1768-1774 Osmanlı Rus Savaşı’nda Yaş ve Bükreş’teki İsyanlar ve İşgaller

Year 2025, Issue: 86, 363 - 383, 25.10.2025

Ümmügülsüm Filiz Bayram

Abstract

Osmanlı Devleti’nin Batı sınırındaki Eflak ve Boğdan prenslikleri 18. yüzyılda yapılan savaşların yıkıcı etkilerine doğrudan maruz kalmıştır. Savaşın getirdiği hastalık, açlık ve kıtlık gibi ağır koşullar, halkın evlerini ve topraklarını terk etmelerine neden olurken Osmanlı yönetimine karşı hoşnutsuzluğu artırmıştır. Rusya’nın Ortodoks kimliğini öne çıkaran himaye politikaları ve çeşitli vaatleri yerel halkın isyan ederek Rusya’ya destek vermesine neden olmuştur. Osmanlı savaşın halkın üzerindeki yükünü azaltmak için emirler göndermiş; ancak çıkan isyanlar ve Rus ilerleyişinin kolaylaşması üzerine isyancıları düşmanla eş tutan iki fetva yayınlamıştır. Bu makalede, 1768-1774 Rus Savaşı’nı Yaş ve Bükreş’in işgalleri ile Eflak ve Boğdan prensliklerinde meydana gelen isyanlar özelinde ele alarak Osmanlı’nın başarısızlığının bir nedeni olarak incelemekteyim. Çalışmada, Yaş ve Bükreş halkının isyanları ve Osmanlının yayınladığı fetva gibi literatürde yer almayan ya da kısaca geçiştirilmiş konulardan bahsedilmektedir. Bu yönüyle makale, Osmanlı-Rus mücadelesinde bölgesel dinamiklerin önemini vurgulamayı ve 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı’na dair literatürdeki boşlukları doldurmayı hedeflemektedir.

Keywords

1768-1774 Osmanlı-Rusya savaşı , Yaş , Bükreş , İsyan

The Uprisings and Occupations in Iași and Bucharest During the Ottoman-Russian War of 1768–1774

Abstract

The principalities of Wallachia and Moldavia on the western border of the Ottoman Empire were directly exposed to the devastating effects of the eighteenth -century wars. The harsh conditions brought by war, such as disease, hunger, and famine, caused people to abandon their homes and lands, while also increasing discontent toward Ottoman administration. Russia’s protectionist policies emphasizing Orthodox identity, along with various promises, led the local population to revolt and support Russia. First Ottomans sent orders to reduce the burden of war on the people, they issued two fatwas equating the rebels with the enemy in response to the uprisings and the facilitation of the Russian advance. In this article, I examine the Russo-Ottoman War of 1768–1774 through the lens of the occupations of Iaşi and Bucharest and the uprisings in these principalities, arguing that these events contributed to the Ottoman failure. The study addresses topics such as the revolts of the inhabitants of Iaşi and Bucharest and the fatwas issued by the Ottomans, which are only briefly mentioned in the existing literature. The article aims to emphasize the importance of regional dynamics in the Ottoman-Russian struggle and to fill gaps in the historiography of the 1768–1774 Ottoman-Russian War.

