AVRUPA BİRLİĞİ BÜTÇESİ GELİR KALEMLERİNDE YAŞANAN DEĞİŞİM SÜRECİNİN ANALİZİ

Year 2010, Issue: 28, 213 - 226, 30.12.2010

Semih Bilge Ferdi Çelikay

Abstract

The European Union Budget is a financial intermediary with which Member States would like to reflect their policy priorities and complied based on the socio-economic conditions of the Union. In this study, the said intermediary is assessed in respect to revenue items. The revenue items of the Union is divided into two groups as own resources and other resources. According to the last decade’s data obtained as a result of the inspections, the GNP share included in the own resources shows a constant upward trend within total revenues of the union. On the contrary, a decline in the Value Added Tax share is noted due to Global Financial Crisis broke out the previous year. It is possible to say that there were no significant changes in traditional own sources and other revenue items

Keywords

European Union Budget, Financial Perspective, Own Resources, Traditional Own Resources, Gross National Product Share

AVRUPA BİRLİĞİ BÜTÇESİ GELİR KALEMLERİNDE YAŞANAN DEĞİŞİM SÜRECİNİN ANALİZİ

Abstract

Avrupa Birliği bütçesi, üye ülkelerin politika önceliklerini yansıtmak istedikleri ve Birliğin sosyo-ekonomik şartlarını temel alarak derledikleri bir mali araç niteliğindedir. Çalışmada, söz konusu mali araç, gelir kalemleri açısından değerlendirilmektedir. Birliğin gelir kalemleri, öz kaynaklar ve diğer kaynaklar olarak ikiye ayrılmaktadır. Yapılan inceleme sonucunda elde edilen son on yıllık verilere göre, öz kaynaklar kalemi içerisinde yer alan GSMH payı, birliğin toplam gelirleri içinde sürekli bir artış eğilimi sergilemektedir. Buna karşılık Katma Değer Vergisi payında ise geçtiğimiz yıl etkisini gösteren “Küresel Mali Kriz” nedeniyle bir gerileme görülmüştür. KDV payı dışındaki geleneksel öz kaynaklar ile diğer gelir kalemlerinde ise önemli bir değişiklik olmadığı söylenebilir

Keywords

Avrupa Birliği Bütçesi, Gelir Kalemleri, Öz Kaynaklar, Gayri Safi Milli Hâsıla Payı

