The Qahtani-Adnanid Rivalry in the Arab Society of the Age of Ignorance, Specific to the Quraysh Tribe

Year 2025, Volume: 8 Issue: 1, 77 - 92, 30.06.2025

Kerem Çavuşlu

https://doi.org/10.47145/dinbil.1645336

Abstract

This study aims to analyze the political and economic competition experienced within the Qahtani and Adnanid tribal groups, who lived in the Arabian Peninsula during the pre-Islamic period, with a particular focus on the Adnanid Quraysh tribe, on the Adnanite Quraysh tribe. It has been determined that no direct study has been conducted on the selected title, although there are numerous works concerning the Quraysh tribe and the Qurayshness of the caliphate. The chosen title seeks to contribute to ongoing and future studies on the issue of Qurayshi legitimacy in the caliphate debates that emerged after the Prophet Muhammad.Since the scope of this research is limited to pre-Islamic era, the political reflections of this competition in the post-Prophetic period have not been addressed. The main objective of this study reveals the historical background of the Qahtani-Adnani conflict that surfaced after the Prophet’s death. In this article, evaluations were made based on the historical-sociological method in the light of the information and findings in classical sources and contemporary research. According to classical sources, Arabs were grouped as either Qahtanis or Adnanids based on their ancestral lineage. While Yemen was a region densely populated by Qahtanis, Hejaz was a geography where Qahtanite-Adnanite tribes lived together. Mecca, the most important settlement in the Hejaz region, was considered sacred to the Qahtani-Adnanite tribes due to the privilege associated with the Kaaba. The tribe that controlled Mecca’s political authority, particularly in the Hejaz, held a privileged position. After Prophet Ismail, this privilege remained with the Qahtanis until the time of Qusayy Ibn Kilab. With Qusayy Ibn Kilab, the political power of Mecca passed into the hands of the Adnanite Quraysh tribe. After Qusayy Ibn Kilab, his sons quickly transformed the political power provided by the Kaaba into economic power and became the leading community of the region. They came to control not only the Mecca’s political sphere but also the economic power of the Arabian Peninsula. Following the incident of the Elephant, the Quraysh gained an even more privileged position and used this power over the Arabs pilgrims who visited Mecca for the Hajj and Umrah, turning this privilege into a tool of exploitation. The political and economic power monopolized by the Quraysh caused a reaction especially from the tribes belonging to the Qahtani confederation. The Quraysh introduced new practices related to pilgrimage. Accordingly, the Arab pilgrims who came to visit the Kaaba were classified into three groups. They were called the members of the Hums, Hill and Tıls. The most advantageous and privileged group was undoubtedly the Quraysh and their allied Arab tribes, whose members were called the Humslu, or Ahmesis. The rules governing these groups during the pilgrimage differed significantly. While in a state of ihram, the Ahmesis refrained from consuming milk and dairy products and avoided certain plants. They did not have sexual intercourse with women, did not use perfume, did not cut their nails or hair and did not walk barefoot. They wore clothes made of wool or hair. They did not live in tents made of camel hair like other Arabs, but they did not enter their homes through the door. Since they considered themselves superior to other Arabs, they did not go to Arafat and Mina like everyone else when performing the Hajj and Umrah worships. They would stay at a place called Namira until sunset and then proceeded to Muzdalifah. It was forbidden for the Arabs of the Hill to bring food and drink into Mecca from the outside. For this reason, they had to purchase their provisions like the food and drink from Quraysh merchants during their stay in Mecca. They could not circumambulate the Kaaba in their daily clothes. For this reason, they had to buy new clothes. Those who did not have money to buy clothes would take off their clothes when they entered the Haram area and circumambulate the Kaaba topless. They believed that in this way, as they stripped off their clothes, they were cleansed of their sins and became spiritually clean. Apart from these two groups, there was a third group that was subjected to a different treatment than the Hajj and Umrah rituals. They were called the Tıls tribes. These were the people of Hadramut, Akk, Acib, Iyad b. Nizar, the other tribes of Yemen. The people of Tıls had a status between the Hill and Homs tribes. The people of Tıls could act like the tribes of the Hill while they were in ihram. After putting on their clothes, they would behave like the people of Homs and enter their houses as they did. They did not remove their clothes while performing Tawaf and did not borrow clothes. They entered their houses through the door and performed Waqf in Arafat alongside the pilgrims of the Hill class and perform their worship according to their rituals.

