Kutsal İttifak Savaşları Sırasında Sofya-Belgrad Arasında Eşkıyalık ve Asayiş Olayları (1683-1699)

Year 2020, Issue: 63, 273 - 288, 22.01.2020

Bekir Gökpınar

Abstract

XVI. yüzyıl sonlarından itibaren başlayıp XVII. yüzyılda da devam eden uzun ve yıpratıcı savaşlar, Osmanlı İmparatorluğu üzerinde idari, mali, askeri ve toplumsal alanlarda derin etkiler bırakmıştır. Önce Anadolu’da sonra Rumeli’nin şehir, kasaba ve köylerinde sık sık eşkıyalık hareketleri yaşanmaya başlamıştır. Ekonomik sıkıntı içinde olan işsiz güçsüz halk kitleleri yanında askeri ve idari taifeler de bu eşkıyalık hareketine dahil olmuşlardır.
II.Viyana mağlubiyetini takip eden yıllarda savaş ortamını da bahane ederek halk üzerinde büyük baskılar kuran eşkıyalar, yol kesme, adam öldürme, soygun yapma gibi bir çok faaliyet içine girmişlerdir. Bu dönemde Rumeli orta kol olarak bilinen İstanbul-Belgrad arasındaki yolda savaş şartları sebebiyle her zamankinden daha yoğun bir hal almıştır. Bunu fırsat bilen eşkıya uygun yerlerde saklanarak yoldan gelip geçen yolculara sık sık saldırmıştır. Özellikle saldırı ve saklanma açısından daha uygun Sofya-Belgrad arasındaki geçitlerde yol güvenliği ciddi şekilde tehlikeye girmiştir. Osmanlı yönetimi bunu önlemek için güzergah üzerinde bulunan kale ve palankaların savunma gücünü arttırmaya çalışmış, eşkıyayı etkisizleştirmek için Rumeli’nin muhtelif yerlerinden buraya takviye güçler göndermiştir. Ancak savaş ortamından kaynaklanan asayiş boşluğu, yerli Hristiyan ahalinin destek vermesi gibi sebeplerle güzergah üzerinde eşkıya savaş yılları boyunca faaliyetlerini sürdürebilmiştir.

Keywords

Sofya, Belgrad, eşkıya, Osmanlı

Banditry and Public Order Events Between Sofia and Belgrade During the War of the Holy League (1683-1699)

Abstract

The long and tired wars which  continued
in the XVI. century from the end of the XVII. century had profound
repercussions on the Ottoman Empire in the administrative, financial, military
and social fields. Thuggery movements began to occur frequently in the cities,
towns and villages of Anatolia then Rumelia. In addition to the masses of
helpless unemployed in economic distress, military and administrative tasks
were also included in this banditry movement.

In the years following the defeat of Vienna II,
the bandits who put great exercise influence over on the people under the
pretext of the war environment undertook many activities such as latrocination,
killings and robberies. During this period, the road between Istanbul and
Belgrade, known as the central branch of Rumeli, became more intense than ever
due to the conditions of war. Groups of bandits, who knew of this opportunity,
hid in the appropriate places and frequently attacked the passengers, soldiers
and officials passing by. Road safety has been seriously imperiled,
particularly at level crossings between Sofia and Belgrade, which are more
suited to attack and concealment. In order to prevent this, the Ottoman
administration tried to increase the defensive forces  of the fortresses
and redoubts on the road and sent reinforcements from various places of Rumelia
to neutralize the bandit. However, due to the security gap caused by the war
environment and the support of the local Christian inhabitants , the bandit was
able to continue its activities during the war years.

