İslamcılık-Muhafazakârlık İkileminde Erken Dönem Millî Görüş Hareketi

Year 2022, Issue: 72, 25 - 46, 22.04.2022

Kubilay Düzenli

https://doi.org/10.51290/dpusbe.991932

Abstract

Millî Görüş Hareketi, 1970’ler Türkiye’sinde İslami hassasiyet ve değer yargılarını önceleyerek siyaset yapma amacı güden bir siyasal-toplumsal harekettir. Hareket, Türk siyasal yaşamının son 50 senesine olan etkisi bağlamında belirli dönemlere ayrılarak incelenebilmektedir. Bu kapsamda 1969-1980 yılları Millî Görüş Hareketi’nin erken dönemi olarak nitelenmelidir.
Bu çalışmanın amacı söz konusu zaman diliminde Millî Görüş Hareketi partileri olan Millî Nizam Partisi (MNP) ve Millî Selamet Partisi (MSP)’nin siyasi-toplumsal kimlikleri hakkında kapsamlı bir değerlendirme yapmak ve İslamcılık-muhafazakârlık ikileminde bu iki partinin nerede konumlandırılabileceği sorusuna yanıt vermektir.
Bu amaç doğrultusunda öncelikle İslamcılık ve muhafazakârlık düşünceleri karşılaştırılmalı biçimde incelenmiş sonrasında 1970’ler Türkiye’sindeki siyasal gelişmeler Millî Görüş Hareketi bağlamında analiz edilmiştir. Son olarak ise MNP ve MSP’nin temel metinleri ile Necmettin Erbakan’ın konuşmalarından faydalanılarak erken dönem Millî Görüş Hareketi’nin siyasal kimliği hakkında bir değerlendirmede bulunmak amaçlanmıştır.

Keywords

Muhafazakâralık, İslamcılık, Milli Görüş Hareketi, Söylem

In the Dilemma of Islamism and Conservatism Early Period National Outlook Movement

Abstract

The National Outlook Movement is a political-social movement which aim to produce policy by prioritizing Islamic sensitivity in Turkey in the 1970’s. The movement can be analyzed in terms of its impact on the last 50 years of Turkish political life by dividing it into certain periods. In this context between the 1969 and 1980 should be described as the early period of National Outlook Movement.
The aim of this study is to make a comprehensive assessment of the political-social identities of the National Outlook Movement parties, -the National Order Party (NOP) and the National Salvation Party (NSP)-, and to answer the question of where these two parties can be positioned in the Islamism-conservatism dilemma.
For this purpose, first of all, the ideas of Islamism and conservatism were analyzed comparatively, and then the political developments in Turkey in the 1970s were analyzed in the context of the National Outlook Movement. Finally, it is aimed to make an evaluation about the political identity of the early period National Outlook Movement by making use of the basic texts of NOP and NSP and the speeches of Necmettin Erbakan.