Keywords

1768-1774 Ottoman-Russian war , Iaşi , Bucharest , Uprising , Fatwa

References

• BOA, AE. SSLM. III, 4/199.
• BOA, AE. SMST. III, 341/27535.
• BOA, AE. SSLM. III, 158/12428.
• BOA, C.HR, 132/6557,
• BOA, C.MTZ, 127/6313.
• BOA, C.MTZ, 20/983,
• BOA, C.MTZ, 17/834.
• BOA, TSMA.e, 519/10.
• BOA, TSMA.e, 520/4.
• BOA,TSMA.e, 520/17.
• BOA, TSMA.e, 546/44.
• BOA, TSMA.e, 696/49.
• BOA, TSMA.e, 788/90.
• BOA, TSMA.e, 889/27.
• BOA, TSMA.e, 899/65.
• Aksan, V. (1997). Savaşta ve barışta bir Osmanlı Devlet Adamı Ahmed Resmi Efendi 1700-1783. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Aksan, V. (2010). Kuşatılmış bir İmparatorluk Osmanlı harpleri 1700-1780. İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• Altun, A. (2006). Said b. Halil İbrahim’in Tarih-i Sefer-i Rusya adlı eseri (Transkripsiyon ve Değerlendirme). [Unpublished master’s thesis]. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Artan, T. (1995). Fener. In Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Vol. 6, pp. 341-342). İstanbul: TDVİAM.
• Arunova M. R, & Oreşkova F. S. (2009). Tolstoy’un gizli raporlarında Osmanlı İmparatorluğu (İbrahim Allahverdi, Trans.) (Prepared by İlyas Kemaloğlu). İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Aydın, M. (2013). 19-20. Yüzyıllarda Osmanlı Balkanlarında Rusya’nın casusluk faaliyetleri. Tarih Araştırmaları Dergisi, 32(53), 17-54.
• Baykal, B. Sıtkı. (1941) Lehistan’ın ilk taksimi ve Osmanlı Devleti’nin bu işle alakası. AÜDTCF Yıllık Araştırmalar Dergisi, 1, 451, 462.
• Baymak, Osman. (2010). Evliya Çelebi Seyehatnâmesi’nde Balkanlar. Prizren: Balkan Aydınları ve Yazarları Yayınları (BAY).
• Bayram Ü. Filiz. (2021). İstanbul’un Balkanlardaki kileri: Eflak Prensliği (18. Yüzyıl). In Fehmi Yılmaz (Ed.), Mehmet Genç Anısına Osmanlı İktisat Tarihi Çalışmaları I (pp. 391-400). İstanbul: Güngören Belediyesi.
• Bayram Ü. Filiz. (2023). Eflak ve Boğdan voyvodalıklarının 1787-1792 Osmanlı-Rus ve Avusturya savaşlarındaki rolleri. Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 10(1), 1-31.
• Beldıceanu, Nicoara. (1992). Bükreş. In Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Vol. 6, pp. 484-485). İstanbul: TDVİAM.
• Beydilli, Kemal. (1985). Büyük Friedrich ve Osmanlılar. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Beydilli, Kemal. (2007). Polonya. In Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Vol. 34, pp. 309-317). İstanbul: TDVİAM.
• Bıyık, Ömer. (2014). Osmanlı-Rus hududunda bir kale: XVIII. Yüzyılda Hotin. Tarih İncelemeleri Dergisi, 29(2), 489-513.
• Castellan, G. (1993). Balkanların Tarihi (A.Y. Başbuğ, Trans.). İstanbul: Milliyet Gazetesi.
• Çakar, A. (2016). 1768-1774 Osmanlı-Rus harbine dair önemli bir kaynak: İstanbul Kısmet-i Askeriye Mahkemesi 316 numaralı Şer’iyye Sicili (İnceleme-Metin). [Unpublished master’s thesis]. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Çalışkan, M. St. (2000). Vekâyi’nüvis Enverî Sadullah Efendi ve Tarihi’nin I. Cildi’nin metin ve tahlili. [Unpublished doctoral dissertation]. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Çetin, E. (2017). Reisülküttâb Recâî Mehmed Emîn Efendi’nin 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı’na dâir mecmuası. [Unpublished master’s thesis]. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Çiftçi, C. (2010). Bâb-ı Âlî’nin Avrupa’ya çevrilmiş iki gözü: Eflak ve Boğdan’da Fenerli Voyvodalar (1711-1821). Uluslararası İlişkiler Dergisi, 7(26), 27-48.