Keywords

History of İslamic , Qahtanite , Adnanite , Qusayy Ibn Kilab , Quraysh , Kaaba

Kureyş Kabilesi Özelinde Câhiliye Dönemi Arap Toplumunda Kahtânî-Adnânî Rekabeti

Abstract

Bu çalışmada İslâm öncesi dönemde Arap yarımadasında yaşayan ve Kahtânî-Adnânî kabileler olarak tanımlanan toplumların kendi içerisinde yaşamış oldukları siyasî ve iktisadî rekabet Adnânî Kureyş kabilesi üzerinden analiz edilmiştir. Seçilen başlıkla ilgili doğrudan bir çalışmanın yapılmadığı ancak Kureyş kabilesi ve hilâfetin Kureyşliliği konusunda pekçok çalışmanın olduğu tespit edilmiştir. Hz. Peygamber sonrası hilâfetin Kureyş’e ait olması meselesine dair tartışmalara katkı sunmak amacıyla yapılmış ve yapılacak yeni çalışmalara katkı sunma adına böyle bir başlık seçilmiştir. Araştırmanın konusu İslâm öncesi dönem ile sınırlandırıldığı için bu rekabetin Hz. Peygamber sonrasında yaşanan siyasî olaylara yansımasına girilmemiştir. Bu çalışma ile Hz. Peygamber sonrası yaşanan Kahtani-Adnani çatışmasının arka planını ortaya konulmak istenmiştir. Bu makalede klasik kaynaklardaki bilgiler ve çağdaş araştırmalardaki tespitler ışığında tarihî-sosyolojik yöntem esasa alınarak değerlendirmeler yapılmıştır. Klasik kaynaklara göre; Araplar mensup oldukları ataları itibariyle kendilerini Kahtânî-Adnânî olarak gruplandırmışlardı. Yemen, Kahtânîlerin yoğun yaşadığı bir bölgeyken Hicaz, Kahtânî-Adnânî kabilelerin birlikte yaşadıkları bir coğrafyaydı. Hicaz bölgesinin en önemli yerleşim yeri olan Mekke, Kâbe’nin kendisine sağlamış olduğu imtiyaz nedeniyle Kahtânî-Adnânî kabilelerinin için kutsal kabul ediliyordu. Mekke’nin siyasî gücünü ele geçiren kabile, Hicaz bölgesinin en imtiyazlısı haline geliyordu. Hz. İsmâil’den sonra bu üstünlük Kusay b. Kilâb’a kadar Kahtânîlerin elinde kaldı. Kusay b. Kilâb ile Mekke’nin siyasî gücü Adnânî Kureyş kabilesinin eline geçti. Kusay b. Kilâb’dan sonra oğulları Kâbe’nin kendilerine sağlamış olduğu siyasî gücü kısa sürede iktisadî güce dönüştürerek bölgenin lider topluluğu haline geldiler. Mekke’nin siyasî gücünün yanı sıra Arap yarımadasının iktisadî gücünü de kontrol eder hale geldiler. Fil olayından sonra daha imtiyazlı bir konum elde eden Kureyş bu gücünü hac ve umre için Mekke’ye gelen Araplara karşı kullanarak bu imtiyazı bir sömürü aracına dönüştürdü. Kureyş’in tekeline aldığı siyasî ve iktisadî güç özellikle Kahtânî konfederasyonuna mensup kabilelerin tepkisine