Anadolu’da Kapı Kavramının Divriği Ulu Camii Taç Kapıları Örneği Üzerinden İncelenerek Tasarım Ögesi Olarak Endüstriyel Sofra Seramiklerinde Kullanımı

Year 2025, Volume: 1 Issue: 9, 166 - 184, 16.03.2025

Nurcan Yıldız , Demet Hancı , Muhammet Arslan , Aysun Erzincan

Abstract

Kapı kavramı, bir binaya ya da bir mekâna giriş ve çıkışın yanı sıra bulunduğu mekâna anlam katan önemli bir kültürel ve mimari değerdir. Tüm dünyada olduğu gibi Anadolu mimari yapılarında kapılara çok önem verilmiştir. Bu yapılardaki kapılar incelendiğinde; bazen dinsel simgeler, bazen güç göstergesini yansıtan ögeler, bazen de heykelsi yapılar olarak karşımıza çıkmaktadır. Özellikle camiler, mescitler, hamamlar, medreseler, türbeler, şifahaneler, kervansaraylar gibi dönemin önemli mimari yapılarında görkemli kapıları görmek mümkündür. Anadolu mimarisinde yer alan kapılar incelendiğinde en önemlilerinden bir tanesi kuşkusuz Divriği Ulu Camii Taç Kapılarıdır. Bu kapılarda, binanın mimari sanat olgusuyla, süsleme sanat olgusu birlikte gelişim gösterdiği görülmektedir. 12. Yüzyılda inşa edilen Divriği Ulu Camii ve taç kapıları; ahşap ve taş işçiliğinin en güzel örneklerini sergileyen, figüratif ve zengin motif süslemeleriyle bezenmiş, dönemin sanat anlayışını günümüze kadar aktaran önemli kültürel kodlarımızdandır. Diğer taraftan sofra seramiklerinde tasarım; üretildiği kurumun kültürel kimliğini ve markalaşmasını yansıtan en önemli unsurdur. Tasarım sürecinde tarihe damgasını vurmuş önemli mimari eserleri yaşatmak ve geleceğe de aktarım aracı olması açısından ele almak çok önemlidir. Bu araştırmanın en önemli özgün değeri; büyük bir ustalık ve estetik kaygı ile yapılmış döneminin en görkemli yapılarından biri olan Divriği Ulu Camii Taç Kapılarını; günümüz sofra seramiğinde ortaya çıkarılacak yeni ve çağdaş tasarımlarla yaşatmaktır. Böylece bir taraftan kültürel mirasımıza sahip çıkılacak, diğer taraftan sofra seramiği dekor tasarımlarına yeni bir bakış açısı getirilecektir. Bu çalışmanın, seramik sofra endüstrisine ve konu ile ilgili eğitim alan öğrencilere öncü olması umulmaktadır.

Keywords

Divriği, Taç Kapı, Motif, Seramik, Tasarım

The Use of the Door Concept in Anatolia as a Design Element in Industrial Table Ceramic by Examining it Through the Example of the Crown Doors of the Divriği Grand Mosque

Abstract

The concept of a door is not only a means of entry and exit to a building or space but also an important cultural and architectural value that adds meaning to the space it occupies. Just like in the rest of the world, great importance has been placed on doors in the architectural structures of Anatolia. When examining the doors these structures, one can encounter elements that sometimes reflect religious symbols, sometimes embody displays of power, and at other times take on sculptural forms. Especially in significant architectural structures of the period, such as mosques, small mosques, baths, madrasas tombs, hospitals, and caravanserais, magnificent doors can be observed. Among the doors in Anatolian architecture, one of the most important is undoubtedly the Taç Kapıları (Crowning Doors) of the Divriği Ulu Camii (Great Mosque of Divriği). In these doors, it is evident that the architectural art and the art of ornamentation have developed together. The Divriği Ulu Camii and its taç kapıları, constructed in the 12th century, showcase the finest examples of wood and stone craftsmanship, adorned with figurative and rich motif decorations, serving as significant cultural that convey the artistic understanding of the period to the present day. On the other hand, in table ceramics, design is the most important element that reflects the cultural identity and branding of the institution from which it is produced. It is crucial to approach the design process with the aim of preserving significant architectural works that have left their mark on history and serving as a means of transferring them to the future. The most important unique value of this research is to revive the Taç Kapıları of Divriği Ulu Camii, one of the most magnificent structures of its time, through new and contemporary designs in today's table ceramics. In way, one can both preserve our cultural heritage and bring a new perspective to the decorative designs of table ceramics. It is hoped that this study will serve as a pioneer for the ceramic tableware industry and for students in relevant educational fields.