Keywords

Discourse, Islamism, Conservatism, National Outlook Movement

References

• Ağırbaş, A.M. (2019). Millî görüş siyaseti Milli Nizam Partisi’nden Fazilet Partisi’ne. İstanbul: Kopernik Kitap.
• Akın, R. (2014). TBMM devleti. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Akın, M.H. ve Coşkun, B. (2017). Türkiye siyasi kültüründe sağ-sol ayrımı ve Millî Görüş Hareketi. Turkish Studies, 12(8),1-10.
• Akkaş, H.H. (2003). Muhafazakâr siyasi düşünce kavramı üzerine. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(2), 241-254.
• Akkır, R. (2020). Türkiye’de din ile siyaset ilişkisi bağlamında Millî Nizam Partisi. Mevzu-Sosyal Bilimler Dergisi, 3, 115-138.
• Akpınar, N. ve Araman, S. (2011). Din ve kapitalizm sarmalında Millî Görüş Hareketi. Praksis, 26, 77-99.
• Aktay, Y. (2003). İslamcılıktaki muhafazakâr bakiye. A. Çiğdem (Ed.), Modern Türkiye’de siyasi düşünce cilt 5 Muhafazakârlık içinde (346-361). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Aktay, Y. (2008). İslamcılık ve bir modern melankoli: Eve dön(eme)mek. Milel ve Nihal, 5(3), 13-50.
• Alkan, T. (2013). The National Salvation Party in Turkey. In M.Heper & R. Israeli (Ed.), Islam and politics in the Middle East (pp.79-103). Cambridge: Cambridge University Press.
• Arpacı, I. (2017). Türk siyasetinde Erbakan. İstanbul: Kopernik Kitap.
• Arpacı, I. ve Baharçiçek, A. (2017). Millî görüş partilerinin programlarının dış politika analizi. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7, 115-126.
• Ata, F. ve Karakaya, N. (2020). Millî Selamet Partisi’nin Konya’daki Kudüs mitinginin basına yansımaları. Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 24, 85-124.
• Ataay, F. (2020). Ekonomik kriz, siyasi kutuplaşma ve terör gölgesinde 1977 seçimleri. Y. Tekin (Ed.), Yüzüncü yılında TBMM: Oluşumu, çalışma şartları ve işlevleri içinde (ss.537-561). Ankara: TBMM Yayınları.
• Atılgan, G. (2019). İdeoloji. G. Atılgan ve A. Aytekin (Haz.), Siyaset bilimi içinde (ss.285- 299). İstanbul: Yordam Yayıncılık.
• Aydın, S.ve Taşkın, Y. (2018). 1960’tan günümüze Türkiye tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Aykaç, B. ve Durgun, Ş. (2018). The changing political discourse of the Islamist movement in Turkey. Arab Studies Quaterly, 40(2), 155-174.
• Aytaç, A.M. (2017). Dünya görüşü ve ideoloji. Y. Taşkın (Ed.), Siyaset içinde (105-135). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Aytepe, M. (2016). Doğuşundan günümüze İslamcılığın Türkiye seyri: Bir sınıflandırma denemesi. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4(1), 169-199.
• Basında Prof. Dr. Necmettin Erbakan. (1971). İzmir: İstiklal Matbaası.
• Baykal, Ö. (2021). Sağ bir siyaset olarak Millî Görüş Hareketi. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 17(60), 34-58.
• Bayraktar, Ö. (2007). The National Outlook and its youth in the 1970’s. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Boğaziçi Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, İstanbul.
• Beneton, P. (1991). Muhafazakârlık. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Berkes, N. (2016). Türkiye’de çağdaşlaşma. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Birler, Ö. (2019). Liberalizm. G. Atılgan ve A. Aytekin (Haz.), Siyaset bilimi içinde (ss.315-329). İstanbul: Yordam Yayıncılık.
• Boogers, M., & Voerman, G. (2010). Independent local parties in the Netherlands. Local Goverment Studies. 36(1), 75-90.
• Bora, T. (2012). Türk sağının üç hâli milliyetçilik, muhafazakârlık, İslamcılık. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bora, T. (2017). Cereyanlar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Brennan, G., & Hamlin, A. (2004). Analytic conservatism. British Journal of Political Sciences, 34(4), 675-691.
