OSMANLIDA ZAHİRE MÜBAŞİRİ OLMAK: ZİŞTOVİLİ HACI ALİ ÖRNEĞİ 1749-1755

Year 2016, Volume: 56 Issue: 2, 302 - 318, 01.01.2016

Fadimeana Fidan

Abstract

Zahire mübaşiri, iaşenin toplanmasında, nakledilmesinde ve iaşe ile ilgili ortaya çıkabilecek sorunların çözülmesinde görevlendirilen kişidir. Mübaşirler savaş ve barış dönemlerinde zahire satın alıyor, ordunun ve bir şehrin beslenmesinde büyük roller üstleniyorlardı. Osmanlı Devleti, nüfus bakımından dünyanın en büyük kenti İstanbul söz konusu olduğunda burayı besleyebilmek için zahire üretim merkezlerine özenle seçilmiş mübaşirlerini gönderiyordu. Ziştovili Hacı Ali, 1749 yılında Karadeniz'in Rumeli ve Tuna Nehri kıyısı iskelelerinde toplanan zahireyi İstanbul'a sevk ettirmekle görevlendirildi. Bu bölgelerden İstanbul'a gelen zahire miktarı şehrin bir yıllık ihtiyacını büyük ölçüde karşılıyordu. İstanbul için hayati önem taşıyan Karadeniz'in Rumeli kesimi ile Tuna Nehri iskelelerine verilen önem mübaşirlere de yansımıştı. Bu çalışmada voyvodalıktan, serliğe ve valiliğe kadar yükselen Ziştovili Hacı Ali'nin yaşamının küçük bir kesiti olan zahire mübaşirliği ele alınacaktır. Böylece hem Ziştovili'nin bilinmeyen bir görevi ortaya konulmuş olacak hem de bu örnek üzerinden zahire mübaşirlerinin özellikleri, görevleri ve yaşadıkları sıkıntılar anlatılmaya çalışılacaktır.

Keywords

Osmanlı Devleti, Zahire Mübaşiri, Karadeniz, Tuna, Ziştovili Hacı Ali, İskele

BEING A GRAIN SUPERVISOR IN THE OTTOMAN STATE: THE EXAMPLE OF HAJI ALI OF SISTOVA 1749-1755

Abstract

A grain supervisor is an ofcial who is authorised for the collection and transportation of provisions, and resolution of all possible problems about provisions. Both in wartime and in peacetime, grain supervisors collected grains and assumed important tasks for supplying an army or a city with food. To supply Istanbul, which was the most populated city of the world, the Ottoman State, sent carefully selected supervisors to manage grain production centres. In 1749, Haji Ali of Sistova, was commissioned to ensure the transportation of grains collected in the Rumelian wharves of the Black Sea and from the coastal wharves of the Danube to Istanbul. The amount of grain being sent from these regions to Istanbul met the annual grain need of the city to a great extent. The importance attached to the wharves of the Rumelian part of the Black Sea and to the wharves of the Danube, which were vital for Istanbul, was also reected in the position of grain supervisors. Elevated from voivodeship to ambassadorship and then to governorship, Haji Ali's grain supervision, which constituted a small part of his life, will be addressed in the current study. Thus, both an unknown task performed by Haji Ali of Sistova will be revealed and also, over this example, an attempt will be made to explain the characteristics and tasks of grain supervisors and the difculties they suffered.

