İBN ATÂULLAH EL-İSKENDERÎ’NİN EL-ḤİKEMÜ’L-ʿATÂʾİYYE ESERİNDEKİ İNSAN TASAVVURU

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 6, 130 - 143, 14.12.2023

Handan Zülal Ersoy

Öz

Tasavvuf klasiklerinden olan el-Ḥikemü’l-ʿAtâʾiyye, İbn Atâullah el-İskenderî’nin (ö.709/1309) ideal bir müslümanı hikmetler ışığında tanımladığı eseridir. Eserde insana, Allah inancı ve İslam peygamberinin öğretisi sonucunda bir hayat inşa edilmiştir. Bu süreçte teslimiyet ve itaat ana kavramlardır. Biz de bu çalışmamızla günümüzde varoluş krizine sürüklenerek kendisine yabancılaşan insana hem kendini hem de hayatı nasıl anlamlandırması gerektiğini göstermeyi amaçladık. Modern psikoloji ilmi ile eseri tahlil ederek üç aşamalı bir gelişim modeli oluşturduk. İlim, irfan ve hikmet dediğimiz bu aşamalarla insanı, varoluşunun özüne doğru bir arayış yolculuğuna çıkardık. Bu süreçte din psikolojisi literatürünü ve kavramlarını kullandık. Nitel araştırma yöntemleri ile hazırlanan çalışmada doküman incelemesi tekniğine başvurduk. Günümüzde önce anlamı sonra da kendini kaybeden insana; bilimsel bir çözüm yolu sunmaya çalıştık. el-Ḥikemü’l-ʿAtâʾiyye’nin tasavvuf klasiklerinden olması nedeniyle psikolojik tahliline pek rastlanmamaktadır. Bu açıdan önemli olan tahlil çalışmamız da psikoloji alanına özgün bir katkı sağlamayı hedeflemektedir. Çalışmamızın sonucunda, din merkezli varoluş arayışlarının insanın kendisini ve hayatını anlamlandırmasında daha etkili olduğu anlaşılmıştır. İnsanın gelişimini ilim, irfan ve hikmet aşamalarına göre belirlemenin modern psikolojideki kuramların aksine daha tutarlı ve sağlıklı bir hayat görüşüne yol açtığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Din psikolojisi, Ataullah İskenderi, Hikemi Ataiyye, İnsan Algısı, Hakikat

The Holy Human in Ataullah Iskenderi's Book Hikem-i Ataiyye

Öz

Human’s tendency toward the truth arises from nature. With this nature, a person is dragged into a search from the beginning of birth. One of the main guiding factors in this process is religion. Every religion tries to show its truth to its followers through holy books and prophets. In this way, sincere believers understand the essence of the truth and make sense of their search. They try to guide people who cannot achieve this with their words. These words can be simple expressions or they can be wise expressions. The wise words seen in the Islamic civilization vision are the product of such a thought. These words are statements that contain truth and mysterious sequences. They aim to give meaning to Muslim’s lives by making them devote themselves to the path of Allah and his prophet. One of the representatives of this tradition is Ataullah İskenderi. This study aims to evaluate the human perception and view of truth in his book named Hikem-i Ataiyye, which is a compilation of his wise words. In the context of the work, it is understood that humans go through a three-stage development process. These processes, it is named as ılm, ırfan, and hikmah. The understanding of truth at each stage is revealed with wise words in the book. This book, one of the classics of Sufism, was analyzed from the perspective of modern psychology. Nowadays, to the person who first loses his meaning and then loses himself; it is an important work in terms of presenting the true path and reminding the original through its stages of development. There are no studies in the literature that discuss Hikem-i Ataiyye in this context and interpret it according to the science of psychology. The document analysis technique was used in the study prepared using qualitative research methods. While care was taken to ensure that the sources were primary, the annotations of the work were based on those of Kastamonulu Seyid Hafız Ahmet Mahir Efendi. As a result of the study, it was understood that a truth-centered search for meaning is more effective in making sense of life. It has been observed that determining human development according to the stages of ılm, Irfan, and hikmah leads to a more consistent and healthy view of life, unlike theories in
modern psychology.

Anahtar Kelimeler

Psychology of Religion, Ataullah İskenderi, Hikem-i Ataiyye, Human Perception, Truth

Kaynakça

• Asya, A. N. (t.y.). Fetih Marşı. Şiirce. http://siir.me/fetih-marsi
• Ayten, A. (2021). Psikoloji ve din (6. Basım). İz Yayıncılık.
• Ayten, A., & Köse, A. (2021). Din psikolojisi (12. Basım). Timaş Yayınları.
• Cebecioğlu, E. (2009). Tasavvuf terimleri ve deyimleri sözlüğü (3. Basım). Ağaç Kitabevi Yayınları.
• Frankl, V. E. (2022). İnsanın anlam arayışı (131. Basım). Okuyan Us Yayın.
• Kur’ân-ı Kerim (2023) Diyanet İşleri Başkanlığı.
• https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Fussilet-suresi/4271/53-ayet-tefsiri
• Göktaş, M. (2009). Şeyh Galip’in “Hoşça Bak Zatına Kim Zübde-İ Âlemsin Sen” Mısraı Bağlamında İnsanın Mahiyetine Dair. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 11(2), 289-308.
• Jung, C. J. (2023). Modern psikolojinin tarihi (C. Şeref, Çev.; 1. Basım). Pinhan Yayıncılık.
• Kara, M. (1998). El-Ḥikemü’l-ʿAtâʾiyye (C. 17, ss. 502-503). TDV İslam Ansiklopedisi.
• Kara, M. (1999). İbn Atâullah el-İskenderî (C. 19, ss. 337-338). TDV İslâm Ansiklopedisi.
• Karaçoşkun, M. D. (Ed.). (2019). Din psikolojisi (5. Basım). Grafiker Yayınları.
• Kardaş, S. (2018). Ibn Ata Allah al-Iskandari and al-Hikam al-‘Ata’iyya in the Context of Spiritually-Oriented Psychology and Counseling. Spiritual Psychology and Counseling, 3, 115-137.
• Kayıklık, H. (2021). Din psikolojisi (7. Basım). Karahan Kitabevi.
• Levent Abul, L. (2023). İbn Atâullah el-İskenderî’nin Hikem-i Atâiyye adlı eserinde kalbin dönüşümü. Diyanet İlmi Dergi, 59, 1127-1156.
• Nişancı, Z. (2022). Demir Kafes. Tübitak Sosyal Bilimler Ansiklopedisi. https://ansiklopedi.tubitak.gov.tr/ansiklopedi/demir_kafes
• Paloutzian, R. F., & Crystal, L. P. (Ed.). (2013). Din ve maneviyat psikolojisi (İ. Çapçıoğlu & A. Ayten, Çev.). Phoenix Yayınevi.
• Sayar, K., & Dinç, M. (2021). Psikolojiye giriş (11. Basım). Dem Yayınları.
• Seratlı, T. G. (Ed.). (2020). Ḥikemü’l-ʿAtâʾiyye şerhi Kastamonulu seyyid hafız Ahmed Mahir (9. Basım). Sufi Kitap.
• Tatcı, M. (Ed.). (2016). Yunus Emre divan (3. Basım). DİB Yayınları.
• Tekarslan, E. (2022). Bireysel davranış. Tübitak Sosyal Bilimler Ansiklopedisi.
• Üniversite Konferansları 1944-1945. (1946). 307.
• Whitehead, A. N. (2019). Düşününcenin serüveni (Y. Kaplan, Çev.; 3. Basım). Külliyat Yayınları.