Nader Shah-Mahmud I Duel: War and Diplomacy between the Ottoman Empire and İran (1736-1747)

Year 2023, Volume: 6 Issue: 2, 186 - 200, 30.12.2023

Uğur Kurtaran

https://doi.org/10.47948/efad.1394066

Abstract

The relations between Nader Shah and Mahmud I began in 1736 with Nader Shah's accession to the Iranian throne and ended with his death in 1747. During the relevant dates, ambassadors came and went while two wars and related treaties were signed between the parties. The article focuses on the diplomatic developments and embassy activities that emerged due to the political and military developments between the Ottoman Empire and Iran; between Sultan Mahmud I and Nader Shah. As a matter of fact, in recent years, studies on diplomacy have focused more on diplomatic actors and intermediaries. At this point, the study has been written from an actor-oriented perspective within the scope of “New Diplomacy History.” The main argument put forward in the study is the reflection of the political and military relations between the two states on the reception of ambassadors between the parties and the differences that arise as a result. This argument put forward in the article was analyzed on the ambassadors sent by Iran to the Ottoman Empire between 1736 and 1747, and relevant evaluations were made. By substantiating the appropriate evaluations through archive documents and chronicles of the period, it has been answered how the political and military developments between the parties were reflected in the diplomatic representation process and the ceremonial practices within this process.

Keywords

Ottoman, Iran, Nader Shah, Mahmud I

Nadir Şah-I. Mahmud Düellosu: Osmanlı Devleti ve İran Arasında Savaş ve Diplomasi (1736-1747)

Abstract

Nadir Şah ile I. Mahmud arasındaki münasebetler 1736 yılında Nadir Şah’ın İran tahtına çıkışı ile başlamış ve 1747’de ölümü ile sona ermiştir. İlgili tarihlerde taraflar arasında iki savaş ve buna bağlı antlaşmalar imzalanırken, karşılıklı olarak elçiler gidip gelmiştir. Makalede Osmanlı Devleti ile İran arasında Sultan I. Mahmud ve Nadir Şah arasında yaşanan siyasi ve askerî gelişmeler sonucu ortaya çıkan diplomatik gelişmeler ve elçilik faaliyetleri üzerinde durulmuştur. Nitekim son yıllarda diplomasi ile ilgili çalışmalar daha ziyade diplomasi aktörlerine ve aracılarına odaklanmış durumdadır. Bu noktada çalışma“Yeni Diplomasi Tarihi” kapsamında aktör odaklı bir bakış açısıyla kaleme alınmıştır. Çalışmada öne sürülen temel argüman iki devlet arasındaki siyasi ve askerî münasebetlerin taraflar arasındaki elçi kabullerine yansıması ve ortaya çıkardığı farklılıklardır. Makalede öne sürülen bu argüman 1736-1747 yılları arasında İran tarafından Osmanlı Devleti’ne gönderilen elçiler üzerinde analiz edilmiş ve buna bağlı değerlendirmelerde bulunulmuştur. İlgili değerlendirmeler döneme ait arşiv belgeleri ve kronikler üzerinden delillendirilmek suretiyle taraflar arasındaki siyasi ve askerî gelişmelerin diplomatik temsil sürecine ve bu süreç içerisindeki teşrifatî uygulamalara nasıl yansıdığı cevaplandırılmıştır.

Keywords

Osmanlı, İran, Nadir Şah, I. Mahmud, Diplomasi.

