İslam Hukuku Kaynakları ve 1949 Cenevre Sözleşmelerine Göre Savaşın Yöntemleri ve Silahları ile İlgili Savaş Suçları

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 1, 1 - 32, 30.06.2023

Nadji Djekaba

https://doi.org/10.61272/duid.1321207

Öz

Savaş meydanları, öldürme, savaşma ve düşmanı zayıflatma meydanı olmasına rağmen, her eylemin mübah olduğu alanlar değildir. Savaş zamanında işlense bile ceza gerektiren suç olarak sayılabilecek eylemler vardır. Bu eylemler gönümüzde “savaş suçları” olarak isimlendirilmektedir. İslam hukuku, bu şekilde isimlendirmese de, bu kavramın içerdiği mana fıkıh kitaplarının ‘Cihad ve Siyer’ bablarında dağınık bir şekilde zikredilmiştir. İslam hukuku, savaş sırasında birçok eylemi kısıtlamış ve zarûrî durumlar dışında öldürmeye ve çatışmaya izin vermemiştir. Bunu sağlamak için savaş ahlakı sistemi tesis etmesi kapsamında kurallar koymuştur. İslam hukukunun geliştirdiği bu ahlakî kurallar sayesinde savaş kuralları belirlenmiş olup bu kuralları ihlâl edenler cezalandırılabilecektir. İslam hukuku, kalleşlik, zorunlu tehcir ve iskan, sivilleri insan kalkanı olarak kullanmak gibi davranışları yasaklamıştır. Ayrıca savaş sırasında kitle imhâ silahları gibi sivillere ve savaşçı olmayanlara etki edip zarar veren silahların kullanılmasını da yasaklamıştır. Öte yandan, uluslararası toplumun ancak son iki yüzyılda savaşta yapılan askeri eylemleri düzenlemeye çalıştığını ve 1949 tarihli dört Cenevre Sözleşmesi ve bunların 1977 ve 2005 tarihli ek protokolleri ile uluslararası insancıl hukukun yasal sistemini tamamladığını görmekteyiz.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Cenevre Sözleşmeleri, Cenevre Ek Protokolleri, Savaş Suçu, Savaş Araçları, Yasaklanmış Silahlar

جرائم الحرب المتعلقة بوسائل القتال وأساليبه في ضوء اتفاقيات جنيف 1949 ومصادر الفقه الإسلامي

Öz

على الرغم من أنّ الحرب هي ساحة القتل والقتال والسعي لإضعاف طرف العدوّ فإنّها ليست مكانا وحيّزا لاستحلال أي فعل، بل هناك من الأفعال ما يُعدُّ جريمة يعاقب عليها حتى وإن وقعت في زمن الحرب. تلك الأفعال اصطلح عليها في هذا العصر باسم "جرائم الحرب"، فلم يعرف الفقه الإسلامي هذا الاصطلاح بهذه التسمية، إلا أنَّ مضمون فكرته مبثوث في كتب للفقه في أبواب الجهاد والسير، فقيّدت الشريعة الإسلامية الكثير من الأعمال خلال الحرب، ولم تجز القتل والقتال إلا في مساحة ضيّقة بما يحقّق المصلحة التي قامت من أجلها الحرب وهي إخضاع العدوّ وغلبته، فجعلت لذلك قواعد وضوابط ضمن تقعيدها لأخلاق الحرب. تلك القواعد الأخلاقية التي صبغتها الشريعة الإسلامية بصبغة الإلزام فصارت قواعد شرعية يجب الانضباط بها، ورتّبت جزاء على منتهِكِها، فحرّمت الشريعة استخدام كثير من الوسائل القتالية كالغدر والتهجير واستخدام المدنيين دروعًا بشرية، كما جرّمت استخدام بعض الأسلحة ذات التدمير الشامل أو تلك التي يتعدّى ضررها إلى غير المقاتلين. بمقابل ذلك نجد أنّ المجتمع الدولي لم يبدأ في إصدار الصكوك القانونية التي تنظم الأعمال الحربية والقتالية حتى قرون متأخرة، لتكتمل المنظومة القانونية للقانون الدولي الإنساني باتفاقيات جنيف الأربعة 1949م وبروتوكولاتها الإضافية سنتي 1977 و2005.

