ANTİK YUNAN MİTOLOJİSİNDE ATEŞİN KÖKENİ VE AKIL İLİŞKİSİ

Year 2023, Issue: 23, 75 - 95, 05.07.2023

Yakup Akyüz , Enes Altıparmak

Abstract

Antik Yunan mitolojisinde ateş ve akıl her zaman birbiriyle ilişkilendirilmiş kavramlardır. Ateşin kökeni ile ilgili bilinen ilk anlatı Hesiodos’un Theogonia adı verilen eserinde karşımıza çıkmaktadır. Antik Yunan tragedyalarının ortaya çıkışıyla birlikte Aiskhylos’un üçlemelerinden (trilogia) biri olan Zincire Vurulmuş Prometheus eseri sahneye de taşınarak güncelliğini korumayı başarmıştır. Prometheus Zeus’tan ateşi çalarak bir rezene sapı (narthēks) içerisinde insanlara armağan etmiştir. Ateşin verilmesiyle birlikte insanoğlu için ilerleme ve aydınlanma kaçınılmaz olmuştur. Kendinden habersiz bir şekilde yaşayan insan, ateşi kullanmasıyla birlikte kendi potansiyelinin farkına varmış ve bu farkındalık sayesinde felsefe, sanat ve bilim gibi pek çok alanda ilerleme ve gelişme sağlamıştır. Bu açıdan bakıldığında ateş aklı temsil etmektedir. Felsefenin en önemli ilkelerinden biri olan “kendini bil” anlayışı ancak akılla varılabilecek yoldur. Ateşin kendisinin yanında, ateşi getiren Prometheus da akılla ilişkilendirilen bir tanrıdır. Prometheus isminin kelime anlamı “öngören” olmakla birlikte bu öngörü bir nevi felsefedeki bilgelik anlayışına benzemektedir. Akılla ilintili benzer bir anlatı da Prometheus’un kardeşi Epimetheus üzerinden ele alınmaktadır. Epimetheus akıl üzerinden kardeşine benzer bir isimlendirmeyle tanımlanmaktadır. Epimetheus “sonradan gören” demektir. Prometheus ve ateş insan aklının, Epimetheus ise insanın cehaletinin en çarpıcı sembollerinden biridir.