References

• 1. Ali Emîri Tasnifi (AE) I. Mahmud (BOA. AE. SMHD. I.) nr. 154/11506;170/13064; 260/2108;169/12918;212/16784;107/7650;209/16518;209/16518;196/15338;200/15751;96/6682; 146/10900; 128/9398.
• 2.Divân-ı Hümâyûn ve Bâb-ı Âsafî Defterleri
• a. Divân-ı Hümâyûn, Nâme-i Hümâyûn Defterleri (A. DVNS. NMH. d.) nr.3; 7; 8.
• b. Divân-ı Hümâyûn, Mühimme Defterleri (A. DVNS. MHM. d.) nr. 144.
• 3.Cevdet Tasnifi (C)
• a. Hariciye (C. HR.) nr. 173/ 8648;175/ 8710; 34/1685;160/7965; nr. 144/7178;144/7178; 111/5543;67/3348;184/9182;2/95;134/6680;173/8601;146/7290;184/9183;129/6422;62/3094; 62/3090; 62/3080; 43/2121; 67/3346; nr. 67/3313; 95 / 4702; 57/2847; 98/4771; 63/3135; 106/5254; 103/5146; 65/3217; 131/6501; 186/9267; 116/5793; 39/1918; 142/7100; 59/2902.
• b. Dahiliye (C. DH.) nr. 57/2824;262/13089.
• c. Saray (C. SM.) nr. 80/4019; 46/2316;127/6384;142/7123.
• d. Maliye (C. ML.) nr. 775/31650.
• 4.İbnü’l-Emin Tasnifi (İE)
• a. Hariciye (İE. HR.) nr.7/677.
• 5. Hatt-ı Hümâyûn Tasnifi (HH) nr.6/184;5/162;4/126;811/37239;812/37248;6/187;1/2; 6/191.
• 6. Başmuhasebe Kalemi Defterleri (D. BŞM.) nr. 2861;2881;2216;2492;2514.
• 7. Maliyeden Müdevver Defterler (MAD.d.) nr. 18430.
• Adıgüzel, A.-A. Yıldırım. (2017). I. Mahmud Dönemi (1730-1754) Osmanlı-İran İlişkileri, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (VII/4), 59-96.
• Aksın, A. (2004). Türk-İran İlişkileri (1923-1938), Basılmamış Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• Aktepe, M. M. (1993). Mahmud I, İA, (C. VII, ss. 158-165). İstanbul, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Alpargu, M.-M. B. Çelik. (2009). Nadir Şah’ın Batı Türkistan Seferi ve Sonuçları, Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, (29), 511-530.
• Arı, S. (2001). Osmanlı Arşiv Kaynakları Işığında Nadir Şah-I. Mahmud Dönemi Ehl-i Sünnet-Şii Diyaloğu, Basılmamış Doktora Tezi, Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Urfa.
• As, E. (2010). XVI. yy. dan Cumhuriyetin İlk Yıllarına Kadar Türk-İran Sınır Sorunları ve Çözümü, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, (46), 219-253.
• Ateş, A. (2006). Nadir Şah Afşar’ın Ölümünden Sonra İran’da Hâkimiyet Mücadeleleri ve Osmanlı Devleti’nin İran Politikası, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, 8(2), 53-65.
• Ateş, A. (2001). Avşarlı Nâdir Şah ve Döneminde Osmanlı-İran Münasebetleri, Basılmamış Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Isparta.
• Axworthy, M. (2007). The Army of Nader Shah, Iranian Studies, 40(5), 635-646.
• Çiftçi, H. (2020). Osmanlı Diplomasisinde Mütekabiliyet İlkesi İle Gelen Değişim, Osmanlı Devleti’nin Diplomasi Tarihi: Makaleler-1, (ed. Mehmet Alaaddin Yalçınkaya-Uğur Kurtaran), Ankara, Altınordu Yayınları.
• Çiftçi, H. (2021). Osmanlı Sefâret Heyetinde Bir Ermeni: Arutin Efendi ve Ermeni Harflerle Türkçe Yazdığı Seyehatnâmesi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 46, 130-141.
• Çiftçi, H. (2022). Osmanlı Diplomasisinde Tamamlanamamış Bir Sefaret Misyonu Hakkında Kaynak Karşılaştırması, Osmanlı Devleti’nin Diplomasi Tarihi: Makaleler-2, (ed. MehmetAlaaddin Yalçınkaya-Uğur Kurtaran), Ankara, Altınordu Yayınları.
• Danişmend, İsmail Hami. (1971). İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, C. IV, İstanbul, Türkiye Yayınevi.
• Frederic, H. (2010). Diplomatik Armağanlar: Osmanlı İmparatorluğu İle Batı Avrupa Ülkeleri Arasında Modern Çağda Yapılan Kültürel Değiş Tokuş. (Ed. Dejanirah Couto), (Çev. Şirin Tekeli), Harp ve Sulh Avrupa ve Osmanlılar, (ss.243-257), İstanbul, Kitap Yayınevi.
• Hammer, J. V. (1994). Büyük Osmanlı Tarihi, C. VII, (Çev. Vecdi Bürün), İstanbul, Üçdal Neşriyat.
• Hammer, J. V. (2010). Büyük Osmanlı Tarihi, C. VIII, (Yay. Haz. Mümin Çevik), İstanbul, Milliyet Yayınları.
