Religious, Social And Cultural Activities In Condolence Ceremonies In Van Region

Year 2025, Volume: 8 Issue: 1, 113 - 129, 30.06.2025

Mahmut Dündar , Münir Ecer

https://doi.org/10.47145/dinbil.1660796

Abstract

Condolence is a concept that refers to a visit made to the deceased's relatives after the funeral and burial procedures held after the death of someone, to offer condolences. Condolence has continued as a tradition in Islamic history, but it has also been influenced by the customs, traditions, and rules of Muslim societies. In other words, condolence is a ceremony that Muslim societies have practiced throughout history, although it has also been influenced by the established traditions and habits of societies that have accepted Islam. Today, the tradition of condolence continues in almost every region of Turkey, albeit in different practices and forms. This study aims to examine the condolence ceremonies held after funeral and burial procedures in the Van region and to reveal the religious, social, and cultural activities in these ceremonies. The study was conducted according to the case study design, which is one of the qualitative research methods. A case study is a research design in which an event or phenomenon is considered a situation that needs to be investigated, and the problems are identified and the subject of the research is determined. Here, the condolence tradition in the Van region is considered a situation waiting to be investigated. The data of the research were collected in two stages, namely observation and interview. The theoretical infrastructure of the research was created with the data obtained from the document review, and its place in the literature was determined. Here, the concept of condolence, related concepts, and information about its position in Islamic thought were based on relevant sources. In the observation stage, the researchers participated in the condolence ceremonies as participant observers and kept records related to the purpose of the research and collected data. In the interview stage, semi-structured in-depth interviews were conducted with religious officials, administrators, and opinion leaders who constitute the active participants of the condolence ceremonies. The data obtained from the observations and interviews were subjected to content analysis by the researchers. As a result of the content analysis conducted, five themes were obtained following the aims and objectives of the research. These themes are religious and social activities organized in condolence ceremonies, informal religious education practices that stand out in these ceremonies, methods used in these educational practices, characteristics of the people who actively manage the educational activities and the impact of all these activities organized in condolence ceremonies on the religious and social life of the local people. The themes in question were transformed into finding titles, and the quotations from the obtained data were interpreted and discussed within the framework of existing literature and research. According to the results obtained from the research, various activities and presentations that can be included in the category of informal religious education are carried out in condolence ceremonies. In other words, religious, social, and cultural activities organized in condolence ceremonies constitute activities that can be evaluated in the category of informal religious education. These activities are organized by religious officials and opinion leaders in the region and are also requested and adopted by the local people. This situation encourages the sustainability of these ceremonies. All these activities, which are also based on various narrations, have become a tradition of the condolence ceremonies of the local people.

