Tüketicilerin Atıkların Geri Dönüşümüne Yönelik Bilgi ve Davranışlarının İncelenmesi: Nevşehir İli Örneği

Yıl 2025, Cilt: 23 Sayı: 89, 39 - 68, 11.04.2025

Sabriye Ak Kuran , Göknur Ersarı Taşkesen

Öz

Dünya genelinde olduğu gibi Türkiye’de de insan nüfusu arttıkça, sanayileşme faaliyetleri yaygınlaştıkça, kentleşme düzeyi arttıkça ve teknolojik gelişmeler ilerledikçe ülke vatandaşlarına ve diğer kesimlere daha fazla ürün ve hizmet sunulmaktadır. Bu ise genellikle kişi başına ortalama tüketim miktarında artışa neden olmakta, bu tüketim artışı ise aynı zamanda üretilen atık miktarında bir artışa karşılık gelmektedir. Atıkların önlenmesi, kaynağında ayrıştırılması ve malzemelerin geri dönüştürülerek yeniden kullanılmasına ilişkin süreçlerde planlanan hedeflere ulaşılmasında belirleyici olan aktörlerden birisi de tüketicilerdir. Buradan hareketle çalışmada, Nevşehir’de yaşayan tüketicilerin atıklar ve geri dönüşüme ilişkin bilgileri ve davranışları analiz edilmiştir. Söz konusu analizi yapabilmek için 19 sorudan oluşan bir anket hazırlanmış ve bu anket soruları Nevşehir il merkezindeki 22 mahallede yaşayan katılımcılara iletilmiştir. Kolayda örneklem yönteminin kullanıldığı ve 1.146 katılımcı yanıtının değerlendirildiği bu çalışmada, katılımcıların çoğunun (%90’ından fazlası) atıklar ve geri dönüşüm hakkında bilgi sahibi oldukları sonucuna ulaşılmıştır. Araştırma sonuçları Nevşehir’de yaşayan tüketicilerin büyük bir çoğunluğunun (%68.1) geri dönüşüm yaptığını ve geri dönüşüm yapmalarının ardındaki en önemli sebebin ise çevreyi korumak olduğunu göstermiştir. Ayrıca, Nevşehir’de yaşayan tüketicilerin geri dönüşüm yapma ve/veya yapmama davranışları üzerinde geri dönüşüm kutularının varlığı ve konumunun etkili bir faktör olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Atık yönetimi, tüketici davranışı, geri dönüşüm, geri dönüşüm kutusu, Nevşehir.