References

• 1-1-Geleneksel Öz Kaynaklar 1-2-Katma Değer Vergisi Payı 1-3-Gayri Safi
• Milli Gelir Payı 2-Diğer Kaynaklar
• Kaynak: “Final Adoption of the General Budget 2000–2008 Tables”, *Tahmini rakamlar 93.468 103.511 107.090 108.423 117.501 120.438 112.807 122.674
• *“Financial Year 2009: Summary of Budget Implementation-Revenue on–31.12.2009”,
• **“Financial Year 2010: Summary of Budget Implementation-Revenue on–28.02.2010”, kaynaklarından derlenmiştir.
• Aynı değişim öz kaynakların alt kalemleri itibariyle de göze çarpmaktadır. 2002 yılından itibaren sekiz yıllık bir süreçte öz kaynaklar
• içerisinde özellikle Gayri Safi Milli Gelir payında sürekli bir artış göstermiş ve her geçen yıl bütçenin daha büyük bir kısmı söz
• konusu kalem ile finanse edilmiştir. Diğer öz kaynaklardan olan KDV payları ve geleneksel öz kaynaklar kalemlerinde ise her ne
• kadar toplamda bir artış görülse de bu artış, GSMH payındaki artışın altında kalmaktadır. Buradan Birlik bütçesi bağlamında öz
• kaynaklar içerisinde Gayri Safi Milli Gelir payının özkaynaklar içersinde en büyük paya sahip olduğu ve bu payın sürekli arttığı
• sonucuna varılmaktadır.
• Küreselleşme sürecinin hızla devam ettiği ve bu doğrultuda dış ticareti kısıtlayıcı engellerin terk edildiği, gümrük tarifelerinin
• düşürüldüğü bir konjonktür geleneksel öz kaynaklardan sağlanan gelirlerin aşırı artışını engellemiştir. Ayrıca tersine artan oranlılığa
• sahip KDV payının, 1994 yılından itibaren sürekli düşürülerek 2007 yılında % 0,30 oranında sabitlenmesi, Birlik bütçesi açısından
• bu gelir kaleminin de ağırlığını kaybetmesine neden olmuştur.
• 2008 yılında ABD Mortgage piyasasında başlayarak öncelikle ABD’yi daha sonra ise tüm dünya finansal piyasaları etkisi altına alan
• ve reel sektöre de sıçrayarak küresel ekonominin ciddi manada duraksamasına neden olan Küresel Ekonomik Kriz, şüphesiz ki AB
• bütçelerini de özellikle gelir kalemleri çerçevesinde olumsuz yönde etkilemiştir. Bu etkiler Tablo II ve III’te net bir şekilde
• görülmektedir. 2009 ve 2010 yılı geleneksel öz kaynaklar ve KDV paylarında rakamsal ve oransal olarak düşüşler yaşanmıştır.
• Uluslar arası krizin etkileri ile daralan iç ve dış ticaret hacmi, geleneksel öz kaynaklar ve KDV paylarında ciddi düşüşlere yol
• açmıştır. Bu düşüşlerden kaynaklanan gelir kayıpları ise GSMH paylarının arttırılması ile kapatılmış ve bu nedenle 2009 ve 2010
• yıllarında öz kaynaklar kalemi içerisinde GSMH payı ciddi bir sıçrayış göstermiştir.
• Tablo III. Birlik Bütçesi Gelir Kalemlerinin 2002–2010 Yılları Arasındaki Payları 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009* 2010** 1- Öz Kaynaklar
• 1-1-Geleneksel Öz Kaynaklar
• 1-2-Katma Değer Vergisi Payı 1-3-Gayri Safi
• Milli Hasıla Payı 89,18% 91,97% 94,26% 94,41% 93,55% 97,03% 97,72% 99,05% 9,65% 11,62% 11,89% 13,13% 13,86% 14,10% 15,39% 12,93% 11,54% 23,46% 22,75% 13,44% 14,96% 15,87% 16,54% 15,02% 12,12% 11,41% 48,15% 54,82% 66,64% 66,17% 64,68% 62,90% 66,61% 72,68% 76,10% 2- Diğer Kaynaklar
• 2-1-Bir Önceki Yıldan Fazla 10,82% 8,03% 5,74% 5,59% 6,44% 2,97% 2,33% 0,96% 15,72% 7,93% 5,28% 2,55% 2,22% 1,57% 1,37% 0,36% 0,00% Toplam 100%
• Kaynak: “Final Adoption of the General Budget 2000–2008 Tables”, *Tahmini rakamlar 100%
• *“Financial Year 2009: Summary of Budget Implementation-Revenue on–31.12.2009”,
• **“Financial Year 2010: Summary of Budget Implementation-Revenue on–28.02.2010”, kaynaklarından derlenmiştir.
• Tablo III’de 2002 ile 2010 yılları arasındaki süreçte Birlik bütçesi gelirlerinin kendi içindeki oransal dağılımına yer verilmektedir.
• Özellikle Tablo III ve Grafik II-III beraber ele alındığında Birlik bütçesinin gelirleri itibariyle son dokuz yıllık dönemde geçirmiş
• olduğu değişim ve gelişim gözlemlenebilmektedir. Görüldüğü gibi Birlik bütçesi gelirlerinin, 2002 yılında % 81.26’sı öz
