COMPARATIVE ANALYSIS OF ANNUAL PERFORMANCES OF FREE TRADE ZONES IN TURKEY: PANEL DEA APPLICATION BETWEEN 2019-2021

Yıl 2024, Cilt: 25 Sayı: 1, 55 - 76, 20.12.2023

Handan Öztemiz

https://doi.org/10.31671/doujournal.1258273

Öz

Free trade zones are one of the common practices in all open economies in terms of increasing exports, contributing positively to the country's economy with effective import processes, creating employment, providing the flow of foreign direct investments and serving the rapid transfer of high technology to the country. The resent study was arried out to evaluate the performance of 17 free trade zones operating in Turkey in the period of 2019-2021 using panel DEA. In addition to annual efficiency scores of free trade zones, technical efficiency, technological change, scale efficiency and total factor productivity were comparatively evaluated. Finding showed, it was determined that 6 out of 17 free zones reached the efficiency limit for the relevant years, while 14 of these zones increased their total factor productivity. One of the most striking findings of the research was the large number of free trade zones that have been successful in technological change.

Anahtar Kelimeler

Free Trade Area, Malmquist DEA, Panel DEA.

TÜRKİYE SERBEST BÖLGELERİNİN YILLIK PERFORMANSLARININ KARŞILAŞTIRMALI ANALİZİ: 2019-2021 YIL ARALIĞI PANEL VZA UYGULAMASI

Öz

Serbest bölgeler, ihracatın artırılması, etkin ithalat süreçleriyle ülke ekonomisine olumlu katkı sağlanması, istihdam yaratılması, ülkeye doğrudan yabancı yatırım akışının sağlanması ve yüksek teknolojinin hızlı transferine hizmet etmeleri açısından tüm dışa açık ekonomilerde yaygın kullanılan uygulamalardan birisidir. Bu çalışma Türkiye’de faaliyet gösteren 17 serbest bölgenin performansını 2019-2021 yıl aralığında panel VZA ile değerlendirmektedir. Serbest bölgelerin yıllık etkinlik skorlarının yanı sıra, teknik etkinlik, teknolojik değişim, ölçek etkinliği ve toplam faktör verimliliklerini karşılaştırmalı olarak ele almaktadır. Çalışmanın bulgularında ilgili yıllar için 17 serbest bölgeden en fazla, 6’sınin etkinlik sınırını yakaladığı tespit edilirken, bu bölgelerden 14’ünün toplam faktör verimliliğini artırdığı belirlenmiştir. Araştırmanın en dikkat çeken bulgularından birisi de teknolojik değişimde başarı gösteren serbest bölge sayısının çokluğudur.

Anahtar Kelimeler

Serbest Bölgeler, Malmquist VZA, Panel VZA.

