II. Selim’in Damadı Hasan Paşa’nın Hayatı ve Faaliyetleri

Year 2025, Issue: 86, 283 - 297, 25.10.2025

Ahmet Önal

Abstract

Damad Hasan Paşa, Kanunî Sultan Süleyman devri devlet adamlarındandır. Konuya dair çalışmalarda, daha ziyade Çakırcıbaşı Hasan Paşa adıyla tanıtılmış, siyasî kariyeri mübalağalı ifadelerle tasvir edilmiştir. Paşanın henüz sarayda çakırcıbaşıyken Üsküdar Doğancılar’da Mimar Sinan’ın eseri olan bir cami yaptırdığı, 1562’de II. Selim’i kızı Şâh Sultan’la evlendirildiği, müteakiben sırasıyla Bosna ve Rumeli beylerbeyiliklerine, son olarak kubbe vezirliğine getirildiği ve 1574’de öldüğü iddia edilmiştir. Ayrıca Şâh Sultan ile evliliğinin üç veya dört yıl sürdüğü ve boşanmayla neticelendiği ifade edilmiştir. Ancak paşanın çakırcıbaşılık yaptığı için bu adla şöhret bulduğu söyleminden vefat ettiği tarihe kadar bu biyografik anlatı hemen tamamıyla hatalıdır. Bu makalede, Damad Hasan Paşa’nın tarihî şahsiyeti ve Enderûn’dan çıkmasından itibaren siyasî kariyeri arşiv vesikalarıyla tespit edilmiştir. Ayrıca Şehzade Bâyezid vakası dolayısıyla Safevîlere elçi olarak gönderilip gönderilmediği, Şâh Sultan’dan boşanıp boşanmadığı, ölüm tarihi, Üsküdar’daki caminin banisi olup olmadığı gibi meseleler açıklığa kavuşturulmuştur.

Keywords

Hasan Paşa , Şâh Sultan , Çakırcıbaşı , Kanuni Sultan Süleyman , II. Selim

The Life and Activities of Selim II’s Son-in-Law Hasan Pasha

Abstract

Damad Hasan Pasha, was among the Suleiman the Magnificent era statesmen. He is often referred to as Çakırcıbaşı Hasan Pasha in the literature and his political career was described in hyperbolic terms. It was claimed that he ordered the construction of a Sinan Mosque in Doğancılar, Üsküdar when he was chief falconer in the court; he married Selim II’s daughter Şah Sultan in 1562; he served as the governors of Bosnia and Rumelia respectively; finally he served as a vizier of the bench and died in 1574. It is also stated that his marriage with Şah Sultan lasted three or four years and ended with divorce. However his biography that stretches from he earned his epithet when he served as chief falconer, to his death, is completely false. In this paper, historical personality of Damad Hasan Pasha and his political career after he graduated from Enderun, is reconstructed with archival records. Also this paper addresses various disputed points such as whether he was sent to Safevids due to the Prince Bayezid Rebellion, whether he divorced Şah Sultan, or whether he ordered the built of the mosque in Üsküdar, or his actual death date are determined.