Keywords

Divriği, Taç Kapı (Crowning Door), Motif, Ceramic, Design

References

• Algan, N. (2008). Anadolu Selçuklu Dönemi Mimarisi Taş Yüzey Süslemelerinin İncelenmesi ve Seramik Yorumları. [Yayımlanmamış Sanatta Yeterlik Tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, İzmir.
• Bulut, M. (2024). “Cennet Kapıda Tasarım Ayrıntıları Divriği Külliyesi Mimari Plastiğinden Bir Kesit”. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, https://akmb.gov.tr/wp-content/uploads/2024/02/9-Mustafa-BULUT-Cennet-Kapida-Tasarim-Ayrintilari-Divrigi-Kulliyesi-Mimari-Plastiginden-Bir-Kesit.pdf, Erişim Tarihi: 05.12.2024.
• Çetintaş, Ö. (2019). Türk-İslam Mimarisinde Yazı ve Süsleme Özellikleri Anadolu Selçuklu Dönemi (Usta Şagird Kümbeti Örneği, Turkish Studies, 14(7), 3-4.
• Doğan Ş, N. ve T. Yazar. (2013). Anadolu Selçuklu ve Beylikler Dönemi Mimari Süslemesinde Küre, Küre ve Koni Kesiti/Kabara, Rozet. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları (HÜTAD), 19(19), 221-244.
• Korkmaz, A. (2020). Unesco Dünya Mirası Listesinde Yer Alan Anadolu'nun Elhamrası Divriği Ulu Cami ve Şifahanesi, Uluslararası Türk Kültür ve Sanatı Sempozyumu, Yayın No: 5, Cilt No: 3, ISBN No: 978-9944-0677-4-4, 160.
• Korkut, T. ve Elyiğit, U. (2023). Tao-Klarceti Bölgesi Hıristiyan Dini Mimarisinde Görülen Palmet Motifleri. Sanat Tarihi Dergisi, 32(1), 103-139. https://doi.org/10.29135/std.1048793.
• Mülayim, S. (1978). Divriği Külliyesinde Teknik ve Güzellik, Tübitak Bilim ve Teknik Dergisi, Sayı 130, 3.
• Mülayim, S. (1976). “Selçuklu Palmet Motiflerinin Tipolojisi”. Anatolia, sy. 20, https://doi.org/10.1501/andl_0000000194, 146.
• Öney, G. (1969). Anadolu Selçuk Sanatında Ejder Figürleri, Belleten Türk Tarih Kurumu, ISSN: 0041-4255, Cilt: 33 Sayı: 130, 171- 192.
• Önkol Ertunç, Ç. (2020). Anadolu Selçuklu Taçkapılarında Kavsara Sistemleri, Lale Kültür, Sanat ve Medeniyet Dergisi, 1(1), 74-83.
• Özkul, K. (2020). Sivas Divriği Ulu Cami ve Darüşşifası Bezemeleri, Uluslararası İdil- Ural ve Türkistan Araştırmaları Dergisi (Ijvuts), 2(3), 56-81.
• Özkul, K.ve D. Sönmez. (2019). Anadolu Selçuklu Dönemi Taş İşlemeciliğinde Aslan Figürü, 3. Uluslararası Sanat ve Estetik Sempozyumu, 554.
• Özkul, K. (2019). Hayat Ağacı Temalı Çini Pano, [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Özkul, K. (2019). Sivas Divriği Ulu Cami ve Darüşşifası Bezemeleri, Uluslararası İdil- Ural ve Türkistan Araştırmaları Dergisi (ıjvuts), 2(3), s. 56-81.
• Öztürk, M. S. ve T. M. Türker. (2016). Anadolu Selçuklu Sanatı Geometrisinin Günümüz Kent Estetiğinde Uygulanabilirliği (Konya İli Örneği), İdil Dergisi, 6(28), 174, DOI: 10.7816/idil-06-28-11.
• Peker, A. U. (2007). Divriği Ulu Camisi ve Darüşşifası. Tasarım Merkezi Dergisi 3, 18-25.
• Sakaoğlu, N. (2012). Dünya Kültür Mirası Divriği Külliyesi. Hayat Ağacı Dergisi, Sayı:19, ss. 31-36.
• Tecir, E. T. (2024). Çift Başlı Kartal Motifinin Sembolik Anlamları ve Tekstillerde Kullanımı. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, DOI: 10.12981, 17(46), ss. 951-969.
• Ünal, Yapar, B. (2024). 13. ve 14. Yüzyıl Anadolu Türk Mimarisinde Yıldız Formlu Kûfi Kitabeler, Kesit Akademi Dergisi, Doi: 10.29228/kesit.72568, 63-64.