• Ekrem, M A. (1993). Romen kaynak ve eserlerinde Türk Tarihi 1 kronikler. Ankara: TTK Yayınları.
• Demir, U. (2023). (Laleli Hacı Mustafa Efendi Rûznâme) Osmanlı-Rus Savaşı günlüğü, İstanbul: Yeditepe Akademi.
• Demiroğlu, H. (2022). Rusya’nın Balkan siyaseti Ortodoks birliği ve Panslavizm (Başlangıçtan 1876’ya kadar). İstanbul: Selenge Kitapevi.
• Fedekar, C. (2019). Hotin Kalesi’nin sükûtu (1768-1774 Osmanlı-Rus Harpleri’nde. In Tuğba E. Biber (Ed.) Bozkırın Oğlu Ahmet Taşağıl’a Armağan (pp. 451-478). İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Gemil, T. (1981). Romen-Osmanlı münasebetlerine dair bazı mülahazalar. In VIII. Türk Tarih Kongresi: Kongreye Sunulan Bildiriler (Vol.2, pp.1503-1510). Ankara: TTK Yayınları.
• Göksu, S. (2007). Osmanlı-Rus Harbi esnasında bir şahidin kaleminden İstanbul (1769-1774). İstanbul: Çamlıca Yayın
• Göynüklü Ahmed Efendi. (2019). Târîh-i Göynüklü (Prepared by Songül Çolak&Metin Aydar). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Gündoğdu, M. Giritli Hacı Ahmed’in Eflâk’ta meydana gelen olaylar hakkında kaleme aldığı 1760 tarihli risâlesi. [Unpublished master’s thesis]. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Hammer, J. F. V. (1991). Büyük Osmanlı tarihi (Vol. 8, 7). İstanbul: Üçdal Neşriyat.
• İnanır, E. (2004). P.A. Tolstoy’un Avrupa gezi notlarında (1697-1699) “ben” ve “öteki” konusu. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Rektörlüğü.
• İşgüven, H. (1982). Türk Silahlı Kuvvetleri tarihi Osmanlı Devri, III/4, İkinci Viyana kuşatmasından Nizam-ı Cedidin teşkiline kadar olan devre (1683-1793). Ankara: Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı.
• Jelavich, B. (2006) Balkan Tarihi 18. ve 19. yüzyıllar 1 (İ. Durdu, H. Koç, G. Koç, Trans.) İstanbul: Küre Yayınları.
• Jorga, N. (2005). Osmanlı İmparatorluğu tarihi (Vol. 4). İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Kahraman, S. A. (2010). Evliyâ Çelebi Seyehatnâmesi: Akkirman-Belgrad-Gelibolu-Manastır-Özü-Saraybosna-Slovenya-Tokat-Üsküp, İstanbul: YKY.
• Kantemir, Dimitri. (1998). Osmanlı İmparatorluğu’nun yükseliş ve çöküş tarihi (Vol. II). İstanbul: Cumhuriyet Kitap Kulübü.
• Karasu, C. (2002). 19. Yüzyılda Eflak ve Boğdan’da Rus işgalleri. In Türkler Ansiklopedisi (Vol. 12, pp. 741-749). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Karasu, H. (2017). Brian L. Davies - The Russo-Turkish War, 1768-1774. OTAM, 42, 207-212.
• Keskin, U. (2023). Birinci Petro döneminin stratejik yönetim açısından değerlendirilmesi. Journal of Business Innovation and Governance, 6(1), 23-40.
• Kırca, E. (2007). Başkanlık Osmanlı Arşivi 168 Numaralı Mühimme Defteri (S.1-200) (1183-1185/1769-1771) transkripsiyon değerlendirme. [Unpublished master’s thesis]. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Kolodzıejczyk, D. (1998). Hotin. In Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Vol. 18, pp. 253-254 ). İstanbul: TDVİAM.