• Gültekin, H. (2015). Koca Ragıp Paşa’nın Münşeatında Nâdir Şah ve Caferi Mezhebi Tartışmalarına Dair Mektuplar, Türk Kültütü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (76), 55-78.
• Gündüz, A. (2018). Bir İran Elçilik Heyetinin Masraf Defteri, (Ed. Alaattin Aköz vd.), Osmanlı Araştırmaları-2, Doğu ve Batı Türklüğünün Ortak Tarihî Devrileri ve Münasebetleri-Siyasat-Yönetim-Din, (ss.137-147), Konya, Palet Yayınları,
• I.Mahmud-Nadir Şah Mektuplaşmaları 3 Numaralı Nâme-i Hümâyûn Defteri (Transkripsiyon/Tıpkıbasım), (2014). (Yay. Haz. İbrahim Küreli vd), İstanbul, Bion Matbaacılık.
• İşbilir, Ö. (2020). “Osmanlı Ülkesinde Son Safevi Şehzadeleri: Sam Mirzâlar”, Tarih Dergisi, 71 (2020/1), 239-254. Karadeniz, Y. (2012). İran Tarihi (1700-1925), İstanbul, Selenge Yayınları.
• Karal, E. Z. (1988). Osmanlı Tarihi (Karlofça Anlaşmasından XVIII. Yüzyılın Sonlarına Kadar), C. V, 6. Baskı, Ankara, Türk Tarihi Kurumu Yayınları.
• Kırca, E. (2020). Osmanlı-İran Yazışmalarına Göre Osmanlı Devleti’nin Nadir Şah ve Caferilik Mezhebine Yaklaşımı (1736-1746), Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, (Aralık), 392-408.
• Kırca, U. (2021). Nadir Şah Dönemi Afşar Tarihi’nin Ana Kaynakları, İRTAD, (6), 1-15.
• Koca Râgıb Mehmed Paşa. (2003) Tahkik ve Tevfik-Osmanlı İran Diplomatik Münasebetlerinde Mezhep tartışmaları, (Haz. A. Zeki İzgüer), İstanbul, Kitabevi Yayınları.
• Kurtaran, U. (2011). Yeni Kaynakların Işığında Sultan I. Mahmud Dönemi Osmanlı İran İlişkileri (1731-1747), History Studies, (VII), 177-201.
• Kurtaran, U. (2018). Sultan Birinci Mahmud (1730-1754), Ankara, Altınordu Yayınları.
• Kurtaran, U. (2018). Karlofça Antlaşması’ndan Sonra İstanbul’a Gelen Yabancı Elçilerin Ağırlanması Ve Yapılan Harcamalar, Tarih Araştırmaları Dergisi, 37 (63), 331-370.
• Külbilge, İ. (2010). 18. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı-İran Siyasi İlişkileri (1703-1747), Basılmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Minorsky, V. (1993). Nâdir I, İA, (C. IX, ss. 21-31), İstanbul, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Özcan, A. (2003). Mahmud I, DİA. (C. XXVII, ss. 348-352), İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Özcan, A. (2006). Nadir Şah, DİA, (C. XXXII, ss. 276-277), İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Pour, A. D. (1977). Nadir Şah Döneminde Osmanlı-İran İlişkileri, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Osmanlı Müesseseleri ve Medeniyeti Tarihi Kürsüsü, İstanbul.
• Safari, M. (2011). Türk-İran İlişkilerinde Dinin Rolü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Sarıkaya, M. S. (1993). Dini ve Siyasi Bakımdan Osmanlı İran Münasebetleri, Türk Kültürü, 363, 406-422.
• Sevinç, N. (2012). Osmanlı Devletindeki İran Elçilerinin Gelir-Giderleri (1696-1741), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi Marmara Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Sevinç, T. (2011). İran’a Elçi Olarak Gönderilen Kesriyeli Ahmet Paşa’nın Sefaret Hazırlığı ve Yolculuğu (1746-1747), Belleten, LXXV, (273),. 407-447.
• Şemdanizade Fındıklılı Süleyman Efendi. (1974). Mür’it-i Tevârih, C. I, (Haz. M. Münir Aktepe), İstanbul, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Togaç, S. Kırımlı Mustafa Rahmi Efendi’nin İran Sefaretnâmesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Unat, F. R. (1982). Osmanlı Sefirleri ve Sefaretnameleri, Ankara, TTK. Yayınları.
• Vak’anüvis Subhî Mehmed Efendi. (2007). Suphî Tarihi Sâmi ve Şâkir Tarihleri İle Birlikte (İnceleme ve Karşılaştırmalı Metin), (Haz. Mesut Aydıner), İstanbul, Kitabevi Yayınları.
• Yasin, Mohammed A. M. (2020). Bir Elçinin Masrafı: Hacı Han Örneği, International Social Sciences Studies Journal, 6, (66), 3222-3234.
• Zinkeisen, J.W. (2011). Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, C. 5, (Çev. Nilüfer Epçeli), (Çev. kont. Kemal Beydilli), (Ed. Erhan Afyoncu), İstanbul, Yeditepe Yayınları.