• kaynaklardan oluşmakta iken 2010 yılında ise % 99.05’e yükselmiştir. Yani cari dönem itibariyle Birlik harcamalarının neredeyse
• tamamı, öz kaynaklar ile finanse edilmektedir.
• Buna karşılık Birlik bütçesinin diğer kaynaklar kaleminde ise sürekli bir düşüş gerçekleşmiş 2002 yılında diğer kaynakların toplam
• bütçe gelirleri içerisindeki payı % 18.74 iken 2010 yılında bu rasyo % 0.96’ya gerilemiştir. Birlik bütçesi gelir kalemlerinin
• incelenmesi esnasında dikkati çeken bu nokta, önceki yıla ilişkin bütçe fazlalıklarının cari yıl bütçesine devrini gösteren “Bir Önceki
• Yıldan Fazlalıklar” alt başlığının yıllar dâhilinde sürekli azalması sonucu oluşmuştur. 2002 yılında % 15.72 olan bu oran, 2010
• yılında % 0’a gerilemiştir. Diğer kaynaklar içerisinde bir önceki fazlalıklardan sonraki en önemli iki gelir kalemi, personel ücretleri
• üzerinden alınan vergiler ve yapılan kesintiler ile gecikme faizleri ve para cezaları olmuştur. Personel ücretleri üzerinden alınan
• vergiler ve yapılan kesintilerden 2008–2010 yılları arasında sırasıyla 807, 895 ve 918 milyon Euro gelir elde edilirken; gecikme
• faizleri ve para cezalarından 972, 757 ve 123 milyon Euro gelir elde edilmiştir.
• Birlik bütçesinin en önemli finansman kaynağı Gayri Safi Milli Hâsıla payıdır. Söz konusu alt kalemin 2002 yılında Birlik
• gelirlerinin % 48.15’ini karşıladığı 2010 yılında ise bu oranın % 76.10’a yükseldiği görülmektedir. İlgili dönem itibarı ile diğer öz
• kaynak alt kalemlerinden olan geleneksel öz kaynaklarda önemli bir sapma yaşanmamıştır. 2002 yılında % 9,65 olan oran, AB üyesi
• ülkelerin dış ticaret politikalarında ve işlemlerindeki ilerlemeler neticesinde 2008 yılına kadar az da olsa sürekli bir artış eğilimi
• izlemiş ve %15,39’a ulaşmıştır. Yaşanan uluslararası krizin etkisiyle 2008 yılından sonra bu gelir kaleminde düşüş başlamış ve 2010
• yılı içerisinde bütçe gelirleri içerisindeki payı % 11,54 olmuştur.
• Katma Değer Vergisi payında yıllar itibarıyla sürekli bir azalış gözlenmektedir. Nitekim 2002 yılında KDV payının öz kaynaklar
• içerisindeki ağırlığı % 23.46 iken 2010 yılında bu ağırlık % 11.41’e düşmüştür. Bu değişimi, KDV oranlarının yıllar itibariyle kademeli olarak düşürülmesiyle açıklamak mümkündür. Son gelir kaleminde son üç yılda görülen düşüşte küresel ekonomik krizinde etkileri olduğu düşünülmektedir. Öz kaynak kalemleri arasındaki bu değişim Grafik II aracılığıyla daha net görülebilmektedir.
• Grafik II. 2002–2010 Yılları Arasında Birlik Bütçesinin Öz Kaynak-Diğer Kaynakları Dağılımı
• Grafik II, 2002 ile 2010 yılları arasında geçen dokuz senelik zaman diliminde Birlik bütçesinin gelir kalemlerinde özellikle öz
• kaynaklar ve diğer kaynaklar temelinde gerçekleşen değişimi göstermektedir. Grafikten son dokuz sene içerisinde öz kaynakların
• payı yükselirken, diğer kaynakların payında ise bir azalış olduğu açık bir şekilde görülmektedir.
• Grafik III. 2002–2010 Yıllarında Öz Kaynakların Kendi İçlerinde Dağılımı
• Grafik III ise yine aynı zaman periyodunda bu kez öz kaynakların kendi içindeki dağılımı göstermektedir. Özellikle GSMH payının
• yıllar yılı istikrarlı bir şekilde arttığı diğer öz kaynak gelirlerinin ise dalgalanma evresi yaşadığı görülmektedir. KDV payı, düşüş
• eğilimi gösterirken, geleneksel öz kaynaklar kaleminin KDV’ye göre dengeli bir seyir izlediği görülmektedir.
• 2010 Yılı Birlik Öz Kaynaklar Gelirlerinin Üye Ülkeler Temelinde Değerlendirilmesi
• 2010 yılında Birliğin toplamayı hedeflediği öz kaynak gelirlerinin, üye ülkeler temelinde dağılımına bakıldığında gelirlerin büyük bir
• kısmının yedi üye ülkeden toplanacağı görülmektedir. 121.507 milyon Euro olarak tahmin edilen öz kaynak gelirlerinin; 23.725
• milyon Euro’su Almanya’dan, 20.328 milyon Euro’su Fransa’dan, 16.207 milyon Euro’su İtalya’dan, 13.213 milyon Euro’su