• Bulut, Y. (2018). Hem yerli hem yabancı: Tercüme bir hareket olarak İslamcılık (?). Türk Düşüncesinde Yerlilik ve Millilik Sempozyumu, 1, 107-142.
• Çaha, Ö. (2004). Ana temalarıyla 1980 sonrası İslami uyanış. Y. Aktay (Ed.), Modern Türkiye’de siyasi düşünce cilt 6 İslamcılık içinde (476-493). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çaha, Ö. ve Baykal, Ö. (2017). Millî Görüş Hareketi’nin kuruluşu: Türk siyasetinde Millî Nizam deneyimi. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 19(3), 788-806.
• Çakır, R. (2013). Millî Görüş Hareketi: Dün, bugün, yarın. İ. Kara ve A. Öz (Ed.), Türkiye’de İslamcılık düşüncesi ve hareketi sempozyum tebliğleri içinde (ss.753-775). İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları.
• Çavdar, T. (1995). Türkiye’nin demokrasi tarihi 1839-1950. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Çetinkaya, B.A. (2008). Cumhuriyet Halk Partisinin İslamcı başbakanı: Şemsettin Günaltay. Eskiyeni, 7, 73-89.
• Çınar, M. (2004). Kemalist cumhuriyetçilik ve İslamcı Kemalizm. Y. Aktay (Ed.), Modern Türkiye’de siyasi düşünce Cilt 6 İslamcılık, içinde (ss.157-178). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çınar, M. (2005). Siyasal bir sorun olarak İslamcılık. Ankara: Dipnot Kitap.
• Çınar, Ö. (2016). Türk siyasi hayatında Milli Nizam Partisi, İstanbul: Kitap Dostu Yayınları.
• Çitci, O. (2001). Yerel seçimler panoraması 1963-1999. Ankara: TODAİE.
• Demirel, A. (2003). Birinci mecliste muhalefet ikinci grup. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Duman, F. (2017). Muhafazakâr ideolojide farklı düşünce gelenekleri bağlamında muhafazakârlığın doğası. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(1), 15-34.
• Duran, B. (2004). Cumhuriyet dönemi İslamcılığı. Y. Aktay (Ed.), Modern Türkiye’de siyasi düşünce cilt 6 İslamcılık içinde (ss.129-157). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Dursunoğlu, İ. (2016). Türk siyasi hayatında merkez-çevre ikilemi: Millî Nizam Partisi (MNP) örneği. International Journal of Academic Value Studies, 2(2), 48-55.
• Edwards, B.M., & Beech, M. (2016). Labour parties, ideas transfer and ideological positioning: Australia and Britain compared. Policy Studies, 37(5), 486-498.
• Erbakan, N. (1971). Mecliste ortak pazar. İzmir: İstiklal Matbaası.
• Erbakan, N. (1975). Millî görüş temel görüş. A. Lelik (Haz.), Ankara: Dağarcık Yayınevi.
• Eren, K. (2016). Millî Selamet Partisi ve 14 Ekim 1973 Genel Seçimleri.[Yayımlanmamış yüksek Lisans Tezi]. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
• Eser, H.B. (2013). Türk siyasal kültürü içinde dinin rolü üzerine bir açıklama çabası: Millî Görüş Hareketi ve Millî Nizam Partisi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 18(3), 201-224.
• Ete, H. (2003). Modernleşme ve muhafazakârlık kıskacında Türkiye’de İslamcılığın gelişimi. Tezkire Dergisi, 33, 42-63.
• Fedayi, C. (2004). AKP’nin siyasal kimliği üzerine bir değerlendirme: Kimlik arkadan gelsin. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 1(1), 149-163.
• Fernandes, D., & Mandel, N. (2014). Political conservatism and variety seeking. Journal of Consumer Psycohology, 24(1), 79-86.
• Gaub, F. (2014). Islamism and Islamists: A very short introduction. European Union Institute for Security Studies, 1.
• Gencer, B. (2013). Şeriatçılıktan medeniyetçiliğe İslamcılık: Bir İslamcılık tipolojisine doğru. İ. Kara ve A. Öz (Ed.), Türkiye’de İslamcılık düşüncesi ve hareketi sempozyum tebliğleri içinde (ss.69-99). İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları.