neden oldu. Kureyş hac ibadetine ilişkin yeni kurallar koydu. Buna göre Kâbe’yi ziyarete gelen Arap hacı adayları üç grup şeklinde tasnif edildi. Bunlara; Hums, Hill ve Tıls mensupları adı verildi. Bu gruplar içerisindeki en avantajlı ve imtiyazlı grup şüphesiz Kureyş ve onun müttefiki olan Arap kabileleriydi. Bu kabilelere mensup olanlara humslular diğer adıyla ahmesîler denirdi. Hac ibadeti esnasında bu grupların uymaları gereken kurallar birbirinden farklılık arz etmekteydi. Ahmesîler ihramlı iken süt içmez ve süt ürünleri yemezlerdi. Bazı bitkilerin yemesini yasaklar ve bu yasağa da uyarlardı. Kadınlarla cinsel ilişkiye girmez ve koku kullanmazlardı. Tırnak, saç kesmez ve çıplak ayakla dolaşmazlardı. Kıl veya yünden dokunmuş elbise giyerlerdi. Diğer Araplar gibi devetüyünden yapılan çadırlarda değil de evlerinde otururlar, ancak evlerine kapıdan girmezlerdi. Kendilerini diğer Araplardan üstün görmeleri nedeniyle hac ve umre ibadetlerini ifa ederlerken herkes gibi Arafat’a ve Mina’ya gitmezlerdi. Onlar Nemire denilen yerde gün batımına kadar kalırlar ardında da Müzdelife’ye inerlerdi. Hille mensup Arapların, Mekke’ye dışarıdan yiyecek ve içecek sokamadıkları yasaktı. Bu nedenle de Mekke’de kaldıkları süre zarfında Kureyşli tüccarlardan satın aldıkları yiyecek ve içeceklerle ihtiyaçlarını gidermek zorundaydılar. Bunlar gündelik elbiseleri ile Kâbe’yi tavaf edemezlerdi. Bu nedenle de yeni elbiseler satın almak zorundaydılar. Elbise alacak parası olmayanlar Harem bölgesine girdiklerinde üzerlerindeki elbiseleri çıkarır ve üstsüz olarak Kâbe’yi tavaf ederlerdi. Bu şekilde elbiselerinden soyundukları gibi günahlarından arınarak ruhen temizlendiklerine inanırlardı. Bu iki grubun dışında hac ve umre ibadetlerinden farklı bir muameleye tabi tutulan üçüncü bir grup daha vardı. Bunlara Tıls kabileleri adı verildi. Bunlar Yemen’in diğer kabileleri olan; Hadramevt halkı, Akk, Acîb, İyâd b. Nizâr halkıydı. Tıls’a mensup olanlar Hill ve Hums kabileleri arası bir statüye sahipti. Tıls halkı, ihramlıyken Hill’e mensup kabileler gibi davranabilirlerdi. Elbiselerini giydikten sonra da Humuslular gibi davranıp onlar gibi evlerine girerlerdi. Bunlar tavaf yaparken elbiselerini çıkarmazlar ve ödünç elbise almazlardı. Evlerine de kapıdan girerlerdi. Bunlar Hill’e sınıfından olan hacılarla birlikte Arafat’ta vakfe yaparlar ve onların menâsikine göre ibadetlerini yerine getirirlerdi.