• Köse, O. (2006). 1774 Küçük Kaynarca Andlaşması. Ankara: TTK Yayınları.
• Köse, O. (2006). Balkanlarda Rus konsolosluklarının kuruluşu ve faaliyetleri. Turkish Studies, 1(2), 153-171.
• Köksal, O. (2011). Hulâsatü’l-İtibâr. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Kurat, A. N. (1951). Purut seferi ve barışı (Vol. 1). Ankara: TTK Yayınları.
• Kurtaran, U. (2014). Sultan I. Mahmud ve dönemi. Anakara: Atıf Yayınları.
• Maxim, M. (2013). Yaş. In Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Vol. 43, p.342 ). İstanbul: TDVİAM.
• Mustafayev, B. (2016). Cihan hâkimiyetini Moskoflara öğütleyen Deli Petro’nun vasiyetnamesi ve Ermenistan Devleti’nin kurulmasında etkisi. International Journal of Eurasia Social Sciences, 11, 17-27.
• Osmanlıoğlu, S. (2017). Mustafa Kebî’nin 1764-1774 Harbi Vekâyi’i (Değerlendirme-Çeviri-Metin), [Unpublished master’s thesis]. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Öztürk, M. (2019). Doğu Avrupa’nın sınırları. Uluslararası Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, 1(2), 351-366.
• Pitcher, D. Edgar. (1999). Osmanlı İmparatorluğu’nun tarihsel coğrafyası (B. Tırnakçı, Trans.). İstanbul: YKY.
• Sağlam, N. (2020). Ahmed Vâsıf Efendi ve Mehâsinü’l-Âsâr ve Hakâ’iku’l-Ahbârı 1166-1188/1752-1174 (İnceleme ve Metin). Ankara: TTK Yayınları.
• Salık, İ. C. (2022). Osmanlı ve Romen kaynaklarına göre Memleketeyn idaresinde Fenerli Beyler (1711-1768. [Unpublished master’s thesis]. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Sorel, A. (2016). On sekizinci asırda mesele-i şarkiyye ve Kaynarca Muahedesi, İstanbul: İdeal Yayınları.
• Sözen, Z. (2000). Fenerli beyler 110 yılın öyküsü (1711-1821), İstanbul: Aybay Yayınları.
• Şirokorad, A. B. (2013). Osmanlı-Rus savaşları. İstanbul: Selenge Yayınları.
• Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi. (1982). Osmanlı Devri, III/4, İkinci Viyana kuşatmasından Nizam-ı Cedid’in teşkiline kadar olan devre (1683-1793). Ankara: Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı.
• Türkal, M. K. (2017). 18. Yüzyılın ilk yarısında Eflak ve Boğdan üzerinde Osmanlı-Avusturya mücadelesine dair anonim bir eser: Vakāyiʻ-i Eflak. History Studies, 12(9), 35-54.
• Uyanık, F. (2020). Tuna’nın kuzeyine yönelik Osmanlı siyaseti ve Eflak-Boğdan özerkliğinin restorasyonu (1774-1834). Ankara: TTK Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ.H.(1988) Osmanlı tarihi (C. IV). Ankara: TTK Yayınları.
• Yavuz, H. (2012). Tarih- Sefer-i Rusya’ya göre 1768-1774 Osmanlı-Rus savaşı. [Unpublished master’s thesis]. Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon.
• Yıldırım, F. (2016). 18. Yüzyılda Tuna Nehri donanması. [Unpublished doctoral dissertation]. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• Yıldız, H. (2006). Haydi Osmanlı sefere: Prut Seferi’nde organizasyon ve lojistik. İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• Yüksel, S. (2019). Küçük Kaynarca’dan Yaş Antlaşması’na kadar Eflak-Boğdan üzerinde Osmanlı-Rus nüfuz mücadelesi. BELLETEN, 83/297, 605-632.
• Zinkeisen, J. W. (2011). Osmanlı İmparatorluğu tarihi (C.5). İstanbul: Yeditepe Yayınları.