• Girasun, R.ve Tek, Ö.B. (2021). Merkez siyasetin Kürt açmazı. https://www.perspektif.online/, Erişim Tarihi: 21.07.2021.
• Gülalp, H. (2003). Kimlikler siyaseti. İstanbul: Metis Yayınları.
• Güler, E.Z. (2014). Muhafazakârlık. H. B. Örs (Der.), 19.yüzyıldan 20.yüzyıla siyasi ideolojiler içinde (ss.115-158). İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Güneş, İ. (2017). Atatürk dönemi Türkiye’sinde milletvekili genel seçimleri 1919-1935. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Güngörmez, B. (2004). Muhafazakâr paradigma: “dogma” ve “önyargı. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 1(1), 11-30.
• Hazırbulan, T. (2017). Millî Görüş’ün ilk yerel seçim tecrübesi: 9 Aralık 1973 Mahalli İdareler Seçimleri. Turkish Studies Dergisi, 12(8),393-416.
• Heywood, A. (2012). Siyasi ideolojiler. İstanbul: Adres Yayınları.
• Heywood, A. (2013). Siyaset. İstanbul: Adres Yayınları.
• Honetth, A. (2010). The political identity of green movement in Germany: Social-Philosophical reflections. Critical Horizons, 11(1), 5-18.
• Huntington, S. (1957). Conservatism as an ideology. The American Political Science Review. 51(2), 454-473.
• Kara, İ. (2013). Türkiye’de İslamcılık düşüncesi ve hareketi üzerine birkaç not. İ. Kara ve A. Öz (Ed.), Türkiye’de İslamcılık Düşüncesi ve Hareketi Sempozyum Tebliğleri içinde (ss.15-47). İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları.
• Karatepe, Ş. (2011). Siyasi ideolojiler. İstanbul: İz Yayınları.
• Kırkpınar, L. (2018). Demokrat parti ve din-siyaset ilişkisi. Çağdaş Türkiye Araştırmaları Dergisi, 36, 349-359.
• Koca, B. (2019). Ellili yıllarda merkez sağ: Demokrat Partinin özgürlük ile istismar arasındaki dini politikaları. M.K. Kaynar (Haz.), Türkiye’nin 1950’li yılları içinde (ss.293-321). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Koltuk, D.A. (2009). Türk siyasi tarihinde Milli Nizam ve Milli Selamet Partileri. [Yayımlanmamış doktora Tezi], Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Landau, J.M. (1976). The national salvation party in Turkey. Asian and African Studies, 11(1), 1-57.
• Mardin, Ş. (1991). Türkiye’de din ve siyaset. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Maviş, N. (1998). Türk siyasal yaşamında Milli Nizam Partisi tarih, yapısı ve ideolojisi. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Mclellan, D. (2009). İdeoloji. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Mert, M.A. (2020). Dinin yeniden devlet alanına taşınmasında Millî Görüş Hareketi’nin rolü. İmgelem Dergisi, 4(6), 131-156.
• Milli Nizam Partisi. (1970). Kuruluş beyannamesi. Ankara: Nüve Matbaası.
• Millî Nizam Partisi. (1970). Parti programı. İstanbul: Haktanır Matbaası.
• Millî Selamet Partisi. (1977). Seçim beyannamesi. İstanbul: Fatih Yayınevi Matbaası.
• Milli Selamet Partisi. (1976). Parti programı. İstanbul: Diner Matbaası.
• Milli Selamet Partisi. (1977). İnanç ve hamle. Ankara: Gaye Matbaası.
• Millî Selamet Partisi. (1978). 4. Büyük Kongre sonuç beyannamesi. Ankara: Elif Matbaacılık.
• Milliyet (1980). Milliyet Gazetesi. 06.09.1980.
• Nal, S. (2005). Demokrat Partinin 1950-1954 dönemi din siyaseti. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 60(3), 137-171.
• Neziroğlu, İ. ve Yılmaz, T. (2013). Hükümetler, programları ve genel kurul görüşmeleri cilt 5 26 Mart 1971-17 Kasım 1974. Ankara: TBMM Yayınevi.
• Neziroğlu, İ. ve Yılmaz, T. (2013). Hükümetler, programları ve genel kurul görüşmeleri cilt 6 17 Kasım 1974-12 Kasım 1979. Ankara: TBMM Yayınevi.