Keywords

İslâm Tarihi , Kahtânî , Adnânî , Kusay b. Kilâb , Kureyş , Kâbe

References

• Abdulhamid, Sa’d Zuğlul. fi Tarihi’l-Arab Kable’l-İslam. Beyrut: Daru’l-Nahdu’l-Arabiyye, 1. Basım, 1975.
• Akoğlu, Muharrem. Cahiliyye Arap Kültürü’nün Mezheplerin Doğuşuna Etkisi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yükse Lisans Tezi, 1995.
• Akyürek, Yunus. “Cahiliye Dönemi Ḳureyş Toplumunda Ḥilf Olgusu”. Journal of Sakarya University Faculty of Theology 20/38 (Aralık 2018), 33-56.
• Alî, Cevâd. el-Mufassal fi Târihi’l-Arab Kable’l-İslâm. 10 Cilt. Bağdad: Mektebetü’n Nahda, 2. Basım, 1976.
• Apak, Âdem. “İslâm Öncesi Dönemde Mekke İdare Sistemi ve Siyasetinin Oluşumu”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/1 (2001), 177-164.
• Ateş, Ali Osman. İslam’a Göre Cahiliye ve Ehl-i Kitab Örf ve Adetleri. İstanbul: Beyan yayınları, 1996.
• Ateş, Ali Osman. “Kusay b. Kilâb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/460-461. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı yayınları, 2002.
• Bakkal, Ali. “Ebû Bekir’in Halîfe Seçilmesinde ‘İmamlar Kureyş’tendir’ Hadîsinin Rolü Üzerine”. ww.istem.org 3/6 (2005), 87-104.
• Balcı, İsrafil. “‘İmamlar/Halifeler Kureyş’tendir’ İddiasının Kritiği”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 40 (2016), 5-32.
• Baş, Mustafa. İslam’ın Doğuş Döneminde Hicaz Bölgesinde Yahudilik ve Hırıstiyanlık. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1. Basım, 1999.
• Bozkurt, Nebi - Küçükaşcı, Mustafa Sabri. “Mekke”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 28/572-575. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003.
• Brockelmann, Carl. History of the İslamic Peoples. çev. Carmichael Joel - Moshe Perlmann. New Delhi: Munshiram Manoharlal Publisher Pvt. Ltd., 1995.
• Büyükcoşkun, Kudret. “Arabistan, Fiziki ve Beşeri Coğrafya”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/248. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991.
• Cemili, Hızır Abbas el-. Kabiletü Kureyş ve Eseruha fi’l-Hayati’l-Arabiyyeti Kable’l-İslâm. Bağdad: el-Mecmau’l-İlmi, 2002.
• Çağatay, Neşet. Başlangıçtan Abbasilere Kadar (Dini-İçtimai-İktisadi-Siyasi Açıdan) İslâm Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1. Basım, 1993.
• Çağatay, Neşet. İslâm’dan Önce Arap Tarihi ve Cahiliye Çağı. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1957.
• Çavuşlu, Kerem. “Arap Toplumundaki Adnânî Kureyş Karşıtlığının Hâricîliğin İmâmet/Hilâfet Algısına Etkisi”. Ağrı İslami İlimler Dergisi 8/13 (2023), 186-208.
• Çelikkol, Yaşar. İslâm Öncesi Mekke. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2003.
• Çelikkol, Yaşar. İslâm Öncesi Mekke. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2003.
• Dayf, Şevki. el-Asru’l Cahiliyye. Kahire: Dâru’l Maarif, 1976.
• Duman, Muhammet Fatih. Kureyş Kabilesi (İslâm Öncesi Etnik, Siyasi ve Ekonomik Yapı). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
• Esad, Mahmut. İslâm Tarihi, Tarih-i Dini İslam,. ed. A.L Kazancı - Osman Kazancı. İstanbul: Marifet Yayınları, 1984.
• Ezrakî, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Abdullah l-. Ahbâru Mekke. thk. Rüşdi Salih Melhase. 2 Cilt. Mekke: Daru’s-Sekafe, 3. Basım, 1996.