Keywords

Religious Education , Informal Religious Education , Condolence , Burial , Van

Van Yöresi Taziye Merasimlerinde Dinî, Sosyal ve Kültürel Etkinlikler

Abstract

Taziye; birinin vefat etmesinin ardından düzenlenen cenaze ve defin işlemlerinden sonra vefat edenlerin yakınlarına başsağlığı dilemek amacıyla yapılan ziyareti ifade eden bir kavramdır. İslam tarihinde taziye, bir gelenek olarak süregelmekle birlikte Müslüman toplumların örf, adet ve kaidelerinden de etkilenmiştir. Bugün Türkiye’nin hemen her bölgesinde farklı uygulama ve formlarda olsa bile taziye geleneği devam etmektedir. Bu çalışmanın amacı Van yöresinde cenaze ve defin işlemlerinin ardından düzenlenen taziye merasimlerini ele almak ve bu merasimlerdeki dinî, sosyal ve kültürel etkinlikleri ortaya koymaktır. Çalışma, nitel araştırma yöntemlerinden vaka (durum) çalışması desenine göre yürütülmüştür. Vaka (durum) çalışması, bir olay veya olgunun araştırılması gereken bir durum olarak kabul edildiği ve problemlerin belirlenmesiyle araştırmaya konu edildiği bir araştırma desenidir. Burada Van yöresindeki taziye geleneği araştırılmayı bekleyen bir durum olarak kabul edilmiştir. Araştırmanın verileri durum çalışmasıyla yürütülen saha çalışmalarına uygun olarak gözlem ve görüşme teknikleri kullanılarak toplanmıştır. Burada taziye kavramı, ilişkili kavramlar ve İslâm düşüncesindeki konumu ile ilgili bilgiler, ilintili kaynaklar göz önünde bulundurularak temellendirilmiştir. Gözlem aşamasında araştırmacılar taziye merasimlerinde katılımcı gözlemci olarak yer alıp araştırmanın amacına ilişkin kayıtları tutmuş ve verileri toplamıştır. Görüşme aşamasında ise taziye merasimlerinin aktif rol alıcılarını oluşturan din görevlileri, yönetici ve kanaat önderleriyle yarı yapılandırılmış derinlikli mülakatlar gerçekleştirilmiştir. Gözlem ve görüşmelerden elde edilen veriler araştırmacılar tarafından içerik analizine tabi tutulmuştur. Yapılan içerik analizi neticesinde araştırmanın amaç ve hedeflerine uygun olarak beş tema elde edilmiştir. Bu temalar; taziye merasimlerinde düzenlenen dinî ve sosyal etkinlikler, bu merasimlerde öne çıkan informal din eğitimi uygulamaları, bu eğitim uygulamalarında kullanılan yöntemler, eğitim faaliyetlerini aktif olarak yöneten kişilerin özellikleri ve taziye merasimlerinde düzenlenen bütün bu etkinliklerin yöre halkının dinî ve sosyal hayatındaki etkisidir. Söz konusu temalar birer bulgu başlıklarına dönüştürülerek elde edilen verilerden ortaya konulan alıntılar ile mevcut literetür ve araştırmalar çerçevesinde yorumlanıp tartışılmıştır. Araştırmadan elde edilen sonuçlara göre taziye merasimlerinde informal din eğitimi kategorisine dahil edilebilecek çeşitli etkinlik ve sunumlar icra edilmektedir. Başka bir ifadeyle taziye merasimlerinde düzenlenen dinî, sosyal ve kültürel faaliyetler informal din eğitimi kategorisinde değerlendirilebilecek etkinlikleri oluşturmaktadır. Bu etkinlikler yöredeki din görevlileri ve kanaat önderleri tarafından düzenlenmekle beraber yöre halkı tarafından da talep edilmekte ve benimsenmektedir. Bu durum söz konusu merasimlerin sürdürülebilirliğini teşvik etmektedir. Çeşitli rivayetlere de dayandırılarak sürdürülen bütün bu etkinlikler, yöre halkının taziye merasimlerinde bir gelenek halini almıştır.

