SULTAN VELED DİVANI’NDA ŞEYH SELÂHADDÎN-İ ZERKÛB’A YÖNELİK METHİYELER

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 26, 143 - 165, 25.12.2022

Ahmet Özmen

Öz

Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’nin büyük oğlu Bahâeddîn Muhammed Sultan Veled, teşkilatçı karakteriyle babasının adına nispet edilen Mevlevîlik tarikatını Mevlânâ’nın ardından sistemli hale getirmiştir. Küçük yaşta annesini kaybeden Sultan Veled’in hayatının her merhalesinde babasının tesiri olmuştur. Oğlunun eğitimiyle bizatihî ilgilenen Mevlânâ, kendi halife ve hemdemlerine tâbi olmasını ona tavsiye etmiştir. Babasının bu isteğini kabul eden Sultan Veled, başta Mevlânâ’nın dostu Şems-i Tebrîzî olmak üzere halifeleri Şeyh Selâhaddîn-i Zerkûb ve Çelebî Hüsâmeddîn’e intisap etmiştir. Mevlânâ’nın vefatının ardından Çelebî Hüsâmeddîn’in halifeliğini sürdürmesini sağlamış, akabinde tarikatın başına geçip şeyhlik postuna oturmuştur. Mevlevîliğin lideri olduktan sonra Sultan Veled, tarikat işlerini belirli bir düzene sokmuş ve tarikatın geniş kitlelere ulaşmasını sağlamıştır. Tarikatta babasını takip eden Sultan Veled, eser inşa etme hususunda da Mevlânâ’nın yolunu izlemiştir. İbtidânâme, Rebâbnâme ve İntihânâme adında birbirinin devamı niteliğinde üç mesnevî nazmeden ve bir mensur Maârif’i bulunan Sultan Veled, Dîvân-ı Sultan Veled adında bir de divan tertip etmiştir. Divanında gazel, kaside, kıta, musammat, terci-i bend, terkib-i bend ve rubai formunda manzumeler söyleyen Sultan Veled, dinî ve tasavvufî muhtevalı şiirler kaleme almıştır. Bununla birlikte Sultan Veled’in bu eserinde methiye ve mersiye olarak nazmettiği manzumeler de bulunmaktadır. Bu manzumelerde Türkiye Selçukluları döneminin sultan ve devlet adamları, ahîleri, Mevlânâ ve halifeleri, bazı Anadolu şehirleri ve bu şehirlerin ileri gelenlerine şiirler söylemiştir. Bu manzumelerde memduhlarından sitayişle bahsetmiş, bazılarının ölümü üzerine üzüntüsünü dile getirmiş, devlet adamlarından tarikat adına talepte bulunmuş ve bir kısmını Konya’ya davet etmiş ya da bazılarının Konya’ya teşriflerinden duyduğu mutluğu dile getirmiştir. Bu çalışmada Sultan Veled’in divanında Mevlevîliğin ilk halifesi aynı zamanda kayınpederi olan ve aralarında şeyh mürit ilişkisi de bulunan Şeyh Selâhaddîn-i Zerkûb’a söylediği şiirler değerlendirilecektir. Sultan Veled, bu şiirlerinde Şeyh Selâhaddîn’i övmüş ve ona olan muhabbetinden bahsetmiştir. Şeyh’in vefatından sonra nazmettiği bir mersiyede ise Şeyh Selâhaddîn’in bu dünyadan ayrılışından duyduğu üzüntüyü anlatmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sultan Veled, Sultan Veled Divanı, Şeyh Selâhaddîn-i Zerkûb, Mevlânâ, Mevlevîlik

EULOGIES FOR SHEIKH SALAH AL-DIN ZARKUB AT SULTAN VALAD’S DIWAN

Öz

Baha al-Din Muhammad Sultan Valad, the eldest son of Mawlana Jalaluddin Rumi, with his organizational character systematized the Mawlavi order, which was attributed to his father’s name, after Mawlana. Sultan Valad, who lost his mother at a young age, was influenced by his father at every stage of his life. Mawlana, who was personally interested in the education of his son, recommended Sultan Valad to be subordinate to his caliph and followers. Upon accepting his father’s request, Sultan Valad joined his father’s caliphs, Sheikh Salah al-Din Zarkub and Chalabi Husam al-Din, especially Mawlana’s friend Shams-i Tabrizi. After Mawlana’s death, Sultan Valad enabled Chalabi Husam al-Din to continue his caliphate, and then he became the head of the sect and sat on the post of sheikh. After he became the leader of the Mawlavi order, Sultan Valad arranged the affairs of the sect in a certain order and enabled the sect to reach large masses. Sultan Valad, who followed his father in the works of the sect, also followed the path of Mawlana in writing works. Sultan Valad, who has three mathnawi poems called Ibtidanama, Rababnama and Intihanama which are the continuation of each other, and a prose Maarif, also arranged a diwan called Diwan-i Sultan Valad. Sultan Valad, who composed in his divan in the form of ghazal, eulogy, stanza, musammat, terci-i bend, terkib-i bend and rubai, wrote poems with religious and mystical content. In addition to this, there are also poems in this work of Sultan Valad that he wrote as eulogy and elegy. In these poems, he composed poems to sultans and statesmen, ahi orders, Mawlana and his caliphs, some Anatolian cities and notables of the Turkish Seljuk period. In these poems, he eulogized these high-ranking people, expressed his sadness over the death of some of them, made requests from the statesmen on behalf of the sect and invited some of them to Konya or expressed his happiness at the presence of some of them in Konya. In this study, the poems that Sultan Valad said to Sheikh Salah al-Din Zarkub, who was the first caliph of the Mawlavi order and also his father-in-law, and between whom there was a sheikh-follower relationship, will be evaluated. Sultan Valad praised Sheikh Salah al-Din in these poems and talked about his affection for him. In an elegy that he wrote after the death of the Sheikh, Sultan Valad expressed the sadness he felt at the departure of Sheikh Salah al-Din from this world.