• Ortaylı, İ. (2014). İmparatorluğun en uzun yüzyılı. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Önder, T. (2020). XV. yasama dönemi (1973-1977) 12 Mart’tan çıkış ve yeniden kriz. Y. Tekin (Ed.), Yüzüncü yılında TBMM: Oluşumu, çalışma şartları ve işlevleri içinde (ss.513-537). Ankara: TBMM Yayınları.
• Özdalga, E. (2007). Türkiye’de İslamcılığın seyri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Poyraz, F. (2006). Türk siyasal yaşamında Millî Görüş Hareketi. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Sadoğlu, H. ve Okutan, M.Ç. (2008). 1960’larda Türkiye’de din, siyaset ve demokrasi: muhafazakârlıktan İslamcılığa. Demokrasi Platformu, 4(14), 87-102.
• Sarıbay, A.Y. (1985). Türkiye’de modernleşme din ve parti politikası “MSP örnek olayı”. İstanbul: Alan Yayıncılık.
• Sarıbay, A. Y. (2004). Millî Nizam Partisi’nin kuruluşu ve programının içeriği. Y. Aktay (Ed.), Modern Türkiye’de siyasi düşünce cilt 6 İslamcılık içinde (ss.576-591) İstanbul: İletişim Yayınları.
• Steinhaus, K. (1995). Atatürk devrimleri sosyolojisi. İstanbul: Sarmal Yayınevi.
• Şengil, M.K. (1996). Birinci dönem TBMM’de düşünce akımları. İstanbul: Cem Yayınevi.
• TBMM Tutanak Dergisi, (1974). Cilt 4. toplantı 2, birleşim 79. ss. 200-229.
• TBMM Tutanak Dergisi, (1974). Cilt 4. toplantı 1, birleşim 79. ss. 230-280.
• TBMM Tutanak Dergisi, (1975). Cilt 9. toplantı 2, birleşim 40. ss. 31-95.
• TBMM Tutanak Dergisi, (1975). Cilt 11.toplantı 1, birleşim 60. ss. 306-316.
• TBMM Tutanak Dergisi, (1976). Cilt 15. toplantı 1, birleşim 60. ss. 434-464.
• TBMM Tutanak Dergisi, (1978). Cilt 7. toplantı 2, birleşim 9. ss. 312-367.
• TBMM Tutanak Dergisi, (1979). Cilt 13. toplantı 1, birleşim 7. ss.104-153.
• TBMM Tutanak Dergisi, (1980). Cilt 16. Toplantı 1, birleşim 128. ss. 798-837.
• Tekin, Y. ve Okutan, M.Ç. (2011). Türk siyasal hayatı. Ankara: Orion Kitabevi.
• Teziç, E. (1976). 100 soruda Türkiye’de siyasi partiler. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Torun, İ., ve Köni, H. (2013). Muhafazakârlık olgusu ve Amerika-Türkiye örneklerinde dini muhafazakârlık. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 10(38), 181-209.
• Uluç, A.V. (2014). Liberal muhafazakâr siyaset ve Turgut Özal’ın siyasi düşüncesi. Yönetim Bilimleri Dergisi, 12(23), 107-140.
• Ünsal, F. B. (2004). Mehmet Akif Ersoy. Y. Aktay (Ed.), Modern Türkiye’de siyasi düşünce cilt 6 İslamcılık içinde (ss.72-96). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Üstel, F. (2008). Makbul vatandaşın peşinde II. Meşrutiyet’ten bugüne vatandaşlık eğitimi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Webb, P. (2005). Political parties and democracy: the ambigious crisis. Democratization, 12(5), 633-650.
• Yalanız, Y., ve Zabun, B. (2021). Millî görüş partilerinin eğitim ve kültür politikalarının değerlendirilmesi. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 17(33), 750-778.
• Yang, C., & Guo, C. (2015). National outlook movement in Turkey: A study on the rise and development of Islamic political parties. Journal of Middle Eastern and Islamic Studies (in Asia), 9(3), 1-28.
• Yıldız, A. (2004). Ak Partinin yeni muhafazakâr demokratlığı: Türkiye siyasetinde adlandırma problemi. Liberal Düşünce Dergisi, 34, 5-12.
• Yorgancılar, S. (2012). Millî görüş 1969-1980. İstanbul: Pınar Yayınları.
• Yüksek Seçim Kurulu (2021). 14 Ekim 1973 Milletvekili Genel Seçim Sonuçları, https://www.ysk.gov.tr/, Erişim Tarihi: 26.12.2021.
• Yüksek Seçim Kurulu (2021). 5 Haziran 1977 Milletvekili Genel Seçim Sonuçları, https://www.ysk.gov.tr/, Erişim Tarihi: 26.12.2021.
• Zabcı, F. (2020). Büyük Sokratesçi okullar ve siyaset. M. Ali Ağaoğulları (Ed.), Sokrates’ten Jakobenlere Batı’da siyasal düşünceler içinde (ss.91-123). İstanbul: İletişim Yayınları