Keywords

Antik Yunan, Mitoloji, Prometheus, Akıl, Ateş

References

• Aiskhylos (2021). Zincire Vurulmuş Prometheus, (çev. A. Erhat- S. Eyüboğlu), 14. Baskı, Türkiye İş bankası Kültür Yayınları: İstanbul.
• Apollodoros (2020). Bibliotheka, (çev. N. Nirven), 2. Baskı, Pinhan Yayıncılık: İstanbul.
• Aristoteles (1996). Metafizik, (çev. A. Arslan), 2. Baskı, Sosyal Yayınları: İstanbul.
• Aristoteles (2021). Retorik, (çev. A. Çokona), 6. Baskı, Türkiye İş bankası Kültür Yayınları: İstanbul.
• Arslan, A. (2006). İlkçağ Felsefe Tarihi Sokrates Öncesi Yunan Felsefesi, 1. Cilt, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları: İstanbul.
• Arslan, A. (2021). Felsefeye Giriş, 30. Baskı, Serbest Akademi: Ankara.
• Bergson, H. (2021). Antik Yunan Felsefesi, Fol Kitap: Ankara.
• Boratav, P.N. (2020). Türk Mitolojisi Oğuzların-Anadolu, Azerbaycan ve Türkmenisten Türklerinin Mitolojisi, 2. Baskı, BilgeSu Yayıncılık: Ankara.
• Burnet, J. (2010). “Efesli Heraklitos”, Doğu Batı Düşünce Dergisi, Sayı: 40, ss. 61-90
• Carpenter, T.H. (2016). Antik Yunan’da Sanat ve Mitoloji, (çev. Bensen B. M. Ünlüoğlu), 2. Baskı, Homer Kitabevi: İstanbul.
• Cevizci, A. (1999). Felsefe Sözlüğü, 3. Baskı, Paradigma Yayınları: İstanbul.
• Cevizci, A. (2017). İlkçağ Felsefesi, 11. Baskı, Say Yayınları: İstanbul.
• Conford, F.M. (2021a). Bilgeliğin Başlangıcı Eski Yunan’da Felsefi Düşüncenin Kökleri, (çev. Ş. Filiz-F. Özeş), Say Yayınları: İstanbul.
• Conford, F.M. (2021b). Sokrates Öncesi ve Sonrası, (çev. A. M. Celal Şengör-S. Onan) 10. Baskı, Türkiye İş bankası Kültür Yayınları: İstanbul.
• Cornford, F.M. (2021c). Yunan Dini Düşüncesi Homeros’tan İskender’in Çağına, (çev. Ö. Orhan), Pinhan Yayıncılık: İstanbul.
• Demirsoy, A. (2021). Herkes İçin Evrim El Kitabı, Sarmal Kitabevi: İstanbul.
• Erhat, A. (2021). Mitoloji Sözlüğü, 30. Baskı, Remzi Kitabevi: İstanbul.
• Euripides. (2020). Yakarıcılar, (çev. S. Sandalcı), 5. Baskı, Türkiye İş bankası Kültür Yayınları: İstanbul.
• Frazer, J. G. (2018). Ateşin Kökenine Dair Mitler, (çev. D. Uludağ), Doğu Batı Yayınları: Ankara.
• Frazer, J. G. (2021). Adonis, Attis, Osiris Doğu Dinleri Tarihi Araştırmaları, (çev. İ. H. Yılmaz), 1. Cilt 2. Baskı, Pinhan Yayıncılık: İstanbul.
• Gökberk, M. (2021). Felsefe Tarihi, 34. Baskı, Remzi Kitabevi: İstanbul.
• Gören, E. (2021). Homerosçu İlahiler’den Pindaros’a Arkaik Yunan Şiiri Antolojisi, 2. Baskı, Yapı Kredi Yayınları: İstanbul.
• Harari, Y. N. (2017). Hayvanlardan Tanrılara Sapiens İnsan Türünün Kısa Bir Tarihi, (çev. E. Genç), 34. Baskı, Kolektif Kitap: İstanbul.
• Herakleitos (2022). Fragmanlar, (çev. C. Çakmak), 3. Baskı, Alfa Yayınları: İstanbul.
• Hesiodos (2021). Theogonia İşler ve Günler, (çev. A. Erhat-S. Eyüboğlu) 9. Baskı, Türkiye İş bankası Kültür Yayınları: İstanbul.
• Homeros (2018). İlyada, (çev. A. Erhat-A. Kadir), 8. Baskı, Türkiye İş bankası Kültür Yayınları: İstanbul.
• Homeros (2021). Odysseia, (çev. A. Erhat-A. Kadir), 15. Baskı, Türkiye İş bankası Kültür Yayınları: İstanbul.
• Kerenyi, K. (2021). Yunan Mitolojisi Tanrılar, İnsanlar ve Kahramanlar, (çev. O. Özgül), 4. Baskı Say Yayınları: İstanbul.
• Kott, J. (2006). Antik Tragedyalar ve Çağdaş Yorumları, (çev. A. Selen), Mitos-Boyut Yayınları: İstanbul.
• Kranz, W. (1984). Antik Felsefe Metinler ve Açıklamalar, (çev. S. Y. Baydur), Sosyal Yayınları: İstanbul.
• Latacz, J. (2006). Antik Yunan Tragedyaları, (çev. Y. Onay), Mitos-Boyut Yayınları: İstanbul.
• Müller, W. M. (2021). Mısır Mitolojisi Tanrılar, Dinler ve Kozmik Mitler, (çev. C. C. Tarımcıoğlu), 2. Baskı, Maya Yayınları: İstanbul.
• Platon (2014). Protagoras, (çev. F. Akderin), Say Yayınları: İstanbul.
• Platon (2017). Sokrates’in Savunması, (çev. A. Çokona), 13. Baskı, Türkiye İş bankası Kültür Yayınları: İstanbul.
• Platon (2018). Devlet, (çev. S. Eyüboğlu-M.A. Cimcoz), 36. Baskı, Türkiye İş bankası Kültür Yayınları: İstanbul.
• Russel, B. (1947). History of Western Philosophy and its Connection with Political and Social Circumstances from the Earliest Times to the Present Day, 2nd Edition, George Allen and Unwin Ltd: Great Britain.
• Sophokles (2020). Antigone, (çev. A. Çokona), 10. Baskı, Türkiye İş bankası Kültür Yayınları: İstanbul.
• Sophokles (2021a). Aias, (çev. A. Çokona), 5. Baskı, Türkiye İş bankası Kültür Yayınları: İstanbul.
• Sophokles (2021b). Philoktetes, (çev. A. Çokona), 4. Baskı, Türkiye İş bankası Kültür Yayınları: İstanbul.
• Sophokles (2021c). Trakhisli Kadınlar, (çev. A. Çokona), 4. Baskı, Türkiye İş bankası Kültür Yayınları: İstanbul.
• Uhri, A. (2021). Ateşin Kültür Tarihi Tarihöncesinden İlk Çağlara, Sakin Kitap: İzmir.
• Usta, İ. (2019). İslam Öncesi Arap Mitolojisi, 2. Baskı, Ankara Okulu Yayınları: Ankara.