• Birleşik Krallıktan, 11.340 milyon Euro’su İspanya’dan, 6.107 milyon Euro’su Hollanda’dan ve 4.878 milyon Euro’su Belçika’dan
• toplanacaktır. Bu ülkeler öz kaynak gelirlerinin 95.798 milyon Euro’sunu karşılamaktadırlar.
• Tablo IV. 2010 Yılı Birlik Öz Kaynaklarının Dağılımı Krallık
• Alt kalemler itibarı ile bakıldığında KDV payı ve GSMH paylarından oluşan toplam ulusal katkılar, öz kaynak gelirlerinin 107.303
• milyon Euro’sunu oluştururken, geleneksel öz kaynaklar 14.203 milyon Euro’sunu oluşturmaktadır. 2010 yılı için Geleneksel öz
• kaynaklar içersinde en büyük gelir kalemini Almanya, Birleşik Krallık, Hollanda, Belçika ve İtalya’dan elde edilecek gelirler
• oluşturmaktadır. KDV tabanlı gelirlere bakıldığında 2010 yılı için 13.950 milyon Euro toplanması hedeflenmiştir. KDV tabanlı
• gelirlerde ise en büyük paylar, Fransa, Birleşik Krallık, İtalya, Almanya ve İspanya’dan elde edilecektir. KDV paylarının ve
• geleneksel öz kaynakların, özkaynaklar içerisindeki payının geçmiş yıllara göre azalmasında küresel ekonomik krizin etkilerinin
• olduğu açıkça söylenebilir.
• GSMH payı olarak en büyük payı ve KDV temeli gelirlerin ve GSMH tabanlı gelirlerin toplamından elde edilen rakam olan toplam
• ulusal katkıların yine aynı ülkelerden, Almanya, Fransa, İtalya, Birleşik Krallık, İspanya, Hollanda ve Belçika, elde edildiği Tablo
• IV’de görülmektedir. Ayrıca bu ülkeler, AB bütçesine net katkı sağlama anlamında da önde gelen ülkelerdir. SONUÇ
• Avrupa Birliği bütçesi, Birliğin ekonomik, sosyal ve siyasal amaçlarını gerçekleştirmede yapacağı işler için gerekli olan finansal
• kaynakları saptamakta ve Birliğin amaçlarına ulaşma ve sürdürülebilirliğini sağlamaya yönelik ortak iradesini ortaya koymaktadır.
• Avrupa Birliği bütçesinde harcamaların finansmanı açısından temel mali kaynak, Birliğin kendi öz kaynaklarıdır. 1970’li yıllardan
• itibaren artan harcamaları karşılayabilmek ve özellikle mali özerkliğin sağlanabilmesi amacıyla getirilen “Öz Kaynaklar Sistemi”
• çerçevesinde gelirler, Birlik adına üye ülkelerce toplanmakta ve AB bütçesine transfer edilmektedir. Birlik bütçesinin finansal
• kaynaklarının hukuki dayanağını ise, tüm üye devletlerin onayıyla Konsey kararı şeklinde yürürlüğe giren “Öz Kaynaklar Kararları”
• oluşturmaktadır. KDV ve GSMH'ya Dayalı Öz Kaynaklar (Ayarlamalar Dahil) Üye Ülkeler (75 %) (75 %) (75 %) (9) =(5)+(6)+(7)+(8) (10) (1) (2)
• EUROPEAN COMMISSION (2008), European Union Public Finance, Fourth Edition, Office for Official Publications of the European
• Communities, Luxembourg.
• EUROPEAN COMMISSION (2008), Final Adoption of the General Budget 2000–2008 Tables,http://ec.europa.eubudget/library/
• publications/ fin_reports/fin_report_ 08_data_en.pdf, (Erişim: 16.01.2010).
• EUROPEAN COMMISSION, History of the Budget (1971–1975), http://ec.europa.eu/budget/reform /history/history1971_en.htm, (Erişim: 22.04.2010).
• EUROPEAN COMMINITIES (2009), EU Budget 2008 Financial Report, Office for Official Publications of the European Communities, Luxembourg. EUROPEAN
• http://www.ena.lu/development_communities_ unions_resources-2-23355, (Erişim: 23.04.2010). The Development of the Communities’ and the Union’s Own Resources,
• GÜVENÇ, M. H. (2008), “Avrupa Birliği Bütçesi ve Reform İhtiyacı”, Bütçe Dünyası, Cilt:3, Sayı: 28, s. 17–28.
• KARLUK, R. (1995), Avrupa Birliği ve Türkiye, Anadolu Üniversitesi Basımevi, Eskişehir.
• OFFICIAL JOURNAL of the EUROPEAN COMMINITIES (2007), Council Decision of 07 June 2007 on the System of the European
• Communities' Own Resources (2007/436/EC, Euratom). 23.06.2007, L 163, p. 17–21.
• OFFICIAL JOURNAL of the EUROPEAN COMMINITIES (2010), Council Decision of 16 March 2010 on the System of the European
• Communities' Own Resources (2010/196/EU, Euratom) 07.04.2010, L 87, p. 31–32.