Bilim Tarihinde Öncelik Tartışmaları: Newton Örneği

Yıl 2023, Sayı: 24, 85 - 109, 29.12.2023

Cevdet Coşkun

Öz

Bilim tarihi boyunca yapılan bilimsel yeniliklerin sahiplenilmesi konusunda öncelik tartışmaları her zaman olmuştur. Bilimin insan hayatı ve insan düşüncesinde merkezî bir rol oynadığı, bilimsel bilginin de güç olarak görüldüğü modern çağlarda bu konudaki tartışmalar daha da artmıştır. Zira modern çağın bilim insanları -medeni bir toplum içerisinde yaşasalar bile- doğal yaşamın vahşi rekabet koşulları tarafından belirlenen sosyal baskı altında tutulurlar. Bu durum bilim insanlarını daha fazla üretmeye zorlar. Bu nedenle, bilim tarihindeki büyük ilerlemeler her ne kadar büyük kafalar tarafından ortaya konmuş olsa da son tahlilde her tür insani zaafla maluldürler. Gerçekten de bilim tarihindeki bazı büyük isimlerin çağdaşlarıyla girdikleri öncelik tartışmalarında kıskançlık, bencillik, öfke, tarafgirlik ve tahammülsüzlüğün bazen hayrete düşürecek ölçüde tavan yaptığına tanık oluruz. Bununla birlikte bilimin ilerlemesi, araştırma faaliyetinin ve bilimsel yayınların güvenirliğine bağlıdır ve bu süreçleri kontrol altına alacak sağlam bir mekanizma kurulamadığı müddetçe bu polemikler bundan sonra da sürüp gidecektir. Bilim tarihindeki en ciddi öncelik tartışmaları, Bilimsel Devrim Çağı’nın zirve ismi Isaac Newton’un şahsı etrafında yapılanlardır. Bilimsel çalışmalarını sürdürdüğü dönem İngiltere’de Şanlı Devrim ve İngiliz Milletler Topluluğunun kuruluş yıllarına denk gelen Newton da muarızları gibi olgun tüccar sermayesinin sanayi sermayesine dönüşmeye başladığı bir geçiş döneminin ürünüdür. Newton ve çağdaşlarının kafa yordukları konular ise, salt bilme ve anlama merakını giderme kaygısının ürünü olmayıp, 17. yüzyıl Avrupa toplumunun cevap bekleyen kılgısal problemlerine çözüm üretme ihtiyacından kaynaklanmaktaydı. Bu dönemde, doğanın Kartezyen bakış açısı altında açıklanmaya çalışıldığı bir paradigma içinde çalışan Newton da, mekanik, optik ve matematik gibi alanlarda, etkileri günümüze değin süren ciddi öncelik kavgaları yaşamak zorunda kalmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bilim Tarihi, Bilim Etiği, Bilimsel Rekabet, Isaac Newton

Teşekkür

Makalenin hazırlanmasında emeği geçen Ali Pınar ve Ahmet Murat Yücel'e teşekkür ederim.

