Winners and Losers: Changing Population Rankings of Türkiye’s Provinces (1990–2024)

Yıl 2025, Cilt: 34 Sayı: 2, 271 - 284, 30.12.2025

Mustafa Yakar

https://doi.org/10.51800/ecd.1753760

Öz

Changes in population rankings are shaped by a multi-dimensional structure influenced not only by demographic processes, but also by spatial variations in interprovincial migration, fertility differentials, and socio-economic disparities among provinces. This study analyzes the changes in population rankings of Turkey’s 81 provinces between 1990 and 2024. Rather than focusing on absolute population growth, the research emphasizes relative changes in ranking and classifies provinces into three categories: “winners” (those with rising ranks), “losers” (those with declining ranks), and “neither winners nor losers” (those with stable ranks). To identify these patterns, a bump chart visualization technique was employed to illustrate rank changes over four consecutive decades. The findings indicate that, during the 1990–2024 period, the ranks of 33 provinces improved, 40 declined, and only 8 remained unchanged. Although a statistically significant relationship was observed between population growth and ranking change, the correlation was not perfect, suggesting a complex interplay of factors. The study proposes that population ranking data can serve as a valuable indicator for analyzing spatial patterns of regional competitiveness and inequality. Furthermore, it underscores the potential utility of this data in monitoring regional disparities and informing future research agendas.

Anahtar Kelimeler

Population rank change , Bump chart , Regional competitiveness and inequality , Provinces , Turkey

Kazananlar ve Kaybedenler: Türkiye'de İllerin Nüfus Sıralaması Değişimi (1990-2024)

Öz

Nüfus sıralaması değişimleri, sadece demografik süreçlerin değil; aynı zamanda iller arası göç, doğurganlık farklılıklarının mekânsal varyasyonları yanında iller arası sosyo-ekonomik gelişmişlik farklılıklarından da etkilenen çok bileşenli bir yapıda şekillenir. Bu araştırmada, 1990–2024 yılları arasında Türkiye’deki 81 ilin nüfus büyüklüklerine göre sıralamalarındaki değişimler analiz edilmektedir. Çalışmada illerin mutlak nüfus artışlarından ziyade, göreli sıralama değişimleri odak noktası yapılmış ve bu doğrultuda “kazananlar” (sırası artanlar), “kaybedenler” (sırası düşenler) ve “ne kaybedip ne de kazananlar” (sırasını koruyanlar) olmak üzere üç kategori belirlenmiştir. İllerdeki bu eğilimleri belirlemek için sıralama grafiği (bump chart) kullanılmış ve illerin 10’ar yıllık dönemlerdeki sıralama değişimleri görselleştirilmiştir. Elde edilen bulgulara göre, 1990–2024 arasında 33 ilin sırası artarken, 40 ilin sırası düşmüş ve sadece 8 ilin sıralamasında değişim olmamıştır. Sıralama değişimi ile nüfus artışı arasında anlamlı bir ilişki olmakla birlikte, bu ilişkinin birebir örtüşmediği görülmüştür. Araştırmada, nüfus sıralaması verisinin rekabetçilik ve bölgesel eşitsizliklerin mekânsal analizi için önemli bir gösterge olabileceği ileri sürülmektedir. Ayrıca, bu verinin gelişmişlik farklılıklarının izlenmesi ve yeni araştırmalara zemin oluşturması açısından işlevsel bir potansiyele sahip olduğu vurgulanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Nüfus sıralaması değişimi , Sıralama grafiği , Bölgesel rekabet ve eşitsizlik , İller , Türkiye

