Öz
Türkiye’de Çağatay edebiyatı ve Çağatay Türkçesi üzerine yapılan araştırmalarda genellikle edebî, dinî ve tarihî metinler olmak üzere yazılı eserler esas alınmaktadır. Çağatay Türkçesi dönemi halk kültür ürünleri ile sözlü anlatıların varlığı ise yeterince bilinmemektedir. Çağatay Türkçesi dönemi halk anlatılarını derleme faaliyetleri XIX. yüzyılın ikinci yarısına, Rusların Orta Asya’yı işgal etmesinden sonraki döneme denk gelmektedir. Çalışmamızın konusunu da işgal sonrası Rus Doğu bilimcisi Ostroumov’un Türkistan’da derlediği ve 1895’te Taşkent’te yayımladığı Poslovitsı i Zagadki Sartov (Sart Atasözleri ve Bilmeceleri) adlı eserinde yer alan Zagadki Sartov (Sart Bilmeceleri) yazısı oluşturmaktadır. Bu yazı Türkistan Türklerinden derlenen bilmecelerle ilgili ilk çalışma olması ve Çağatay Türkçesinin son döneminde kaydedilmesi bakımından oldukça önemlidir. Eserde 150 adet bilmece bulunmaktadır. Ostroumov, eserinde atasözlerinin sadece Rusça çevirisini bir liste hâlinde verirken, bilmecelerin hem Rusça çevirisini hem de Arap harfli metnini bir araya getirmiştir. Bilmecelerin Türkiye’de tanıtılmasını amaçlayan bu çalışmada Arap harfli metnin transkripsiyonu yapılmış, metin Türkiye Türkçesine aktarılmış ve bilmeceler konularına göre sınıflandırılmıştır. Bunun yanı sıra bazı sözcükler değerlendirilerek çağdaş Türk lehçelerindeki izleri aranmış ve bilmecelerin dikkat çeken şekil özellikleri belirlenmeye çalışılmıştır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- ABDURAHİMOV, Maksud (2019). Ruscha-O‘zbekcha va O‘zbekcha-Ruscha Lug‘at. Toshkent: Akademnashr.
- AKMATALİYEV, Abdıldacan (Edt.). (2015). Kırgız Tilinin Sözdügü I-II. Bişkek: Avrasya Press.
- BASKAKOV, Nikolay Aleksandroviç (Edt.). (1958). Karakalpaksko-Russkiy Slovar’. Moskva.
- BOROVKOV, Aleksandr Konstantinoviç (1961). Badâ’i’ Al-Lugat: Slovar’ Ṭâli’ Îmânî Geratskogo k Soçineniyam Alişera Navoi. Moskva: İzdadel’stvo Vostoçnoy Literaturı.
- CANUZAKOV, Telğoja (Edt.) (1999). Kazak Tiliniŋ Sözdigi. Almatı: Dayk-Press Yayınevi.
- CLAUSON, Sir Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. London: Oxford University Press.
- ECKMANN, János (2017). Çağatayca El Kitabı (Çev. Günay Karaağaç). Ankara: Türk Dil Kurumu.
- ERCİLASUN, Ahmet Bican; AKKOYUNLU Ziyat (2014). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk. Ankara: Türk Dil Kurumu.
- MARUFOV, Z. M. (Edt.) (1981). Özbek Tilining İzahli Luġati I-II. Moskva: İzdatel’stva Russkiy Yazık.
Öz
In Turkey, studies of Chagatay literature and language are largely based on written works, including literary, religious, and historical texts. The existence of folklore from the Chagatay period is not sufficiently known. The activities of compiling folklore of the Chagatay period coincide with the second half of the 19th century, after the occupation of Central Asia by the Russians. The subject of this paper is the article Zagadki Sartov (Riddles of Sarts), which was included in a work named Poslovitsı i Zagadki Sartov (Proverbs and Riddles of Sarts), compiled in Turkestan and published in Tashkent in 1895 by Russian orientalist Ostroumov after the occupation. The article by Ostroumov is very important in that it is the first study on riddles compiled from Turkestan and written down in the last period of the Chagatay. There are 150 riddles in the article. While Ostroumov listed only the Russian translation of the proverbs in his work, he combined both the Russian translation and the Arabic letter text of the riddles. In this paper, which aims to present riddles in Turkey, the text written in Arabic letters was transcribed, the text was translated into Turkish, and the riddles were classified according to their themes. In addition, some words have been evaluated, their traces have been searched in contemporary Turkic dialects, and the distinct morphological features of the riddles have been tried to be determined.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- ABDURAHİMOV, Maksud (2019). Ruscha-O‘zbekcha va O‘zbekcha-Ruscha Lug‘at. Toshkent: Akademnashr.
- AKMATALİYEV, Abdıldacan (Edt.). (2015). Kırgız Tilinin Sözdügü I-II. Bişkek: Avrasya Press.
- BASKAKOV, Nikolay Aleksandroviç (Edt.). (1958). Karakalpaksko-Russkiy Slovar’. Moskva.
- BOROVKOV, Aleksandr Konstantinoviç (1961). Badâ’i’ Al-Lugat: Slovar’ Ṭâli’ Îmânî Geratskogo k Soçineniyam Alişera Navoi. Moskva: İzdadel’stvo Vostoçnoy Literaturı.
- CANUZAKOV, Telğoja (Edt.) (1999). Kazak Tiliniŋ Sözdigi. Almatı: Dayk-Press Yayınevi.
- CLAUSON, Sir Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. London: Oxford University Press.
- ECKMANN, János (2017). Çağatayca El Kitabı (Çev. Günay Karaağaç). Ankara: Türk Dil Kurumu.
- ERCİLASUN, Ahmet Bican; AKKOYUNLU Ziyat (2014). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk. Ankara: Türk Dil Kurumu.
- MARUFOV, Z. M. (Edt.) (1981). Özbek Tilining İzahli Luġati I-II. Moskva: İzdatel’stva Russkiy Yazık.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Tarihsel, Karşılaştırmalı ve Biçimsel Dilbilim |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Erken Görünüm Tarihi | 28 Kasım 2023 |
| Yayımlanma Tarihi | 28 Kasım 2023 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2023 Cilt: 17 Sayı: 33 |