Keywords

Sofia, Belgrade, bandit, Ottoman Empire

References

• BOA. MD. nr: 98, 102, 104, 106, 108, 110.
• BOA. A.ŞKT.d. nr. 11, 17.
• Ahmed Vefik Paşa. Lehçe-i Osmânî. (2000). (R.Toparlı, Haz.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Anonim Osmanlı Tarihi (1099-1116/1688-1704). (2000). (A.Özcan, Haz.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Bardakoğlu, A. (1995). Eşkıya. Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi içinde (C. 11, ss. 463-466), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Barkey, K. (1999). Eşkıyalar ve devlet, Osmanlı tarzı devlet merkezileşmesi (Z. Altok, Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Cezar, M. (2013). Osmanlı tarihinde levendler. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Çetin, C. ( 2018). Rumeli orta kol güzergâhı ve üzerinde hizmet veren menziller (1690-1750). Balkanlarda İslam Medeniyeti Beşinci Kongresi Tebliğleri içinde (s. 15-37). İstanbul: IRCICA Yayınları.
• Darkot, B. (1979). Balkanlar. İslam ansiklopedisi içinde (C. II, ss. 280-283). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Defterdar Sarı Mehmed Paşa. Zübde-i Vekayiat, tahlil ve metin (1066-1116/1656-1704), (1995). (A.Özcan, Haz.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Demir, M. (2010). 1686-1687 (h. 1097-1098) tarihli atik şikâyet defterinin transkripsiyon ve değerlendirilmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Erdem, Ü. B. (2017). 14 numaralı atik şikayet defteri (1101-1102/1690-1691) transkripsiyonu ve değerlendirilmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Erdoğan, M. K. (2001). II. Viyana kuşatması. Yayınlanmamış doktora tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Erdoğan, (2012). Bozgun Yıllarında (1683-1699) Rumeli’de eşkıyalık faaliyetleri. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 24, 19-66.
• Evliya Çelebi Seyahatnamesi. (2007). (Y.Dağlı-S.A.Kahraman.,& İ.Sezgin, Haz.), C. 5, İstanbul :Yapı Kredi Yayınları.
• Faroqhi, S.( 2006). Krizler ve değişim, 1590-1699. H. İnalcık &D. Quataert (Ed.), Osmanlı İmparatorluğu’nun ekonomik ve sosyal tarihi kitabı içinde (ss. 545-743). İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Faroqhi, S., (2010). Osmanlı kültürü ve gündelik yaşam (E. Kılıç, Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Gökbilgin, M. T. (2008). Rumeli’de yörükler, tatarlar ve evlâd-ı fâtihân. İstabul: İşaret Yayınları.
• Gökbunar, B. (1996). 105 Numaralı mühimme defteri, (özet-transkripsiyon). Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Halaçoğlu, Y. (2002). Osmanlılarda ulaşım ve haberleşme (menziller). Ankara: PTT Genel Müdürlüğü.
• İlgürel, M. (1995). Osmanlılarda eşkıyalık hareketleri. Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi içinde (C.11, ss. 466-469). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• İnalcık, H. (2005). Türkler ve Balkanlar. Bal-Tam Türklük Bilgisi Dergisi, 3, 20-44.
• İreçek, K. Y. (1990). Belgrad İstanbul Roma askeri yolu. (A. K. Balkanlı, Çev). Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Karacan, T. M.(2010). 101 Nolu mühimme defterinin transkripsiyonu ve değerlendirilmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
• Karagöz, M. (2006). 17. asrın sonunda Filibe ve çevresinde eşkıyalık hareketleri (1680-1700). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(2), 373-402.
• Karagöz, R. (2001). II.Viyana seferi sonrasında ayanların güçlenmesi. Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Uluslararası Sempozyumu içinde (ss. 209-216). Ankara: Merzifon Vakfı Yayınları.
• Karpat, K. H (1992). Balkanlar. Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi içinde (C. 5, ss. 25-32), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Katić, T. (2002). Viyana savaşından sonra Sırbistan (1683-1689) (E.Hatipli, Çev.). Türkler Ansiklopedisi içinde (C. 9, ss. 765-772), Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• M. Bahaeddin. (1924). Yeni Türkçe lügat. İstanbul: Evkaf-ı İslamiyye Matbaası.
• Mentzel, P. (2015). Sınır, sınır bölgesi ve çekirdek olarak Osmanlı Balkanları. Yeni Türkiye, 66, 66-73.
• Orhonlu, C. (1990). Osmanlı imparatorluğunda derbend teşkilâtı. İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Ortaylı, İ. (2000). Osmanlı imparatorluğu’nda iktisadi ve sosyal değişim. Ankara: Turhan Kitabevi.
• Özgüven, B. (2009). Palanka forts and construction activity in the late Ottoman Balkans. A. C. S. Peacock, (Ed.), The frontiers of the Ottoman world içinde (ss. 170-197). Newyork: The British Academy.
• Özkan, S. H. (2010). Köprülü Amcazade Hüseyin paşa (1644-1702). Vezirköprü: Vezirköprü Belediyesi.
• Pakalın, M. Z. (1983). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Râşid Mehmed Efendi ve Çelebizâde İsmail Efendi. Târih-i Râşid ve zeyli (1071-1141/1660-1729). (2013) (A.Özcan vd. Haz.). İstanbul: Klasik Yayınları.
• Sami, Ş. (1312). Kamûs-ı Türkî. Dersaadet: İkdam Matbaası.
• Sertoğlu, M. (1986). Osmanlı tarih lügati. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Silahdâr Fındıklılı Mehmed Ağa. Nusretnâme, inceleme-metin, (1106-1133/1695-1721. (2018). Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi.
• Stein, M. L. (2007). Osmanlı kaleleri, Avrupa’da hudut boyları. (G. Ç. Güven, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Şahin, İ. (2009). Sofya. Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi içinde (C. 37, ss.344-348). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Şakar, M. F. (2007). 1101\1102 (1690\1691) Tarihli 100 numaralı mühimme defteri, transkripsiyonu ve değerlendirilmesi (s.1-145). Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Tan, M. A. (2015). 99 numaralı mühimme defterinin transkripsiyonu ve değerlendirilmesi (91-180). Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Bitlis Eren Üniversitesi/Mardin Artuklu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bitlis.
• Tuğluca, M. (2016). Osmanlı’da nefîr-i âmm uygulamasının erken dönem örnekleri ve toplumsal dinamizme yansıması. Belleten, 80(289), 773-796.
• Türk, H. B. (2019). 13 numaralı atik şikayet defteri (Vr. 1-142), değerlendirme, çeviri ve metin (H.1100/M.1689). Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Ararştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Türkal, N. K. (2012). Silahdar Fındıklılı Mehmed ağa zeyl-i fezleke, (1065-22 Ca.1106 / 1654-7 Şubat 1695). Yayınlanmamış doktora tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı tarihi, III/I-II. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Üsküdarî Abdullah Efendi. Vâkı‘ât-ı rûz-merre. (2017) (M. Doğan vd. Haz.). Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi.
• Yakut, E. (2012). Osmanlı hukukunda bir suç olarak eşkıyalık ve cezalandırılması. Kebikeç, 33, 21-34.
• Yetkin, S. (1996). Ege’de eşkıyalar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yılmaz, F. (2010). Osmanlı tarih sözlüğü. İstanbul: Gökkubbe.