Keywords

Ottoman State, Grain Supervisor, Black Sea, Danube, Haji Ali of Sistova, Wharf

References

• Abdurrahman Şeref Bey. “Manzum Bir Sefaretname.” Tarih-i Osmânî Encümeni Mecmuası 3.13 (1328): 777-795.
• Aygün, Necmettin. “XIX. Yüzyıl Başlarında İstanbul Merkezli Osmanlı Deniz Taşımacılığı.” Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 23 (2010): 53-84.
• Aynural, Salih. İstanbul Değirmenleri ve Fırınları Zahire Ticareti (1740-1840). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt, 2001.
• BOA. (Başbakanlık Osmanlı Arşivi). Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi. İstanbul: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivi Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, 2010.
• Çiftçi, Cafer. “Osmanlı Döneminde İstanbul’un İâşesinde Bursa’nın Rolü.” Osmanlı Tarihi Araştırmaları Merkezi Dergisi 16 (2004):159-171.
• Çolak, Songül. “Canikli Ali Paşa’nın “Tedbîr-i Nizâm-ı Memleket” Adlı Risâlesinde Reâyânın Durumuna Dair Tespit ve Öneriler.” Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 12. 2 (2008): 163-173.
• Emecen, Feridun. “XVI. Asrın İkinci Yarısında İstanbul ve Sarayın İaşesi İçin Batı Anadolu’dan Yapılan Sevkiyat.” Tarih Boyunca İstanbul Semineri 29 Mayıs-1 Haziran. İstanbul: Edebiyat Fakültesi, 1989. 197-230.
• Fidan, Fadimana. 18. Yüzyılda İstanbul’un ve Ordunun İaşesinde Tuna İskelelerinin Rolü. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Kars, Kafkas Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2014.
• --. “18. Yüzyılda Karadeniz İskelelerinin İstanbul’un İaşe Teminindeki Rolü (Rumeli Kıyısındaki İskelelere Göre).” Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi 5. VII. Türk Deniz Ticareti Özel Sayısı. (2015): 83-102.
• Güçer, Lütfi. “XVIII. Yüzyıl Ortalarında İstanbul’un İaşesi İçin Lüzumlu Hububatın Temini Meselesi.” İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası IX. 1-4. (1949-1950): 397-416.
• Halaçoğlu, Yusuf. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Menzil Teşkilatı Hakkında Bazı Mülâhazalar.” Osmanlı Araştırmaları II (1981): 123-132.
• İnciciyan, P. L. “Osmanlı Rumelisi’nin Tarih ve Coğrafyası.” Çev. Hrand Andresyan. Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi 4.5 (1976): 101-152.
• Mantran, Robert. 17. Yüzyılın İkinci Yarısında İstanbul. I. Çev: Mehmet Ali Kılıçbay ve Enver Özcan. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1990.
• Mehmed Süreyya. Sicil-i Osmani. I. İstanbul: Matbaa-i Amire, 1308.
• Şem’dânî-Zâde Süleyman Efendi. Şem’dânî-zâde Süleyman Efendi Tarihi Mür’it- Tevârih. II.A. Haz. M. Münir Aktepe. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası, 1978.
• Şemseddin Sami. Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1989.
• Şener, Fahri Yasin. 18. YY’da İstanbul’da Ticaret (İstanbul Ahkâm Defterlerine Göre). (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2010.
• Tabakoğlu, Ahmet. “Osmanlı Döneminde İstanbul’un İaşesi.” Uluslararası Osmanlı Sempozyumu II. 27 Mayıs-29 Mayıs. (2014): 99-168.
• Telci, Cahit. “Osmanlı Devleti’nde 18. Yüzyılda Muhallefat ve Müsâdere Süreci.” Tarih İncelemeleri Dergisi XXII.2 (2007): 145-166.
• Topaktaş, Hacer. Lehistan’da Bir Osmanlı Seferi Ziştovili Hacı Ali Ağa’nın Lehistan Elçiliği ve Sefaretnamesi (1755). Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2015.
• Unat, Faik Reşit. Osmanlı Sefirleri ve Sefaretnameleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1987.
• Uzun, Ahmet. İstanbul’un İaşesinde Devletin Rolü: Ondalık Ağnam Uygulaması 1783-1857. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2006.
• BOA. (Başbakanlık Osmanlı Arşivi). Bâb-ı Âsafî Divân-ı Hümâyûn Sicilleri Tevziât, Zehâir, Esnaf ve İhtisâb Defterleri (BOA. A. DVNS. TZEİ. d.),
• BOA. A. DVNS. TZEİ. d. 8, 16; 58/134; 91/197;129/287; 135/300; 174/379;177/382; 208/524.
• BOA. A. DVNS. TZEİ. d. 9, 16/28; 18/35; 19/38; 21/43; 27/52; 28/53; 35/65; 36/66; 37/67; 39/71; 39/72; 40/73; 41/75; 44/79; 51/99; 52/102; 53/103; 62/116; 64/121; 74-75/146; 95/189; 144/298; 227/492; 257- 258/553; 259/555; 263/561; 264/565; 271-272/576; 273/579; 274/582; /600; 286/603; 293/618; 323/678; 329/679; 340/642.
• BOA. A. DVNS. TZEİ. d. 10, 7/8; 84/149.
• BOA. A. DVNS. TZEİ. d. 11, 107, 109.