• Guzmán, Roberto Marín. “Arap Kabileleri, Emevî Saltanatı ve Abbâsî İhtilali”. çev. Ali Aksu. C.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 18/1 (2014), 257-298.
• Günaltay, M: Şemsettin. İslâm Öncesi Arap Tarihi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1. Basım, 2006.
• Günaltay, Şemsettin. İslâm Öncesi Araplar ve Dinleri. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1997.
• Hamevî, Yakut Şihabuddin Ebi Abdullah b. Abdillah el-. Muʿcemü’l-Büldân. 5 Cilt. Beyrut: Daru Sadır, 1957.
• Hamidullah, Muhammed. “Îlâf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/63-64. İstanbul: TDV İslam Araştırmalar Merkezi, 2000. https://islamansiklopedisi.org.tr/ilaf (05.02.2023).
• Hatipoğlu, Mehmet Said. “İslâm’da İlk Siyasi Kavmiyetçilik Hilafetin Kureyşliliği”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 23 (ts.), 121-213.
• Hayrabadi, Muhammed Ebu’l-Leys el-. “Modern Dönemde Eleştirilerin Odağındaki Bir Hadis: "İmamlar Kureyş’tendir’’”. çev. Muhammed Kabakoz. Hadis Tartışmalarına Yeni Yaklaşımlar. ed. Enbiya Yıldırım. 428-475. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1. Basım, 2020.
• İbn Al-Kalbi. Putlar Kitabı. çev. Beyza Düşüngen. Ankara: Ankara Üniversitesi ilahiyat Fak. Yayınları, 1969.
• İbn Habib, Ebu Ca’fer Muhammed. Kitabu’l-Munammak fi ahbari Kureyş, thk. Ahmed Faruk Hurşid. Beyrut: kütü, 1405.
• İbn Habîb, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Habîb b. Ümeyye b. Amr el-Hâşim. el-Muhabber. Beyrut: Daru’l-Evkaf el-Cedid, 1. Basım, ts.
• İbn Haldun, Ebu Zeyd Abdurrahman b. Ebi Bekr. Mukaddime. çev. Zakir Kadiri Ugan. 3 Cilt. İstanbul: Maarif Basımevi, 1. Basım, 1954.
• İbn Havkal, Ebü’l-Kāsım Muhammed b. Alî en-Nasîbî el-Bağdâdî. Kitabu Sûretü’l-Arz. Beyrut: Dâru Sâdır, 2. Basım, ts.
• İbn Hazm el-Endülîsî el-Kurtubî. Cemheretü Ensabu’l-Arap. Beyrut Lübnan: Daru’l Kütübü’l İlmiyye, 1. Basım, 1983.
• İbn Hişâm, Ebu Muhammed Abdulmelik. es-Siretü’n-Nebeviyye. 4 Cilt. Mısır: Matbatü Mustafa, 1. Basım, 1936.
• İbn İshak, Ebû Abdillâh Muhammed b. İshâk b. Yesâr B. Hıyâr el-Muttalibî el-Kureşî el-Medenî. Sîretü İbn İshâk el-müsemmâ bi-Kitâbi’l-Mübtedeʾ ve’l-mebʿass ve’l-meğâzî. Konya: Hayra Hizmet Vakfı, 1. Basım, 1981.
• İbnü’l-Fakīh, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. İshâk b. İbrâhîm el-Hemedânî. Muhtasar Kitâbu’l-Buldân. Beyrut Lübnan: Dâru Sâdır, ts.
• İstahrî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Muhammed el-İstahrî el-Fârisî. Mesâlikü’l-memâlik. Beyrut Lübnan: Dâru Sâdır, 1. Basım, ts.
• Kaplan, Hasan. “Bir İnanç Aşaması Olarak Haniflik”. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10 (2017), 7-23.
• Kaya, Büşra Sıdıka. İslâm Öncesi Arap Toplumunda Eman. Istanbul: Siyer Yayınları, 1. Basım, 2020.
• Kelpetin, Mahmut. İslâm Öncesi Güney ve Kuzey Arabistan. Istanbul: KURAMER, 1. Basım, 2016.
• Kister, M. J. Societey and Religion from Jahiliyye to Islam. Hampshire Gread Britain: Variorum Gower Publishingi Group, 1. Basım, ts.
• Kister, M. J. Studies in Jahiliyya and Early İslam. London: Variorum Reprınts, 1980.
• Köse, Feyza Betül. “İlk Dönem İslâm Tarihi Siyasî Hâdiselerinde Kureyşlilik Olgusu”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16 (02 Aralık 2020), 238-249.