Kaynakça

• Antognazza, M. R. (2020). Leibniz. Çev. Orhan Düz. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Arslan, A. (2009). İlkçağ Felsefe Tarihi 1. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Bennett J. A. (1975). Hooke and Wren and the System of the World: Some Points Towards an Historical Account. The British Journal for the History of Science, 8 (1), 32-61.
• Bernal, M. (2016). Kara Atena. Çev. Özcan Buze. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Burkert, W. (2012). Yunan Kültüründe Yakındoğu Etkileri. Çev. Mehmet Fatih Yavuz. İstanbul: İthaki Yayınları.
• Chown, M. (2020). Kütleçekimin Yükselişi. Çev. Murat Alev. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Coşkun, C. (2021). Bilimsel Devrim Çağında Hermetik Metinlerin Rolü. İdrak, 1(1), 23-46.
• Cropper, W. (2005). Büyük Fizikçiler. Çev. Nurettin Elhüseyni. İstanbul: Oğlak Yayıncılık.
• Cushing, J. T. (2003). Fizikte Felsefi Kavramlar 1. Çev. Özgür Sarıoğlu. İstanbul: Sabancı Üniversitesi Yayınları.
• Dubos, R. (1961). The Dreams of Reason: Science and Utopias. New York: Columbia Univ. Press.
• Farabi. (1999). Mutluluğun Kazanılması. Çev. Ahmet Arslan. Ankara: Vadi Yayınları.
• Granville, M. J. G. (2010). Çalınmış Miras. Çev. Murat Sürmen. İstanbul: Yarın Yayıncılık.
• Greco, P. (2018). π’nin Tarihi. Çev. Timur Guda. İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınevi.
• Guicciardini, N. (2003). Reading the Principia: The Debate on Newton's Mathematical Methods for Natural Philosophy from 1687 to 1736. New York: Cambridge University Press.
• Gutas, D. (2020). Yunanca Düşünce Arapça Kültür. Çev. Lütfü Şimşek. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Gürses, T, D. (2021). 18. Yüzyılda Newtonculuk Karşıtlığı: İskoçya Örneği. Dört Öge, 19, 123-133.
• Hall, A. R. (1980). Philosophers at War: The Quarrel Between Newton and Leibniz. New York: Cambridge University Press.
• Hessen, B. (2019). Newton’ın Principia’sının Toplumsal ve İktisadi Kökleri. Çev. Ümit Şenesen. İstanbul: Yordam Kitap.
• Hobson, J. M. (2011). Batı Biliminin Doğulu Kökenleri. Çev. Esra Ermert. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Kuhn, T. S. (1995). Bilimsel Devrimlerin Yapısı. Çev. Nilüfer Kuyaş. İstanbul: Alan Yayıncılık.
• Meli, D. B. (1993). Equivalence and Priority: Newton versus Leibniz: Including Leibniz's Unpublished Manuscripts on the Principia. Oxford: Clarendon Press.
• Newton, I. (1998). Doğal Felsefenin Matematiksel İlkeleri. Çev. Aziz Yardımlı. İstanbul: İdea Yayınevi.
• Newton, I. (2022). Optik. Çev. Evren İşbilen. İstanbul: Fihrist Kitap.
• Rovelli, C. (2018). Gerçeklik Göründüğü Gibi Değildir. Çev. Tolga Esmer. İstanbul: Can Yayınları.
• Sezgin, F. (2007). İslam’da Bilim ve Teknik 1. Çev. Abdurrahman Aliy. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları.
• Snelders, H. A. M. (1989). Christiaan Huygens And Newton's Theory Of Gravitation. Notes Rec. R. Soc. Lond, London: The Royal Society Publishing, 43(2), 209-222.
• Starr, S. F. (2019). Kayıp Aydınlanma. Çev. Yusuf Selman İnanç. İstanbul: Kronik Kitap.
• Topdemir, H. G. (2007). Işığın Öyküsü. Ankara: Tübitak Popüler Bilim Kitapları.
• Usta, S. (2020). Dünyayı Değiştiren Düşünürler 5. İstanbul: Epsilon Yayınevi.
• Usta, S. (2022). Şüphenin Tarihi. İstanbul: Epsilon Yayınevi.
• Westfall, R. S. (2018). Isaac Newton’ın Biyografisi. Çev. Orhan Düz. İstanbul: Alfa Yayıncılık.
• Westfall, R. S. (1995). Modern Bilimin Oluşumu. Çev. İsmail Hakkı Duru. Ankara: Tübitak Popüler Bilim Kitapları.
• Whiteside, D. T. (1970). The mathematical principles underlying Newton’s Principia Mathematica. Journal for the History of Astronomy, 1 (2), 116-138.
• Yıldırım, C. (1998). Bilim Felsefesi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Yıldız, İ. (2020). Fuat Sezgin’e Göre İslam Düşüncesi ve Batı Medeniyeti Üzerindeki Etkileri. ÇKÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(1), 13-44.
• Çağlar, S. (2015). “Kalkülüs’ü İlk Kim Buldu?”. https://www.matematiksel.org/kalkulusu-ilk-kim-buldu-newton-mu-yoksa-leibniz-mi/ (Erişim: 17.04.2023).
• Kalaycıoğlu, M. S. (2017). Ben buldum! https://bilimteknik.tubitak.gov.tr/makale/ben-buldum (Erişim: 17.04.2023).
• Ölçer, S. (2020). Newton-Hooke Çekişmesi ve Klasik Mekaniğin İcadı. https://bilimvegelecek.com.tr/index.php/2020/02/01/newton-hooke-cekismesi-ve-klasik-mekanigin-icadi/ (Erişim:17.04.2023).