli sözcüklerin olabildiğince değerlendirilmeye çalışıldığını, aynı zamanda güçlü bir Türkçecilik düşüncesinin olduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Calfa, Fransızca Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, yabancı eklerle türemiş sözcükler

Derivations From Turkish Words With Foreign Affixes In Calfa Dictionary

Öz

Calfa Dictionary, originally called Dictionnaire De Poche Français - Turc is a bilingual dictionary from French to Ottoman Turkish. Ambroise Calfa, who was an Ottoman Armenian, wrote this work in 1865. There are around 25000 different Turkish words in the work. Most of them are derived and compound structured words. In the work, there are many words derived from the main derivational affixes of Turkish. In addition to these, it is seen that there are some words derived from Turkish words with foreign affixes. Such words came about by analogy. Some of such words in the work are specific to Calfa. Calfa-specific words are either derived when French words cannot be translated, when phrases or the use of quoted words are not desired or an alternative word to quoted words is desired. These derivations show that native words are tried to be evaluated as much as possible, moreover there is a strong idea of Turkishism in the work.

Anahtar Kelimeler

Calfa, Dictionary of French Ottoman Turkish, words derived with foreign affixes

Kaynakça

• Akarsu, Bedia (1984). Wilhelm Von Humboldt’da Dil-Kültür Bağlantısı. İstanbul: Remzi.
• Aksan, Doğan (2004). Türkçenin Sözvarlığı. Ankara: Engin.
• Ayverdi, İlhan (2005). Misalli Büyük Türkçe Sözlük (3 Cilt). İstanbul: Kubbealtı.
• Banguoğlu, Tahsin (1998). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Baskın, Sami; Mumcu, Muhsin (2017). İki Dillileştirilmiş Sözlükler ve Türkçenin Yabancılara Öğretimi. International Journal of Language Academy, Volume 5/6 September 2017 p. 229/237.
• Bianchi, T. X. (1831). Vocabulaire Français-Turc. Paris.
• Calfa, A. (1869). Dictionnaire De Poche Français-Turc. Paris.
• Çağbayır, Yaşar (2016). Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Ötüken.
• Demirci, Kerim (2015). Türkoloji İçin Dilbilim. Ankara: Anı.
• Deny, Jean (1941). Türk Dili Grameri (Osmanlı Lehçesi). Ter. eden Ali Ulvi Elöve, İstanbul: Maarif.
• Develi, Hayati (2014). Osmanlı Türkçesi Grameri - I, II. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
• Dil Derneği Türkçe Sözlük (2005). Ankara: Dil Derneği.
• Doğan, Enfel (2012). Türkiye Türkçesinde Nispet Ekini Karşılama Yolları. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 30, 189-207.
• Doğan, Mehmet (1990). Büyük Türkçe Sözlük. Ankara: Rehber.
• Eren, Hasan (1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. Ankara: Bizim Büro.
• Ergin, Muharrem (1993). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak.
• Gökalp, Ziya (1999). Türkçülüğün Esasları. Haz. Mehmet Kaplan, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı.
• Göksel, Aslı; Kerslake, Celia (2005). Turkish: A Comprehensive Grammar. London and New York: Routledge.
• Gülensoy, Tuncer (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü I-2. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Hatiboğlu, Vecihe (1981). Türkçenin Ekleri. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Hindoglu, A. (1831). Dictionnaire Abrégé Français-Turc. Vienne.
• İmer, Kâmile (1976). Türk Dil Devrimi. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Lewis, G. (2016). Trajik Başarı. Çev. Mehmet Fatih Uslu, İstanbul: Çeviribilim.
• Korkmaz, Zeynep (2009). Türkiye Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Mallouf, N. (1856). Dictionnaire Français-Turc. Paris.
• Nişanyan, Sevan (2002). Sözlerin Soyağacı: Çağdaş Türkçenin Etimolojik Sözlüğü. İstanbul: Adam.
• Örnekleriyle Türkçe Sözlük (1995). Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Püsküllüoğlu, Ali (2012). Arkadaş Türkçe Sözlük. Ankara: Arkadaş.
• Redhouse, J. W. (1856). An English And Turkish Dictionary. London.
• Rhasis, G. (1828). Vocabulaire Français-Turc. Petersbourg.
• Rhasis, G. (1829). Vocabulaire Français-Turc Seconde Partie. Petersbourg.
• Saraç, Tahsin (1985). Büyük Fransızca-Türkçe Sözlük (Grand Dictionnaire Français-Turc). İstanbul: Adam.
• Şemseddin Sami (1905). Dictionnaire Français-Turc. İstanbul.
• Şemseddin Sami (2015). Kamus-ı Türkî. Haz. Paşa Yavuzarslan, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Tietze, Andreas (2016). Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati, Birinci Cilt. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA).
• Tietze, Andreas (2016). Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati, Üçüncü Cilt. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA).
• Toven, Mehmet Bahaettin (2004). Yeni Türkçe Lügat. Haz. Abdülkadir Hayber, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Türkçe Sözlük (2011). Türk Dil Kurumu. Ankara.
• Yelten, Muhammet (2013). Türk Dili ve Anlatım Bilgileri. İstanbul: Der.
• Yurdakul, Doğan (2011). Büyük Fransızca-Türkçe Sözlük. Ankara: Kurmay, Birinci Baskı.
• https://sozluk.gov.tr/ (Son erişim tarihi: 01.09.2020)