Reflection of the Hand Symbol on Türk Ceramic Art

Year 2025, Issue: 86, 68 - 80, 25.10.2025

Fulya Savaş

Abstract

Türk ceramic art, shaped by its rich cultural heritage throughout history, contains symbols that carry profound meanings. Among these symbols, the hand symbol is one of the oldest in human history. Beyond its mere form, the hand symbol draws attention for its profound meanings. The hand symbol, whether visual or tangible, serves a variety of functions. Among its primary functions are warding off the evil eye, bringing good luck and abundance, enhancing fertility, healing, and protecting against evil and danger. Furthermore, this symbol has been combined with protective elements such as the "evil eye bead," commonly known among the public. The hand image has been a significant source of inspiration for artists in Türk ceramic art. The "Hand of Fatima," in particular, holds a significant place in Türk ceramic art and stands out as a symbol of protection, abundance, and compassion in Türk culture. This article examines the works of recent Türk ceramic artists Zehra Çobanlı, Nurettin Gülaçtı, Tüzüm Kızılcan, Sibel Bucurgat Atasoy, Sara Aji, and Aynur Hesapçı. Document analysis was used as a qualitative method in the research, and the meanings attributed to the hand symbol by the artists were comparatively evaluated in terms of form, content, and technique. This revealed the place and function of hand symbolism in Türk ceramic art.

Keywords

Ceramics , Symbolism , Hand symbol

El Sembolünün Türk Seramik Sanatına Yansıması

Abstract

Tarih boyunca zengin kültürel mirasıyla şekillenen Türk seramik sanatı, derin anlamlar taşıyan semboller barındırmaktadır. Bu semboller içerisinde yer alan el sembolü, insanlık tarihinin en eski sembollerinden birisidir. El sembolü sadece şekil olmanın dışında taşıdığı derin anlamlar ile dikkat çekmektedir. El sembolü, görsel veya somut bir unsur olarak çeşitli işlevlere sahiptir. Nazarı def etme; şans, bereket, getirme, doğurganlığı arttırma, şifa verme, kötülük ve tehlikelerden koruma, başlıca işlevleri arasında yer almaktadır. Ayrıca bu sembol, halk arasında yaygın olarak bilinen "nazar boncuğu" gibi koruyucu unsurlarla birleştirilmiştir. Türk seramik sanatında el imgesi sanatçılar için önemli bir esin kaynağı olmuştur. Özellikle "Fatma Ana'nın Eli" sembolü, Türk seramik sanatında önemli bir yere sahip olup, Türk kültüründe koruma, bereket ve şefkatin sembolü olarak öne çıkmaktadır. Bu makalede, yakın dönem Türk seramik sanatçılarından Zehra Çobanlı, Nurettin Gülaçtı, Tüzüm Kızılcan, Sibel Bucurgat Atasoy, Sara Aji ve Aynur Hesapçı’nın eserleri incelenmiştir. Araştırmada nitel yöntem olarak doküman analizi tekniği kullanılmış, sanatçıların el sembolüne yükledikleri anlamlar biçim, içerik ve teknik bağlamında karşılaştırmalı olarak değerlendirilmiştir. Bu sayede el sembolizminin Türk seramik sanatındaki yeri ve işlevi ortaya konulmuştur.

Keywords

Seramik , Sembolizm , El sembolü

References

• Aldoğan, A. (1998). Anadolu kültüründe sanatlarında sembolik el motifi. Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi, 1(2), 45-60.
• Atasoy, S. B.(2024, Nisan 28). Sanat eserinin açıklaması [Instagram gönderisi]. Instagram. https://www.instagram.com/p/Cuo4jMTosm2/
• Ateş, M. (2014). Mitolojiler ve semboller: Ana tanrıça ve doğurganlık (4. bs.). İstanbul: Milenyum Yayınları.
• Aydoğan, H. A. (2019). Türk halk inanış ve uygulamalarında el sembolü [Yayımlanmamış doktora tezi]. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Cirlot, J. E. (1971). A dictionary of symbols (2nd ed.; Orj. Diccionario de símbolos tradicionales). New York: Philosophical Library.
• Garry, J. & Shamy, H. (2005). Archetypes and motifs in folklore and literature: A handbook. New York: Rouledge.
• Gimbutas, M. (2006). The language of the goddess. New York: Thames & Hudson.
• Hodder, I. (2011). Çatalhöyük araştırma projesi 2011 sezonu kazı raporu: Çatalhöyük’te yeni bir duvar resmi bulundu. Erişim adresi: https://www.catalhoyuk.com
• Kar, M. (2022a). Din-sanat ilişkisi bağlamında eski Türklerde kült-sanat etkileşimi. KutBilim Sosyal Bilimler ve Sanat Dergisi, 2(1), 9-22.
• Kar, M. (2022b). Bellek kavramının anıt heykeller üzerinden değerlendirilmesi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(132), 185-194.
• Korkmaz, E. (2010). Simgeler sözlüğü. İstanbul: Anahtar Kitaplar.
• Moris, D (2004, Kasım 19). Sara Aji’nin ‘Tılsımlar’ı Almelek’te. Erişim adresi: http://arsiv.ntv.com.tr/news/296822.asp
• Özdemir, Ç. S. (2014). Resim sanatında el imgesinin farklı anlam ve ifade biçimleri [Yayınlanmış yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü]. Erişim adresi. https://acikbilim.yok.gov.tr/handle/20.500.12812/328282
• Salt, A. (2006). Ansiklopedi semboller: Neo-spiritüalist yaklaşımlarla ezoterik bilgilerin ışığında. İstanbul: Ruh ve Madde Yayınları.
• Sevim, K. (2024). Gözün sembolik kullanımı ve Türk seramik sanatına yansımaları. İdil Sanat Dergisi, 8(64), 1847.
• Uçar, F. (2014). Görsel iletişim ve grafik tasarım (7. baskı). İstanbul: İnkilap Kitapevi.
• Üçer, M. (1981). Anadolu folklorunda ‘Fadime Ana’. Türk Folkloru Araştırmaları Yıllığı, 1975, (s. 149). Ankara: Kültür Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları.
• Young, K. (2003). Beden folkloru (S. Cengiz, Çev.). In H. İlhan (Ed.), Halkbiliminde kuramlar ve yaklaşımlar (s. 412). Milli Folklor Yayınları. https://www.academia.edu/42093824/%C3%87EV%C4%B0R%C4%B0_Young_Beden_folkloru