• Kuzgun, Şaban. “Hanîf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 16. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.
• Kuzgun, Şaban. İslam Kaynaklarına Göre Hz. İbrahim ve Haniflik. Ankara: Se-Da Yayınları, 1985.
• Küçükaşcı, Mustafa Sabri. “Hicaz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 17/432-437. Istanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmalar Merkezi, 1998.
• Makdîsî, Muhammed b. Ahmed. Kitâbü Aḥseni’t-teḳāsîm fî maʿrifeti’l-eḳālîm. Beyrut Lübnan: Dâru Sâdır, 2. Basım, ts.
• Mellah, Haşim Yahya el-. el-Vasît Târihu’l Arab Kable’l İslâm. Beyrut Lübnan: Daru’l Kütübü’l İlmiyye, 1. Basım, 2008.
• Mes’ûdî, Ali b. Hüseyin. Mürûcü’z-Zeheb ve Meʿâdinü’l-Cevher. ed. Yusuf Esad Dağir,. I-II Cilt. Beyrut: Daru’l Endülüs, 1385.
• Oflaz, Abdulhalim. “Ensâr’ın İktidar Taleplerinin Reddi Bağlamında Hilâfetin Kureyşiliği Problematiği”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2020/15 (Bahar 2020), 124-144.
• Olgun, Tahir (Tâhirü’l-Mevlevî). İslâm’da İbadet Tarihi. ed. Abdullah Işıklar. İstanbul: Bilmen Basımevi, 1. Basım, 1963.
• Özaydın, Abdulkerim. “Arap”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi .3/272-324. Istanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991.
• Özgül, Mansur. “Kureyş Kabilesinin Yükselişinde ve Düşüşünde Kervan Faaliyetlerinin Rolü”. İlahiyat 6 (Temmuz 2021), 29-45.
• Sem‘ânî, Ebû Sa‘d Abdülkerîm b. Muhammed b. Mansûr. el-Ensâb. 5 Cilt. Beyrut Lübnan: Daru’l Cinan, 1. Basım, 1988.
• Şahinalp, Ömer Faruk. Kur’ân’ın İrşadı Karşısında Kureyş Aristokrasisinin Tavrı. Şanlıurfa: Haran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Seyyid Abdulaziz Salim. Tarihu’l Arab fi Asri’l Cahiliyye. Beyrut Lübnan: Daru’l Nahdatü’l Arabiyye, 1. Basım, ts.
• Şen, Abdurrahim. “Halifede Aranan Şartlardan Biri Olarak Kureyşliliğin Kavmiyetçilik ile İlişkilendirilmesine Eleştirel Bir Yaklaşım”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 35 (2020), s. 191-213.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî et-. Târîhu’l-Ümem ve’l-Mülûk. thk. Muhammed Ebu’l Fadl İbrahim. 9 Cilt. Kahire: Daru’l Maarif, 1961.
• Taşkın, Zuhal. İslâm Öncesinden Emeviler’in Sonuna Kadar Kahtânîler. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Tekin, Mustafa. “Kur’an-ı Kerim’deki Aşiret, Kabile ve Kureyş Kavramlarının Din Sosyolojisi Açısından Tahlili”. Journal Of İslamic Research 14/2-3 (2001), 450-454.
• Türk, Mahmut. Kureyş Suresi Işığında Mekke Dönemi İktisâdî Hayatı. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yükse Lisans Tezi, 2006.
• Uslu, Recep. “Hums”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.18/364-365. İstanbul, 1998.
• Ülkü, Hayati. Muhtasar İslâm Tarihi. 3 Cilt. İstanbul: Şelale Yayınları, 1972.
• Ünverdi,Veysi. “Hilâfetin Kureyşliliği Meselesi Üzerine Bir Değerlendirme”. 1. Uluslararası Marmara Bilimsel Araştırmalar ve İnovasyon Kongresi 1. Internatıonal Marmara Scıentıfıc Research And Innovatıon Congress Congress Book. thk. Victoria Rocacıuc. 992-1000. İstanbul: Internatıonal Scıence And Art Research Center İKSAD Publishig house, 2021.
• Ya‘kûbî, Ebü Ya’kub el-. Târîhu’l-Yaʿkubî. 2. Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.