• Yaman, B. ve Ç. Ertunç Önkol. (2019). XIII. Yüzyıl Anadolu Taçkapıları’nda Kullanılan Madalyon ve Kabaralar. İslam Sanat Tarih Edebiyat ve Musikisi Dergisi, Sayı 33, 129-130.
• Yıldız, H. (2019). Anadolu Selçuklu Devri Kayseri Yapılarında Palmet, Rumi ve Lotus Motifi, [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Yıldız, L. (2010). Doğan Kuban, Cennetin Kapıları: Divriği Ulucamisi ve Şifahanesi’nde Hürremşah’ın Yontu Sanatı, Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 1(2), ss. 357-362, ISSN: 2148-6743, DOI:10.16985/MTAD.2015210907.
• Yıldız, N. & Mercin L. (2023). Anadolu Selçuklu Taçkapılarında Yer Alan Motiflerin Sofra Seramiği Yüzey Tasarımlarına Yansımasının İncelenmesi. Medeniyet Sanat Dergisi, 9(1), 175-196. https://doi.org/10.46641/medeniyetsanat.1295347.
• Yılmaz, M. ve Boğdaş, N. (2002). Antalya Müzesinde Bulunan Rumi Motifli Bir Çiniye Sanat Eleştirisi Açısından Bir Yaklaşım, G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi. 22(1), ss. 203-209.
• Görsel Kaynaklar
• Görsel 1: https://www.arkeolojisanat.com/shop/blog/anadolu-turk-mimarisinde-tac-kapili-medreseler_3_331286.html Erişim Tarihi: 27.11.2024.
• Görsel 2: https://www.kulturportali.gov.tr/portal/tasa-yansiyan-sanat-tac-kapilar, Erişim Tarihi: 27.11.2024.
• Görsel 3: https://www.flickr.com/photos/ahmetpolat/20855989805/in/photostream/, Erişim Tarihi: 05.12.2024.
• Görsel 4: https://www.mimarizm.com/gezi-mekan/kulturler-arasi-simge-hayat-agaci_128334, Erişim Tarihi: 05.12.2024.
• Görsel 5: https://www.mimarizm.com/gezi-mekan/kulturler-arasi-simge-hayat-agaci_128334, Erişim Tarihi: 05.12.2024.
• Görsel 6: https://islamdusunceatlasi.org/sivas-gok-medrese/3466, Erişim Tarihi: 05.12.2024.
• Görsel 7: https://www.flickr.com/photos/ahmetpolat/20668191710, Erişim Tarihi: 05.12.2024.
• Görsel 8: https://okuryazarim.com/tackapi-nedir-ve-bolumleri-nelerdir/, Erişim Tarihi: 05.12.2024.
• Görsel 9: https://www.kulturportali.gov.tr/portal/tasa-yansiyan-sanat-tac-kapilar, Erişim Tarihi: 05.12.2024.
• Görsel 10: https://www.kulturportali.gov.tr/portal/tasa-yansiyan-sanat-tac-kapilar, Erişim Tarihi: 05.12.2024.
• Görsel 11: https://www.akademiktarihtr.com/ciftbaslikartal/, Erişim Tarihi: 05.12.2024.
• Görsel 12: https://www.kulturportali.gov.tr/portal/tasa-yansiyan-sanat-tac-kapilar, Erişim Tarihi: 05.12.2024.
• Görsel 13: https://www.istesob.org.tr/turk-kulturunde-ejderha-motifi/, Erişim Tarihi: 05.12.2024.
• Görsel 14: https://www.turkiyenintarihieserleri.com/?oku=1068, Erişim Tarihi: 06.12.2024.
• Görsel 15: https://www.kulturportali.gov.tr/medya/fotograf/fotodokuman/1062/divrigi-ulu-cami-ve-darussifasi-bati-kapi, Erişim Tarihi: 06.12.2024.
• Görsel 16: https://www.kulturportali.gov.tr/medya/fotograf/fotodokuman/1074/divrigi, Erişim Tarihi: 06.12.2024.
• Görsel 17: https://www.kulturportali.gov.tr/medya/fotograf/fotodokuman/5124/divrigi-ulu-cami-ve-darussifasi-tac-kapi, Erişim Tarihi: 09.12.2024.
• Uygulama Örneği 1: Keramika Tasarım Merkezi Arşivinden, Erişim Tarihi: 09.12.2024.
• Uygulama Örneği 2: Keramika Tasarım Merkezi Arşivinden, Erişim Tarihi: 09.12.2024.
• Uygulama Örneği 3: Keramika Tasarım Merkezi Arşivinden, Erişim Tarihi: 09.12.2024.
• Uygulama Örneği 4: Keramika Tasarım Merkezi Arşivinden, Erişim Tarihi: 09.12.2024.