Anahtar Kelimeler

الفقه الإسلامي، اتفاقيات جنيف، بروتوكول إضافي، جريمة حرب، وسائل قتال، أسلحة محرمة

War Crimes Related to The Methods and Weapons of The War, According to Islamic Law and 1949 Geneva Conventions

Öz

Although war is the arena of killing, fighting, and striving to weaken the enemy side, it is not a place and a space for the permissibility of any action. Rather, there are some actions that are criminalized and punishable even if they occur in wartime. These actions are termed in this era as "war crimes". Islamic jurisprudence did not know this terminology with this name, except that the content of its idea is spread in books of jurisprudence in the chapters of jihad and walking, so the Islamic law restricted many actions during the war, and it did not allow killing and fighting except in a narrow space in a way that achieves the interest for which the war was established, which is the subjugation of The enemy and its victory, so it made rules and controls within its perpetuation of the morals of war, those ethical rules that the Islamic Sharia dyed with the dye of obligation, so they became legal rules that must be disciplined, and arranged a punishment for their violators, so the Sharia prohibited the use of many combat means such as treachery, displacement, and the use of civilians as human shields, and it also criminalized The use of some weapons of mass destruction or those whose harm exceeds non-combatants. In return, we find that the international community did not begin to issue legal instruments that regulate war and hostilities until centuries ago. Late, to complete the legal system of international humanitarian law with the four Geneva Conventions of 1949 AD and their Additional Protocols of 1977 and 2005.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Geneva Conventions, Geneva Additional Protocol, War Crime, Means of Combat, Prohibited Weapons