Keywords

Din Eğitimi , İnformal Din Eğitimi , Taziye , Defin , Van

References

• Abuzar, Celil. “Şanlıurfa’da Değişen Toplumsal Yapıda Taziye Geleneği”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 10/2 (2010), 259-274.
• Arıcı, İsmail - Albayrak, Ali. “Elazığ’da Taziye Geleneği”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/2 (2007), 33-44.
• Aydın, Mehmet Zeki. Din Öğretiminde Yöntemler. Ankara: Nobel Yayınları, 2004.
• Aydın, Muhammet Şevki. Din Eğitimi Bilimi. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2017.
• Berg, Bruce L. - Lune, Howard. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. çev. Eren Can Aybek. Konya: Eğitim Yayınevi, 4. Baskı., 2019.
• Bolçay, Ezgi. “Erzurum’da Cenaze Gelenekleri”. Türkbilig 28 (2014), 111-118.
• Coşkun, Ogun - Kayserili, Alperen. “Köklü Bir Kültürün Uzantısı Olarak Ağrı’da Taziye Evleri”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 23/3 (2019), 1109-1130.
• Creswell, John W. Araştırma Deseni: Nitel, Nicel ve Karma Yöntem Yaklaşımları. çev. Yüksel Dede. Ankara: Eğiten Kitap Yayınları, 3. Baskı., 2017.
• Creswell, John W. Nitel Araştırma Yöntemleri. çev. Mesut Bütün - Selçuk Beşir Demir. Ankara: Siyasal Kitabevi, 6. Baskı., 2021.
• Çağrıcı, Mustafa. “Tâziye”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 202-203. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Çapçıoğlu, Fatma - Açıkgöz, Öznur Kalkan. “Nitel Araştırmalarda Kullanılan Araştırma Teknikleri”. Bilimsel Araştırma Süreçleri: Yöntem, Teknik ve Etiğe Giriş. ed. Özcan Güngör. Ankara: Grafiker Yayınları, 2018.
• Çolak, Ali. “Ölmek Üzere Olan Kişiye ve Mezardaki Ölüye Yapılan Telkin ile İlgili Rivayetler”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi IV/2 (2004), 201-222.
• Demirel, Özcan - Kaya, Zeki. “Eğitimle İlgili Temel Kavramlar”. Eğitim Bilimine Giriş. ed. Özcan Demirel - Zeki Kaya. 1-22. Ankara: Pegem Akademi Yayınları, 9. Baskı., 2014.
• Dikici, Erkan - Büyükdoğan, Seda. “Değişmeyen Ölüm Gerçeği Karşısında Değişen Taziye Kültürü: Kayseri/Tokmak Köyü Avşar Türkleri Örneği”. Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi 4/1 (2020), 49-67.
• Ertan, Mustafa Hakkı. “Sosyolojik Açıdan Batman ve Yöresindeki ‘Taziye Geleneği’ ve Bu Geleneğin Anadolu Taziye Kültürü ile Karşılaştırılması”. Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi 1/1 (2012), 949-962.
• Gürbüz, Sait - Şahin, Faruk. Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınları, 5. Baskı., 2018.
• Hamidi, Muhammet Sadık. “Doğu ve Güney Doğu Medreseleri’nin Mahiyeti ve Ders Müfredatı’nın Islah Önerisi”. Medrese Geleneği ve Modernleşme Sürecinde Medreseler Uluslararası Sempozyum. ed. Fikret Gedikli. Muş: M.Ş.Ü. Yayınları, 2013.
• İbn Abdurrahman, Ebû Abdullah Muhammed. Rahmetü’l-Ümme fî Ahlâki’l-Eimme. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2005. İbn Hacer, el-Heytemî Ahmed Şihâbüddîn. Fethu’l-Cevâd. Mısır: Matbaatu Mustafa, 1971.
• Kalaç, Rıdvan. “Van Medrese Geleneğinde Hadis Eğitimi ve Müderrislerin Hadis/Sünnete Yaklaşımları”. Türkiye’de Hadis Eğitimi. ed. Recep Emin Gül - Ahmet Ali Çanakcı. 169-228. Konya: Palet Yayınları, 2022.
• Kırış, Şemsettin. “Hz. Peygamber’in Cenaze ile İlgili Uygulamaları”. TARR 2/1 (2017), 41-61. https://doi.org/10.30622/tarr.344526
• Köksal, Onur - Atalay, Bünyamin. Öğretim İlke ve Yöntemleri. Konya: Eğitim Yayınevi, 4. Baskı., 2019.
• Leif, J. - Rustin, G. Pedagoji Doktrinleri Açısından Genel Pedagoji. çev. Nejat Yüzbaşıoğulları. Ankara: Milli Eğitim Basımevi, 1974.
• Musayev, İslam. “Doğu Medreselerinde Eğitim: Hakkâri Mele Nezir Medresesi Örneği”. Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi V/2 (2018), 233-245.
• Nâsır, İntisar Said Ahmed. Ahkâmu’t-Ta’ziye fi’l-Fıkhi’l-İslâmî. Bablis: Câmiatü’n-Necâh, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Neuman, Lawrence W. Toplumsal Araştırma Yöntemleri: Nitel ve Nicel Yaklaşımlar. Ankara: Yayınodası Yayıncılık, 7. Baskı., 2014.
• Nevevî, Muhyiddîn Ebî Zekeriya Yahyâ b. Şeref. el-Ezkâr. Beyrut-Dımaşk: el-Mektebetü’l-Emeviyye, ts.
• Osmanoğlu, Cemil. “Din Eğitimine İlişkin Temel Kavramların Kullanılışı Üzerine Bir Araştırma”. Bilimname XXX/1 (2016), 157-205.
• Özbil, Alev. “Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlarının Cenaze Merasimleri”. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları 11/22 (2012), 23-61.
• Özdemir, Muhittin. “Şâfi’î Mezhebi’nin Doğu Anadolu Ayağı ve Bingöl Örneği”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 7 (2006), 343-364.
• Sami, İsmetullah. “Doğu Medreselerinde Eğitim-Öğretim -Çokreşi Örneği-”. Medrese Geleneği ve Modernleşme Sürecinde Medreseler Uluslararası Sempozyum. ed. Fikret Gedikli. II/151-160. Muş: M.Ş.Ü. Yayınları, 2013.
• Sünbül, Ali Murat. Öğretim İlke ve Yöntemleri. Konya: Eğitim Akademi Yayınları, 5. Baskı., 2011.
• Şen, İhsan. “Osmanlı’da Cenaze Merâsimleri ve Mûsikî” 3/2 (2019), 145-156.
• TDV. İlmihal. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2002.
• Usta, Hayati - Özbek, Sunullah. “Cenaze Hizmetlerinde Risk Değerlendirmesi”. OHS Academy 3/2 (2020), 114-128.
• Uzunpostalcı, Mustafa. “Defin”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 9/86. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.
• Yaşar, Mehmet Aziz. “İslam Fıkhı Açısından Taziye Meselesi Üzerine Bir Değerlendirme”. Artuklu Akademi 4/2 (2017), 109-134.