Kaynakça

• Acar, S. & Gültekin-Karakaş, D. (2017). Dünyada ve Türkiye’de serbest bölgeler. Marmara İktisat Dergisi, 1(1), 21-35.
• Arslaner, H., & Çobanoğlu, S. (2016). Serbest bölgelerde vergi avantajları. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(3), 1-14.
• Bağrıaçık, A. (1999). Belgelerle uygulamalı serbest bölgeler. İstanbul: Bilim Teknik Yayınevi. Banker, R. D., Charnes, A., & Cooper, W. W. (1984). Some models for estimating technical and scale inefficiencies in data envelopment analysis. Management Science, 30(9), 1078-1092.
• Benli, Y. K. (2012). Veri Zarflama Analizi (VZA) ve Malmquist toplam faktör verimliliği (TFV): Konaklama işletmelerinde bir uygulama. Ege Akademik Bakis, 12(3), 369.
• Canıtez, M. (2021). Uygulamalı gümrük mevzuatı (3.Basım). Bursa: Ekin Yayınları.
• Çetinkaya, Ö., & Bektaş, N. B. (2014). Serbest bölgeler ve ekonomik işlevleri yönüyle değerlendirilmesi. Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitü Dergisi, 7(2), 53-70.
• Charnes, A., Cooper, W. W., & Rhodes, E. (1978). Measuring the efficiency of decision making units. European Journal of Operational Research, 2(6), 429-444.
• Çağlar, V. (2012). Türk özel limanlarının etkinlik ve verimlilik analizi (Yayınlanmamış Doktora tezi). DEÜ Sosyal Bilimleri Enstitüsü. İzmir.
• Danacı, T., & Koçtürk, O. M. (2017). Türkiye serbest bölgelerinin kümeleme analizi ile karşılaştırılması. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15(4), 351-370.
• Demirci, A., & Tarhan, D. B. (2017). Serbest bölgelerin dış ticaretteki önemi ve Türkiye’deki serbest bölgelerin etkinliklerinin Veri Zarflama Analizi ile incelenmesi. Toros Üniversitesi İİSBF Sosyal Bilimler Dergisi, 3(6), 31-53.
• Dinçer, E. (2008). Veri zarflama analizinde Malmquist endeksiyle toplam faktör verimliliği değişiminin incelenmesi ve İMKB üzerine bir uygulama. Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 25(2), 825-846.
• Farrell, M. (1957). The Measurement of productive efficiency. Journal of the Royal Statistical Society, Series A, General, 120(3), 253–281.
• Färe, R., Grosskopf, S., Norris, M., & Zhang, Z. (1994). Productivity growth, technical progress, and efficiency change in industrialized countries. The American Economic Review, 66-83.
• Gökgöz, F. (2009). Data Envelopment Analysis for Turkish banks: evidence on the financial efficiencies of the commercial and ınvestment banks. Banking and Finance Letters, 1(2), 43.
• Jiang, Y., Wang, H., & Liu, Z. (2021). The impact of the free trade zone on green total factor productivity evidence from the shanghai pilot free trade zone. Energy Policy, 148(112000), 1-11.
• Kokoç, F., & Gencer, C. T. (2019). Türk serbest bölgeleri etkinliğinin veri zarflama analizi ile belirlenmesi. Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 8(2), 810-827.
• Kök, R., Şimşek, N., Kara, O., & Aydın, Ü. (2010). Radikal ve adımsal teknolojiler içerikli endüstrilerde bilgi ekonomisi: Türkiye endüstri içi ticaret örneği. Verimlilik Dergisi, 1, 45-59.
• Lorcu, F. (2010). Malmquist toplam faktör verimlilik endeksi: Türk otomotiv sanayi uygulaması. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 39(2), 276-289.
• Mahadevan, R. (2002). A DEA approach to understanding the productivity growth of Malaysia's manufacturing industries. Asia Pacific Journal of Management, 19, 587-600.
• Malmquist, S. (1953). Index Numbers and Indifference Surface. Trabajos de Estadistica. 4, 209-242. Doi: https://doi.org/10.1007/BF03006863
• Matthews, K., & Ismail, M. (2006). Efficiency and productivity growth of domestic and foreign commercial banks in Malaysia. Cardiff Economics Working Papers. No. E2006/2. 1-23.
• Okursoy, A., & Tezsürücü, D. (2014). Veri zarflama analizi ile göreli etkinliklerin karşılaştırılması: Türkiye’deki illerin kültürel göstergelerine ilişkin bir uygulama. Journal of Management & Economics, 21(2), 1-19.
• Orhan, A. (2003). Serbest bölgelerin sağladığı avantajlar: KOSBAŞ örneği. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5, 117-131.
• Özçelik, F., & Öztürk, B. A. (2019). Girdi olarak maliyetlere yönelik veri zarflama analizi modelleri ile göreli etkinlik analizi. İşletme Araştırmaları Dergisi, 11(2), 1011-1028.
• Petekkaya, Ş. (2018). Türkiye'deki serbest bölgelerin veri zarflama analizi ile performanslarının değerlendirilmesi. Bulletin of Economic Theory and Analysis, 3(2), 109-134.
• Siroën, J. M., & Yücer, A. (2014). Trade performance of free trade zones. Document De Travail, 1-28. Tekeli, İ. ve İlkin, S. (1987). Dünyada ve Türkiye’de serbest üretim bölgelerinin doğuş ve dönüşümü (1. Basım). Ankara: Yurt Yayınları.
• T.C. Ticaret Bakanlığı (2019)- 2019 yılı Faaliyet Raporu. https://strateji.ticaret.gov.tr/data/5daf068713b87654702d58c4/TICARET_BAKANLIGI_2019_YILI_FAALIYET_RAPORU.pdf Erişim Tarihi: 01.02.2023.
• T.C. Ticaret Bakanlığı (2020)- 2020 yılı Faaliyet Raporu. https://strateji.ticaret.gov.tr/data/5daf068713b87654702d58c4/T%C4%B0CARET%20BAKANLI%C4%9EI%202020%20YILI%20FAAL%C4%B0YET%20RAPORU.pdf Erişim Tarihi: 01.02.2023.
• T.C. Ticaret Bakanlığı (2021)- 2021 yılı Faaliyet Raporu. https://strateji.ticaret.gov.tr/data/5daf068713b87654702d58c4/T%C4%B0CARET%20BAKANLI%C4%9EI%202021%20YILI%20FAAL%C4%B0YET%20RAPORU.pdf Erişim Tarihi: 01.02.2023.
• T.C. Ticaret Bakanlığı, (2023a), Serbest Bölgelerde İstihdam. https://ticaret.gov.tr/serbest-bolgeler/serbest-bolgeler-istatistikleri Erişim Tarihi:01.02.2023.
• T.C. Ticaret Bakanlığı, (2023b). Ticaret hacminin serbest bölgelere dağılımı. https://ticaret.gov.tr/serbest-bolgeler/serbest-bolgeler-istatistikleri Erişim Tarihi:08.02.2023.
• T.C. Ticaret Bakanlığı (2023c). https://ticaret.gov.tr/data/5b8707aa13b8761450e18e06/2023/tablo_1_faaliyet_ruhsatlarinin_konularina_gore_dagilimi_Oca_2023.pdf Erişim Tarihi:14.02.2023
• Yerenkhan, M. (2015). Türkiye’de serbest bölge uygulamaları ve serbest bölgelerin performanslarının veri zarflama analizi ile karşılaştırması (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Sakarya.
• Yılmaz, A. & Çapraz, K. (2013), Comparison of free zones in Turkey by Means of DEA, Proceedings of the 11th International Conference of DEA, içinde (77-84.ss.), Samsun, Turkey.
• Yükçü, S., & Atağan, G. (2009). Etkinlik, etkililik ve verimlilik kavramlarının yarattığı karışıklık. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 23(4), 1-13.
• Zhu, J. (2014). Quantitative models for performance evaluation and benchmarking: Data Envelopment Analysis with spreadsheets. (3rd Edition). Switzerland: Springer International Pub.