Kaynakça

• Abdülgani, Muhammed Abdülmunim. el-Carâ’imu’d-Düveliyye. Mısır: Dâru’l-Câmi’at’il-Cadîde, ts.
• Ali, Abdullah b. Sâlih. el-Harb fi’ş-şeri‘ati’l-İslâmiyye ve’l-kânûni’d-devliyyi’l-‘âm. Mekke: Câmi‘atü Ümmi’l-Kurâ, Doktora Tezi, 1985.
• Avad Muhammed. Kânûnü’l-‘ukûbât al-kısmu’l-‘âm. Mısır: Matbaatu’t-Tûnî, ts.
• Aynî, Bedreddin. el-Binâye fî şerḥi’l-Hidâye. Beyrut : Dârul-Fikr, 2. Basım, 1990.
• Behnesî, Ahmed Fethî. el-Mes’ûliyyetü’l-cinâ’iyye f’il-fıkhı’l-İslâmî. Beyrut: Dâru’ş-Şurûk, 1984.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî el-Buhârî. el-Câmi’u’s-Sahîh. Amman: Dâru Beyti’l-Afkâri’d-Devliyye, ts.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî el-Buhârî. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. Ürdün: Dâru’l-Afkâr Devliyye, ts.
• Buhûtî, Mansûr b. Yûnus b. Salâhiddîn .Dekâʾiku üli’n-nühâ li-Şerhi’l-Müntehâ. thk. Abdullah b. Abdül-Muhsin et-Türkî. Beyrut : Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• Buzâyi‘a, Hâlid Remzi Sâlim. Cerâ'imü’l-harb fi’l-fıkhi’l-islâmî ve’l-kânûni’d-düvelî. Ürdün: Lisansüstü Öğrenim Fakültesi, Ürdün Üniversitesi, Doktora Tezi, 2005.
• Cenevre Sözleşmelerine ek; 1. sayılı Uluslararası Silahlı Çatışmalarda Mağdurların Korunması Protokolü 8 Haziran 1977.
• Dördüncü Cenevre Sözleşmesi Harp Zamanında Sivillerin Korunmasına İlişkin Sözleşme.
• Ebû Dâvûd, Ebû Dâvûd Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen. Amman: Dâru Beyti’l-Afkâri’d-Devliyye, ts.
• Françoise, Bouchet-Saulnier. al-Kâmûsü’l-Amelî li’l-Kânûni’l-İnsânî. Beyrut : Dâru’l-İlm li’l-Malâyîn, 2006.
• Hattâb, Ebî Abdullah Muhammed b. Muhammed b. Abdurrahman el-Mâliki el-Magribî. Mevâhibü'l-Celîl. Beyrut: Darü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1995.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî ed-Dımaşkî. Reddü'l-muhtâr haşiyetü İbn Âbidîn. thk. Ali Muhammed Muavvaz - Âdil Ahmed Abdülmevcüd. Riyad: Dâru Âlemi'l-Kütüb, 2003.
• İbn Ebi Zeyd, Ebû Muhammed Abdullāh b. Ebî Zeyd Abdirrahmân el-Kayrevânî en-Nefzî .en-Nevâdir ve’z-ziyâdât ʿalâ mâ fi’l-Müdevvene min ġayrihâ mine’l-ümmehât. thk. Muhammed Hiccî. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1999.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Fethü'l-bârî bi şerhi Sahîhi’l-Buhârî. thk. Abdül’Aziz Bin Bâz. Beyrut: Dâru’l-Mâ‘rife, ts.
• İbn Kudâme el-Makdisî, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme el-Cemmâîlî el-Makdisî. el-Muğnî. thk. Abdullah bin Abdullah el-Muhsin - Muhammed Abdül Fattah el-Hilv. Riyad: Dâru Alemi'l-Kütüb, 1997.
• İbn Kudâme el-Makdisî, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme el-Cemmâîlî el-Makdisî. el-Kâfî fî fıḳhi’l-İmâmi’l-mübeccel Aḥmed b. Ḥanbel. thk. Abdullah bin Abdullah el-Muhsin. Mısır: Dâr Hacr, 1997.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî. es-Sünen. thk. Muhammed Abdülbâki. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• İbn Müflih, Ebû İshâk Burhânüddîn İbrâhîm b. Muhammed b. Abdillâh er-Râmînî ed-Dımaşkī. el-Mübdiʿ fî şerhi’l-Mukniʿ. thk. Muhammed Hasan Muhammed Hasan İsmâil eş-Şâfiî. Beyrut: Darü'l- Kütübi'l-İlmiyye, 1997.
• İbn Ruşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kurtubî. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid. thk. Abdullah Abbâdi. Mısır: Dârussalâm, 1995.
• İkinci Lahey Sözleşmesi, 18 Ekim 1907.
• İsâm Abdülfattâh Matar. el-Kazâ’ü’l-cinâ’î düvelî. Mısır: Dâru’l-Câmi’ati’l-Cedîde, 2008.