Keywords

Hasan Pasha , Şah Sultan , Chief Falconer , Suleiman the Magnificient , Selim II

References

• BOA, A.DVNS.MHM.d, 1.
• BOA, A.RSK.d, 1453,
• BOA, A.RSK.d, 1457-A.
• BOA, D.BRZ.d, 20617,
• BOA, D.BRZ.d, 20619.
• BOA, KK, 209.
• BOA, KK, 211.
• BOA, KK, 212.
• BOA, KK, 216.
• BOA, KK, 218.
• BOA, KK, 219.
• BOA, KK, 664-M.
• BOA, KK, 1766.
• BOA, MAD, 19392.
• BOA, TSMA.d, 7859/1.
• BOA, TSMA.d, 7859/2.
• BOA, TSMA.d, 7859/3.
• BOA, TSMA.d, 7859/4.
• BOA, TSMA.d, 7859/5.
• BOA, TSMA.d, 7859/6.
• BOA, TSMA.e, 569/52 [Eski nr. 3078/1],
• BOA, TSMA.e, 659/27 [Eski no: 3938/1-2].
• BOA, TSMA.e, 757/7 [Eski no: 6400/1]
• Bostan, İ., (2007a). Pertev Paşa. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (C. 34, ss. 235-236).
• Bostan, İ, (2007b). Piyâle Paşa. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (C. 34, ss. 296-297).
• Çay, Y. E., (1966). Başvekalet Arşivi Kamil Kepeci Büyük Ruznamçe Kalemi 1766 Numaralı Hazine Defteri. Yayımlanmamış mezuniyet tezi. İstanbul Üniversitesi: İstanbul.
• Çıtak, H. M., (2015), 1557 (H. 963-964) Tarihli Divan-ı Hümâyûn Ruûs Defteri, Metin-Değerlendirme-Dizin, [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Fırat Üniversitesi: Elâzığ.
• Demirtaş, F., (2009). Celâl-zâde Mustafa Çelebi, Tabakâtü’l-Memâlik ve Derecâtü’l-Mesâlik, [Yayımlanmamış doktora tezi]. Erciyes Üniversitesi: Kayseri.
• Deniz, Ş. (2024). İsyan, iltica ve ölüm: Safevî kaynaklarında Şehzade Bayezid meselesi, Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, 20, 123-138.
• Doğan, N., (2023). Vesikalar ışığında Üsküdar Doğancılar meydanındaki Çakırcı Hasan Paşa Camii: Bânisinin hayatı, vakfı ve eserleri. Uluslararası Üsküdar Sempozyumu XI (15-16-17 Ekim 2021), Bildiriler, Cilt 1, (ss. 125-147).
• Emecen, F. M., (2009). Semiz Ahmed Paşa. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (C. 36, ss. 494-495).
• Emecen, F. M, (2022). Kanuni Sultan Süleyman ve zamanı, Türk Tarih Kurumu Yayınları: Ankara.
• Feridun Ahmed Bey., (1275). Münşeâtü’s-Selâtin, Cilt 2. İstanbul.
• Gelibolulu Mustafa Âli, Donuk, S. (Haz)., (2024). Künhü’l-Ahbâr, 4. Rükün, Cilt 5, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı: İstanbul.
• Hâfız Hüseyin Ayvansarâyî, Derin, F. Ç. (Haz)., (1978). Vefeyât-ı Selâtin ve Meşâhîr-i Ricâl, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• Hasan Bey-zâde Ahmed Paşa, Aykut, Ş, N. (Haz)., (2004). Hasan Bey-Zâde Târîhi, Cilt 2. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Haskan, M. M., (2001). Yüzyıllar Boyunca Üsküdar, Cilt 1, Üsküdar Belediyesi: İstanbul.
• Jorga, N., (2009). Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, Cilt 3. Yeditepe Yayınevi: İstanbul.
• Kahraman, B., (2019). Vakfiyesi ışığında Şah Sultan ve Zal Mahmud Paşa Külliyesi: Camii, medrese, türbe ve çeşmesi, [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi: İstanbul.
• Matrakçı Nasuh, İnan, G. (Haz)., (2019). Târih-i Âl-i Osmân (Osmanlı Tarihi 699-968/1299-1561), Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı: İstanbul.
• Mehmed Süreyya, Akbayar, N. (Haz)., (1996). Sicill-i Osmanî, Cilt 2. Tarih Vakfı Yurt Yayınları: İstanbul.
• Nevʻî-zâde Atâyî, Donuk, S. (Haz)., (2017). Hadâ’iku’l-Hakâ’ik fî Tekmileti’ş-Şakâ’ik, Nev’izâde Atâyî’nin Şakâ’ik Zeyli, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı: İstanbul.
• Özcan, A., (2001). Kapıcı. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (C. 24, ss. 345-347). İstanbul: TDVİAM.
• Özergin, M. K., (1971). Kanunî Sultan Süleyman Han çağına âit tarih kayıtları. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi, (3), (Ayrı Basım): Erzurum.
• Seyyid Lokmân, Pazan, İ. (Haz.)., (2022). Zübdetü’t-tevârîh (Osmanlı Tarihi, 1299-1595), Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı: İstanbul.
• T.C. Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü., (1995). 6 Numaralı Mühimme Defteri: 972/1564-1565: Özet, Transkripsiyon ve İndeks, Ankara.
• Turan, Ş., (1992). Bayezid, Şehzade Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (C. 5, ss. 230-231). İstanbul: TDVİAM.
• Turan, Ş., (2011). Kanuni Sultan Süleyman dönemi taht kavgaları. Kapı Yayınları: İstanbul.
• Uluçay, M. Ç., (2001). Padişahların kadınları ve kızları. Türk Tarih Kurumu Yayınevi: Ankara.
• Uzunçarşılı, İ.H., (1988). Osmanlı Devleti’nin saray teşkilatı. Türk Tarih Kurumu Yayınevi: Ankara.
• Yaşaroğlu, A. (1995). Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi koğuşlar 888 Numaralı Mühimme Defteri (1a-260a. Tahlil ve Transkripsiyon). [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi: İstanbul.
• Yeşilbaş, T., (2019). 2 Numaralı Mühimme Defteri (963/1555) Değerlendirme-Transkripsiyon (s. 1-102). [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Beykent Üniversitesi: İstanbul.
• Yılmaz, A., (2005). Peçevî Tarihi (150b-184a metin, edisyon kritik, dizin, özel adlar sözlüğü). [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi: İstanbul.