Kaynakça

• Albayrak, A.N., Erkut, G. (2010). Türkiye’de il ve bölgelerin rekabet gücü analizi. İTU Dergisi/a, 9 (2), 152-165.
• Başaran, E., Işık, Ş. (2025). Üniversitelerin Konut Üretimine Etkisi: Gümüşhane Örneği. Ege Coğrafya Dergisi, 34(1), 1-23. https://doi.org/10.51800/ecd.1665012
• Batty, M. (2006). Rank clocks. Nature, 444, 592–596. https://doi.org/10.1038/nature05302
• Baykal, F., Koçman, A., (1983). Ege Bölgesi'nde nüfusun alansal dağılışı ve sorunları. Ege Coğrafya Dergisi, 1, 100-107.
• Deliktas, E., Önder, A., Karadağ, M. (2013). The Size Distribution of Cities and Determinants of City Growth in Turkey, European Planning Studies 21 (2): 251-263. https://doi.org/10.1080/09654313.2012.722922.
• DİE (2002). 2000 Genel Nüfus Sayımı: Nüfusun sosyal ve ekonomik nitelikleri (81 il kitapçığı). DİE Yayınları, Ankara.
• Dinçer, E. M., Kolluoğlu, B. (2024). Turkey’s higher education boom: the ‘one university in every city’ policy in small cities. Turkish Studies, 26(5), 903–926. https://doi.org/10.1080/14683849.2024.2425314
• Duran, H. E., Özkan, S. P. (2015). Trade openness, urban concentration and city-size growth in Turkey. Regional Science Inquiry, 7(1), 35-46.
• EDAM (2024). Türkiye için bir rekabet endeksi 2023. Ekonomi ve Dış Politika Araştırmalar Merkezi (EDAM) Raporu, İstanbul.
• Ergül, B., Altın Yavuz, A., & Yavuz, H. S. (2018). Türkiye’de illerin rekabetçilik düzeyine göre sınıflandırılması. Uluslararası Kültürel ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(2), 623-639.
• Gabaix, X. (1999). Zipf's law for cities: An explanation, The Quarterly Journal of Economics. 114, 739-767. https://www.jstor.org/stable/2586883
• Guerin-Pace, F. (1995). Rank-size distribution and the process of urban growth. Urban Studies, 32, 551-562. https://www.jstor.org/stable/43196291
• Iñiguez, G., Pineda, C., Gershenson, C., Barbasi, A-L. (2022). Dynamics of ranking. Nat Commun 13, 1646. https://doi.org/10.1038/s41467-022-29256-x
• Ioannides, Y. M., Overman, H. G. (2003). Zipf’s law for cities: An empirical examination. Regional Science and Urban Economics, 33, 127–137. https://doi.org/10.1016/S0166-0462(02)00006-6
• Işık, Ş. (1999). 1997 Nüfus tespiti ve Türkiye nüfusu üzerine bazı yeni gözlemler. Ege Coğrafya Dergisi, 10, 149-172.
• Soo, K. T. (2005). Zipf’s Law for Cities: A Cross-Country Investigation. Regional Science and Urban Economics, 35(3): 239-63. https://doi.org/10.1016/j.regsciurbeco.2004.04.004
• Sönmez, Ö. (2016). İstanbul merkezli sanayi yayılımının alt kentlerde mekânsal etkileri: Tekirdağ örneği. MEGARON, 11, (1), 137-149. https://doi.org/10.5505/MEGARON.2016.38247
• Şeker, M., Saldanlı, A., Bektaş, H., vd. (2023). İller Arası Rekabet Endeksi: 2021-2022. İÜ Şehir Politikaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Şehir Araştırma Notları, 6. https://cdn.istanbul.edu.tr/FileHandler2.ashx?f=illerarasirekabetendeksi20212022.pdf (Erişim Tarihi: 05.07.2025)
• Tanoğlu, A. (1959). Türkiye’de nüfus dağılışı. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 10, 1-15.
• Tekeli, İ. (2005). Türkiye’de nüfusun mekânsal dağılımında yaşanan gelişmeler (1935-2000). ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, 22(1), 85-102.
• Tufte, E. (1991). Envisioning information. Optometry and Vision Science, 68 (4), p. 322-324.
• TUİK (2011). Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları, 2010. Haber Bülteni, https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=adrese-dayali-nufus-kayit-sistemi-sonuclari-2010-8428&dil=1 (Erişim Tarihi: 01.06.2025)
• TUİK (2021). Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları, 2020. Haber Bülteni, https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=adrese-dayali-nufus-kayit-sistemi-sonuclari-2020-37210&dil=1 (Erişim Tarihi: 01.06.2025)
• TUİK (2025). Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları, 2024. Haber Bülteni, https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Adrese-Dayali-Nufus-Kayit-Sistemi-Sonuclari-2024-53783 (Erişim Tarihi: 01.06.2025)
• Tunçdilek, N., Tümertekin, E. (1959). Türkiye nüfusu: Nüfus kesafeti, nüfus artışı, iç göçler ve şehirleşme. İstanbul Üniversitesi Yayını, İstanbul.
• United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division (2024). World Population Prospects 2024, Online Edition.
• URAK, Uluslararası Rekabet Araştırmaları Kurumu. (2018). İllerarası rekabetçilik endeksi 2018. https://www.urak.org/wp-content/uploads/2019/05/URAK_%C4%B0RE_2018-2.pdf (Erişim Tarihi: 05.07.2025)
• Wang, H., Jiang, X., Nagarajan, A., Guo, X., Ding, L., Wan, D., Zhao, J., Chen, Y. (2023). Colorslope: a balanced visualization of overview and details on ranks over time. Visual Intelligence, 1, 7. https://doi.org/10.1007/s44267-023-00008-9
• Yakar, M. (2012). 21. yüzyılın ilk çeyreğinde Türkiye nüfusunda ne değişti? Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5 (21), 382-402.
• Yıldız, A. (2024). Türkiye’de illerarası rekabetçiliğin mekânsal yapısı. Anadolu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 25(4), 382-405. https://doi.org/10.53443/anadoluibfd.1502712
• Yüceşahin, M. M., & Özgür, E.M. (2006). Türkiye’nin güneydoğusunda nüfusun zorunlu yerinden oluşu: süreçler ve mekânsal örüntü. Coğrafi Bilimler Dergisi, 4(2), 15-35. https://doi.org/10.1501/Cogbil_0000000068
• Zeyneloğlu, S., Dökmeci, V. (2011). Türkiye'de yerleşim birimlerinin büyüklük dağılımı ve merkezî yerlerin nüfuslarındaki değişim. İTÜDERGİSİ/a, 9(1).
• Zipf, George K. (1949). Human Behavior and the Principle of Least Effort. Cambridge, MA: Addison Wesley.