• Jean-Marie Henckaerts - Louise Doswald-Beck. el-Kânûn devliyyi’l-insânî el-ʿurfî. el-Lecne ed-Devliyye li’s-Salîb Ahmar, 2007.
• Kahveci, Ali Abdülkâdir. el-Kânunu’d-Düveliyyi’l-Cînâ’î. Beyrut: Manşûrâti’l-Halabî, 2001.
• Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdirrahmân el-Mısrî el-Karâfî. ez-Zahîre. thk. Muhammed Kubze. Beyrut: Dârü'l-Garbi'l-İslâmî, 1994.
• Makbûl. ‘’Müsâhemetü’l-İmâm Mohamed İbni’l-Hasan Eş-Şeybânî Fi’l-Kânûni’Düvelî’’. Mecelletü’l-‘Ulûmi’l-İslâmiyye. Cezayir: Câmi‘atu’l-Amir Abdulkâdir li’l-‘Ulûmi’l-İslâmiyye, 1986.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes b. Mâlik b. Ebî Âmir el-Asbahî el-Yemenî. el-Muvattaʾ. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. Mısır: Dâru’l-Hadîs, 2005.
• Marco Sassoli - Antoine Bouvier. Keyfe yuvaffirü’l-kânûn el-himâye fil’harb. el-Lecne Düveliyye li’s-Salîbi’l-Ahmar, 2004.
• Muhammed Abdel-Rahman Bu’zbar. el-Cerâimu’l-letî Taka‘u Dımna İhtisâsı’l-Mehkemeti’l-Cinâ’iyyeti-Düveliyye. Bölge Uluslararası Ceza Mahkemesi Konferansı. Doha: 24-25 Mayıs 2011.
• Muhammed Hayr Heykel. el-Cihâd ve'l-kitâl fi's-siyaseti'ş-şer‘îyye. Beyrut: Darü'l-Bayârık, 1966.
• Muhammed Rıdvân. Cihad ve kıtâl fi’s-siyâseti’ş-şer’iyye. Rıbat: Afrikiye’ş-Şark li’n-Neşr, 2010.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Câmi‘u’s-sahîh. Amman: Dâru Beyti’l-Afkâri’d-Devliyye, ts.
• Ömer Sa’adallah ve Ahmet bin Nasir. Kânûn’ül-muctama’ düveliyyi’l-mu’âsır. Cezayir: Dîvân’ül-Matbû’âti’l-Câmi’iyye, 5. Basım, 2009.
• Roma Statüsü : Uluslararası Ceza Mahkemesi'nin Kuruluşu 1998.
• Sallâhîn, Abdülmecid Mahmûd. ‘’Ahkâmu cerâ’imi’l-harb vifka’t-teşrî‘âti’l-İslâmiyye ve’l-kânûni’d-devlî –Dirâse Mukârene-‘’ . Mecelletü’ş-Şe‘îa ve’l-Kânûn, Câmi‘atü’l-İmârâti’l-Arabiyyeti’l-müttehide, Ramazan 1427, Ekim 2006.
• Sallahîn, Abdülmecîd Mahmud. “Eslihatü’d-damâri’ş-şamil ve ahkâmuhâ fi’ş-Şeri’ati’l-İslâmiyye. Mecelletü’ş-Şe‘îa ve’l-Kânûn. Câmi‘atü’l-İmârâti’l-Arabiyyeti’l-Müttehide, Mayıs 2005.
• Seyyid Kutb, Seyyid b. Kutb b. İbrâhîm b. Hüseyn eş-Şâzilî. es-Selâmü’l-ʿâlemî ve’l-İslâm. Kahire, Dâruş-Şurûk, 6. Basım, 1982.
• Seyyid Kutb, Seyyid b. Kutb b. İbrâhîm b. Hüseyn eş-Şâzilî. Fî Zılâli’l-Kurʾân. Kahire: Dâruş-Şurûk, 12. Basım, 1986.
• Sühayl Hüseyn Fetlâvî. Cerâ’imu’l-harb ve’l-udvân. Ürdün: Dâru’s-Sakâfe, 2011.
• Şeleş, Muhammed. ‘’Ahlâkıyyâtü’l-harb fi’l-fıkhi’l-İslâmî ve’l-kânûni’d-devlî beyne’n-nadarıyya ve’t-tatbîk’’. Mecelletü Câmi‘ati’l-Halîli lil’buhûs 1 ( 2007).
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed eş-Şevkânî es-San‘ânî el-Yemenî. Neylü’l-evtâr şerhu Münteka’l-ahbâr. Beyrut: Dâr İhyâ et-Türâsi’l-Arabî, 1999.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd) et-Tirmizî. el-Câmiʿu’s-sahîh. Beyrut: Dâru’l-Afkâr Devliyye, ts.
• Ubeydî, Halîl Ahmet Halîl. Himayetü’l-medeniyyîn fi’n-nizâ’ât el-muselleha el-düveliyye fi’l kânûn düvelî ve’ş-şerî’atil-islâmiyye. St. Clements Üniversitesi, Doktora Tezi, 2008.
• Ûdeh, Abdülkâdir. et-Teşrîü‘l-cinâiyyi'l-islâmi. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 2005.
• Usâma Demc. el-Eslihetü’l-muharrama düveliyyen fi’l-kânûn düvelî. Hukuk Fakültesinin Yıllık Sempozyumu, Beyrut Üniversitesi, Beyrut: Menşûrât Halebî el-Hukûkiyye, 2005.
• Üçüncü Cenevre Sözleşmesi Harp Esirlerine Yapılacak Muameleye İlişkin Sözleşme 1949.
• Zühaylî, Vehbe. Â’târu’l-harb fi’l-fıkhı’l-islâmî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1983.