Kaynakça

• Abulola, R. (2020), Recycling Awareness, Attitudes, And Behaviors: Results
• From A Survey Of Households In Saudi Arabia [Yüksek lisans tezi, Southern Illinois Universitesi]. ProQuest. https://www.proquest.com/ docview/2452105306
• Aksan, Z./Çelikler, D. (2019), “Recycling Awareness Education: Its Impact On Knowledge Levels Of Science Teacher Candidates”, International Electronic Journal of Environmental Education (Cilt:9, Sayı.2) 81-105.
• AlHaj Ali, S./Kawaf, L./Masadeh, I./Saffarini, Z./Abdullah, R./Barqawi, H. (2022), “Predictors Of Recycling Behavior: A Survey-Based Study In The City Of Sharjah, United Arab Emirates”, Journal of Health Research (Cilt:36,Sayı.3) 552-560.
• Amasuomo, E./Baird, J. (2016), “The Concept Of Waste And Waste Management”, Journal of Management and Sustainability (Cilt:6, Sayı.4) 88-96.
• Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Direktifi (2008), Directive 2008/98/EC Of The European Parliament And Of The Council Of 19 November 2008 On Waste And Repealing Certain Directives https://eur-lex.europa.eu/eli/dir/2008/98/oj/eng
• Bacinschi, Z./Rizescu, C. Z./ Stoian, E. V./Necula, C. (2010), “Waste Management Practices Used In The Attempt To Protect The Environment” The 3rd WSEAS International Conference on Engineering Mechanics, Structures, Engineering Geology Corfu Island, Greece: World Scientific and Engineering Academy and Society 378-382.
• Banga, M. (2011). “Household Knowledge, Attitudes And Practices In Solid Waste Segregation And Recycling: The Case Of Urban Kampala” Zambia Social Science Journal, 2(1):27-39.
• Belton, V./Crowe, D. V./Matthews, R./Scott, S. (1994). “A Survey Of Public Attitudes To Recycling In Glasgow (U.K.)”, Waste Management & Research (Cilt:12,Sayı.4) 351-367.
• Bendak, S./AB, A. (2017), “Consumers Attitude And Behavior Towards Domestic Waste Recycling In Developing Countries: A Case Study”, Advances in Recycling & Waste Management (Cilt:2,Sayı.2) 1-8.
• Bezzina, F. H./Dimech, S. (2011). Investigating The Determinants Of Recycling Behaviour In Malta”, Management of Environmental Quality: An International Journal (Cilt:22,Sayı.4) 463-485.
• Bilgili, M. Y. (2020), “Katı Atık Yönetiminde Kullanılan Bazı Kavramlar Ve Açıklamaları” Avrasya Terim Dergisi 8(2):88-97.
• Byrne, S./O’Regan, B. (2014), “Attitudes And Actions Towards Recycling Behaviours In The Limerick”, Ireland Region, Resources, Conservation and Recycling (Cilt:87,Sayı.1) 89-96.
• Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (2015), Atık Yönetimi Yönetmeliği https:// www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2015/04/20150402-2.htm
• Çoban, A. (2020), Çevre Politikası: Ekolojik Sorunlar ve Kuram (Ankara:İmge Kitabevi, 1. Baskı).
• Demirbağ, B. C./Güngörmüş, Z. (2012), “Bireylerin Evsel Katı Atık Yönetimine Ilişkin Bilgi Ve Davranışları”, Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi (Cilt:1,Sayı.3) 127-137.
• Department of Climate Change, Energy, the Environment and Water [DCCEEW] (2013), National Waste Report 2013 https://www.dcceew.gov.au/sites/default/files/env/resources/0a517ed7-74cb-418b-9319- 7624491e4921/files/overview-policies-governance.pdf
• Dijkema, G. P. J./Reuter, M. A./Verhoef, E. (2000), “A New Paradigm For Waste Management” Waste Management (Cilt:20, Sayı.8) 633-638.
• Dwivedy, M./Mittal, R.K. (2013) “Willingness Of Residents To Participate In E-Waste Recycling In India”, Environmental Development (Cilt:6, Sayı.1) 48-68.
• E-Belediye (2022), Nevşehir Belediyesi Evreka Ile Maliyetlerini Yarı Yarıya Düşürdü, https://www.ebelediye.info/haberler/nevsehir-belediyesi-evrekaile-maliyetlerini-yari-yariya-dusurdu.
• Eshete, H./Desalegn, A./Tigu, F. (2023), “Knowledge, Attitudes And Practices On Household Solid Waste Management And Associated Factors In Gelemso Town, Ethiopia”, PLOS ONE (Cilt:18, Sayı.1) 1-13.
• Grodzińska, Jurczak. M. (2003), “The Relation Between Education, Knowledge And Action For Better Waste Management In Poland” Waste Management & Research: The Journal for a Sustainable Circular Economy 21(1): 2-18.
• Gurauskienė, I. (2008), Behaviour Of Consumers As One Of The Most Important Factors In E-Waste Problem Environmental Research, Engineering and Management, 46 (4): 56-65.