Anahtar Kelimeler

Sultan Valad, Sultan Valad’s Diwan, Sheikh Salah al-Din Zarkûb, Mawlana, Mawlavi Order

Kaynakça

• Celâleddîn-i Humâî, “Velednâme’ye Göre Mevlânâ’nın Ailesinin ve Dostlarının Hayat Hikâyeleri”, trc. Adnan Karaismailoğlu, Mevlânâ Araştırmaları-1-, Akçağ Yay., Ankara, 2007, s. 9-28.
• Ceyhan, Semih, “Selâhaddîn-i Zerkûb”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. XXXVI, İstanbul, 2009, s. 340-341.
• Değirmençay, Veyis, “Sultan Veled’in Edebî Kişiliği ve Eserleri (I)”, Mevlânâ Araştırmaları-1-, Akçağ Yay., Ankara, 2007, s. 69-83.
• -------, “Sultan Veled’in Hayatı, Düşüncesi ve Görüşleri (II)”, Mevlânâ Araştırmaları-1-, Akçağ Yay., Ankara, 2007, s. 84-95.
• -------, “Sultan Veled”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.XXXVII, İstanbul, 2009, s. 521-522.
• -------, Sultan Veled ve Rebabnâme, Atatürk Üniversitesi SBE, Erzurum, 1996.
• Ferîdûn b. Ahmed-i Sipehsâlâr, Mevlânâ ve Etrafındakiler Risâle, trc. Tahsin Yazıcı, Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul, 1977.
• Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî, Mektûbât-i Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî, nşr. Tevfîk Subhânî, Merkez-i Neşr-i Dânişgâhî, Tahran, 1371hş.
• -------, Mektuplar, trc. Abdulbâki Gölpınarlı, İnkılâp ve Aka Kitabevleri, İstanbul, 1963.
• Özmen, Ahmet, Sultan Veled: Hayatı ve Eserleri, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• -------, Sultan Veled Divanı’nın Tahlili, Kırıkkale Üniversitesi-Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Ritter, Helmuth, “Mevlânâ Celâleddîn Rûmî ve Çevresi”, Mevlâna Araştırmaları-1, trc. Rüstem Orhan, Akçağ Yay., Ankara, 2007, s. 29-57.
• Sultan Veled, Dîvân-ı Sultan Veled, nşr. F. Nâfiz Uzluk, Farsça Metni Hazırlayan: Kilisli Muallim Rifat, Takrîz: Veled Çelebi (İzbudak), Uzluk Basımevi, Ankara, 1941.
• -------, Dîvân-ı Sultan Veled/Piser-i Mevlânâ Celâleddîn-i Belhî-i Rûmî-i Sâhib-i Mesnevî Şâmil-i Gazeliyyât, Kasâîd, Kıt‘ât, Terkîbât, Eş‘âr-i Turkî, Eş‘âr-i Arabî, Musammât, Rubâiyyât, bâ-mukaddime-i Saîd-i Nefîsî, Kitâbfurûşî-i Rûdekî, Tahran, 1338hş./1959m.
• -------, İbtidânâme, nşr. Muhammed Alî Muvahhid-Alî Rızâ Haydarî, Şirket-i Sihâmî-i İntişârât-i Hârezmî, Tahran, 1389hş.
• -------, İbtidâ-nâme, trc. Abdülbaki Gölpınarlı, Konya, 2001.
• -------, Sultan Veled Divanı, trc. Veyis Değirmençay, Demavend Yayınları, İstanbul, 2016.
• -------, Velednâme Mesnevî-i Veledî, nşr. C. Humâî, Kitâbfurûşî-i Çâphâne-i İkbâl, Tahran, 1316 hş.
• Can, Şefik, Mevlânâ Hayatı, Şahsiyeti ve Fikirleri, 7. Bs., Ötüken Neşriyat, Ankara, İstanbul, 2009.
• Şemseddîn Ahmed Eflakî, Menâkibu’l-ârifîn I-II, nşr. Tahsin Yazıcı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1976, 1980.
• ------- Eflakî, Ariflerin Menkıbeleri, trc. Tahsin Yazıcı, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2006.
• Yazıcı, Tahsin, “Sultan Veled”, MEB İslam Ansiklopedisi, C. XI, İstanbul, 1979, s. 28-32.