• İkikat Tümer, E./Akbay, S./Palabıyık, E. (2018), “The Economic Contribution Of Recycling In Kahramanmaras”, KSÜ Tarım ve Doğa Dergisi (Cilt:21) 146-153.
• Joseph, K. (2006), “Stakeholder Participation For Sustainable Waste Management” Habitat International (Cilt:30, Sayı.4): 863-871.
• Keskin, C./Baran, M. F. (2021), “Atık Kavramı Ve Atıkların Sınıflandırılması” Keskin, C./ Baran, M.F. (Ed.), Atıklar Kavramı Sınıflandırılması ve Yönetimi (Ankara: İKSAD Yayınevi): 3-33.
• Kılavuz, H. (2015), “Çevre Krizinin Nedenleri ve Çözüm Arayışları” Mülkiye Dergisi 39 (1): 279-296. Konya Büyükşehir Belediyesi (t.y.), Sıfır Atık Anketi, https://sifiratik.konya. bel.tr/form/sifir-atik-anketi-w01l
• Lamb, G./Pogson, S. R./Schliebs, D. (2012), Waste Definitions And Classifications: Report On Issues, Opportunities And Information Gaps (AustraliaHyder Consulting Pty Ltd).
• Mubaslat, A. (2021), Introduction to Waste Management (Jordan:International Youth Ambassadors, 1. Baskı)
• Murugesan, V. (2020), “Modern Waste Management Techniques-A Critical Review” International Online Conference (IOC-2020) Innovation and Sustainability Through E-Stem Tamilnadu, India:Dr.M.G.R. Educational and Research Institute 64-72.
• Nevşehir Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği İl Müdürlüğü (2023), Nevşehir İli 2022 Yılı Çevre Durum Raporu, https://webdosya.csb.gov.tr/db/ced/ icerikler/nevseh-r_-cdr2022-20231115150735.pdf
• Onay, T. O./Küçüker, M. A./Vardar, S./Yücel, T. (2021), Türkiye’de Plastik Atik Sorunu Ve Politika Önerileri (İstanbul:Doğal Hayatı Koruma Vakfı ve Türkiye ve Boğaziçi Üniversitesi Çevre Bilimleri Enstitüsü).
• Oner, E. (2023), “Tüketici Sonrası Tekstil Atıklarının Geri Dönüşümüne Yönelik Tüketici Tutumlarının Incelenmesi” Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 6 (3): 2009-2022.
• Reno, J. (2018), “What Is Waste?” Worldwide Waste: Journal of Interdisciplinary Studies, 1 (1): 1-10.
• Sayın, A. A./Yerli, A. (2020), “Evsel Atıklarda Geri Dönüşüm Farkındalığı Ve Ekonomiye Katkısının Incelenmesi”, OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi (Cilt:16,Sayı.29), 1849-1874.
• Şeker, M./Tanyeri, F. N. (2022), Sokak Toplayıcıları Sosyo-Ekonomik Araştırma Raporu (İstanbul:Kâğıt Geri Dönüşüm Sanayicileri Derneği).
• Şirin, H./Arslan, A./Ketrez, G. (2022), “Determining The Knowledge, Attitude And Practice About The Environment And Recycling Of Individuals Living In A Public Housing Compound: A Quantitative, Qualitative Mixed Method Study”, Archives of Current Medical Research (Cilt:3, Sayı.2) 133-141.
• Stancu, V./Haugaard, P./Lähteenmäki, L. (2016), “Determinants Of Consumer Food Waste Behaviour: Two Routes To Food Waste”, Appetite, (Cilt:96, Sayı.1) 7-17.
• T.C. Sayıştay Bakanlığı (2007), Türkiye’de Atık Yönetimi Ulusal Düzenlemeler ve Uygulama Sonuçlarının Değerlendirilmesi, Performans Denetimi Raporu, (Ankara).
• Tabernero, C./Hernandez, B./Cuadrado, E./Luque, B./Pereira, C. R. (2015), “A Multilevel Perspective To Explain Recycling Behaviour In Communities”, Journal of Environmental Management (Cilt:159, Sayı.3) 192-201.
• Türkiye İstatistik Kurumu [TÜİK] (2022), Belediye Atık Hizmeti Istatistikleri 2022, https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Atik- Istatistikleri-2022-49570.
• Ulusoy, K./Doğan-Sağlamtimur, N./Sekuła, P.M./Sternık, A. (2023), “Waste Classification And Separation Practices From Türkiye And Selected Countries Of The World”, Environmental Research and Technology (Cilt:6,Sayı.3) 258-265.
• Van Ewijk, S./Stegemann, J. (2023), An Introduction To Waste Management And Circular Economy (London:University College London (UCL) Press, 1. Baskı)
• Vencatasawmy, C. P./Öhman, M./Brännström, T. (2000), “A Survey Of Recycling Behaviour In Households In Kiruna, Sweden”, Waste Management and Research (Cilt:18, Sayı.6) 545-556.
• Yalılı Kılıç, M. (2019), “Evsel Katı Atık Yönetiminde Halkın Yaklaşımı: Bursa İli Örneği” Karaelmas Fen ve Mühendislik Dergisi 9 (1):41-50.
• Yılmaz, A. M./Niyaz, Ö./Tomar, O. (2021), “Türkiye’deki Tüketicilerin Katı Atıkların Geri Dönüşümü Konusundaki Bilinç Düzeylerinin Ve Farkındalıklarının Belirlenmesi”, ÇOMÜ Ziraat Fakültesi Dergisi (Cilt:9, Sayı.2) 379–392.